NA DANAŠNJI DAN: Pre 228 godina rođen Vuk Karadžić (FOTO)

Na današnji dan, pre tačno 228 godina rođen je u Tršiću srpski jezički i pravopisni reformator Vuk Stefanović Karadžić, tvorac novog pravopisa i književnog jezika.

Preporučujemo

Polazeći od narodne književnosti kao osnove i uzora najznačajnija ličnost srpske književnosti prve polovine 19. veka, ušla je u veliku bitku za narodni jezik i za "pisanija" na narodnom jeziku.

Zahvaljujući njegovim reformama, u srpski jezik je uveden fonetski pravopis, a slavenoserbski (u ono vreme jezik obrazovanih) bio je potisnut.

- Dokle god živi jezik, dokle ga ljubimo i počitujemo, njim govorimo i pišemo, pročišćavamo ga, umnožavamo i ukrašavamo, dotle živi narod: može se među sobom razumijevati i umno sjedinjavati, ne preliva se u drugi, ne propada - govorio je ovaj srpski velikan.

Foto: Vikipedija / Milance

Pošto su deca u porodici Karadžić umirala, nadenuto mu je ime Vuk, kako mu veštice i duhovi ne bi naudili.

Vuk se opismenio u rodnom selu kod rođaka trgovca Jevte Savića Čotrića, potom u školi u Loznici, a onda i u manastiru Tronoša. Pošto su ga tamo terali da čuva ovce, umesto da uči, otac ga vraća kući.

Sa devetnaest nije uspeo da upiše Karlovačku gimnaziju, ali je zato bio đak Dositejeve Velike škole. Ubrzo je, međutim oboleo, te je morao na lečenje u Novi Sad, a onda i Peštu. Nikada nije uspeo da izleči bolesnu nogu. Od tog doba ostao je hrom.

Tokom Prvog srpskog ustanka bio je pisar kod cerskog hajdučkog harambaše Đorđa Ćurčije, zatim učitelj u Beogradu i carinik na Dunavu kod Kladova.

Foto: narodnopozoriste.rs

Posle propasti ustanka 1813. i odlaska u Beč počeo je da sakuplja narodne pesme i umotvorine i da radi na srpskom pravopisu. Ubrzo je objavio prvu zbirku narodnih pesama koju je nazvao "Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica" (1814) i "Pismenicu" (gramatika), a 1818. "Srpski rječnik". U azbučnoj reformi on je dovršio ono što su započeli Sava Mrkalj i Luka Milovanov i stvorio savremenu srpsku azbuku zasnovanu na fonološkom principu "Piši kao što govoriš"!

Vuk je neprestano isticao da pravilno pisati znači pravilno misliti, i da haos u jeziku odgovara haosu u mislima... Uzrok takvog stanja u književnosti on je nalazio u otuđenosti pisaca od naroda. Zato je za njega vraćanje književnosti narodnom jeziku značilo ne samo prihvatanje gramatičkih pravila tog jezika nego, isto tako, njeno vraćanje narodu.

Naročito dinamični bili su njegovi odnosi s knjazom Milošem Obrenovićem koji su prošli razne faze (jedno vreme mu je bilo zabranjeno da štampa knjige u Srbiji). Sa vrhom srpske crkve, međutim, posebno Karlovačke mitropolije bio je u veoma lošim odnosima.

Foto: Peter Geymayer

Naime, Mitropolit Stratimirović, čovek retke učenosti i kulture, smatrao je da je njegova jezička reforma primitivna i da odbacuje čitavu srpsku jezičku i književnu tradiciju, a njegov prevod Novog Zaveta ocenjen je tada kao skandalozan (pošto nije poznavao klasične jezike, prevod je rađen sa nemačkog).

Vremenom, Vuk je stekao ugled među intelektualcima Evrope, čak i kod takvih umova kakvi su bili Gete ili Ranke, a univerzitet u Jeni proglasio ga je počasnim doktorom.

Godine 1839, Vuk je izvršio još jednu važnu promenu na štetu svog domaćeg govora; umesto đeca, đevojke neđelju, ćerati, i sl. počeo je da piše djeca, djevojke nedjelju, tjerati...

Iz pisanog jezika Vuk je postepeno izostavljao i druge pokrajinske osobine. A takvih regionalnih elemenata u njegovom jeziku, bilo je dosta. Pisao je na primer: življeti, poljeva, saleva, živiti, želiti.

Arhivska fotografija, Wikipedia

Vukove ideje odnele su odlučujuću prevagu 1847. kada su izašle "Pesme" Branka Radičevića, pisane "Vukovim jezikom", a Đura Daničić je tekstom "Rat za srpski jezik i pravopis" dokazivao opravdanost Vukove reforme.

Razdoblje od Vukove pojave do pobede njegovih ideja (1814-1847) donelo je napredak u svim oblastima kulture.

Osnovane su nove škole, štamparije, prva učena društva ("Matica srpska" 1826, "Društvo srpske slovesnosti" 1841), pozorišta. Tako, nakon kratkotrajnih pokušaja u 18. veku politička i književna periodika postaje stalan činilac kulturnog života.

Foto: Istorijski arhiv

Vuk se bavio i istoriografskim radom. Kao učesnik Prvog srpskog ustanka spremio je ogroman materijal o događajima sve do 1814, kao i o vladavini kneza Miloša Obrenovića. Godine 1828. je objavio rad "Miloš Obrenović knjaz Serbiji".

Od obilne građe o Prvom srpskom ustanku, Vuk je izdao samo jedan deo "Praviteljstvujušči sovjet serbski" u kojem je opisao najvažnije bitke iz Prvog srpskog ustanka i neslogu između srpskih starešina.

Među najistaknutijim vođama Prvog srpskog ustanka koje je opisao našli su se: Hajduk Veljko Petrović, Miloje Petrović, Milenko Stojković, Petar Dobrnjac, Hadži Ruvim…

Foto: Foter.com / LucasTheExperience

Cela epoha srpskog romantizma - bila je pod njegovim uticajem. Njegovi posmrtni ostaci preneti su iz Beča u Beograd 12. oktobra 1897. i nalaze se pored njegovog velikog prijatelja za života - Dositeja Obradovića ispred Saborne crkve u Beogradu.

Interesantno je i malo poznato da je sjedinjenjem Magistrata i Suda beogradskog u proleće 1831. Vuk Karadžić  imenovan  za predsednika te institucije, što se u današnjim terminima smatra gradonačelnikom Beograda, kao i da je bio počasni građanin Zagreba.

Iza sebe je ostavio ćerku Minu Karadžić Vukomanović, veliku ljubav pesnika Branka Radičevića. Sa Bečlijkom Anom Marijom Kraus imao je 13-oro dece, od kojih su nešto duže poživeli samo Mina i Dimitrije, koji nisu ostavili potomstvo.

Vukovo delo sabrano je, u modernim izdanjima, u čak 39 tomova.

(Telegraf.rs)