IVO ANDRIĆ ROĐEN PRE 121 GODINU: Srpski nobelovac, politički zatvorenik i diplomata

Na današnji dan navršava se 121 godina od rođenja srpskog nobelovca i pisca Iva Andrića.

Ivo Andrić rođen je 1892. godine. Iako je u crkvenim knjigama upisano da je rođen 9. oktobra, pisac je često isticao da se rodio u noći između 9. i 10. oktobra, a u svim dokumentima kao datum rođenja upisivao je 10. oktobar. Taj dan za dan njegovog rođenja uzima i Zadužbina Ive Andrića, kao i Spomen-muzej ovog pisca u Beogradu.

Detinjstvo i književni počeci

Ivo je bio sin Antuna Andrića i Katarine Andrić, rođene Pejić. Rodio se u Dolcu kraj Travnika sticajem okolnosti, jer mu je majka tih dana boravila kod rodbine u gostima, a Andrićevi roditelji zapravo su bili Sarajlije. Bez oca je ostao kao dvogodišnjak, a detinjstvo je proveo u Višegradu, gde je završio osnovnu školu. Andrić se 1903. godine vraća u Sarajevo i upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku školu.

Svoju prvu pesmu "U sumrak" objavljuje 1911. u Bosanskoj vili. Sledeće godine započinje studije na Mudroslovnom fakultetu Kraljevskog sveučilišta u Zagrebu. Školovao se i u Beču i Krakovu, a u junu 1914. objavljuje šest pesama u prozi.

Kao gimnazijalac bio je pripadnik pokreta "Mlada Bosna" i borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije.

Ivo Andrić – politički zatvorenik

Nakon vesti o sarajevskom atentatu i pogibiji Franaca Ferdinanda 1914. godine vraća se u Hrvatsku, a po dolasku u Split austrijska policija ga hapsi i odvodi prvo u šibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj kao politički zatvorenik ostaje do marta 1915. godine.

Po izlasku s robije, ondašnje vlasti određuju mu kućni pritvor u Ovčarevu, u kojem ostaje sve do leta 1917. Nakon robije, Andrić dovršava knjigu stihova u prozi "Ex Ponto", koja je objavljena u Zagrebu 1918. godine. Neposredno pre formalnog stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, on u tekstu "Nezvani neka šute" oštro odgovara na prve simptome nesloge u državi.

Činovnik i diplomata

Već početkom oktobra 1919. godine počinje da radi kao činovnik u Ministarstvu vera u Beogradu. U pismima koja piše prijateljima otkriva da učestvuje u književnom životu prestonice, kao i da se druži sa Crnjanskim, Pandurovićem i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva.

Početkom 1920. započinje svoju diplomatsku karijeru, ali i objavljuje novu zbirku pesama u prozi "Nemiri", kao i pripovetku "Put Alije Đerzeleza", ciklus pesama "Šta sanjam i šta mi se događa"...

Daje otkaz u Ministarstvu spoljnih poslova kako bi odbranio doktorsku disertaciju "Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine" na Univerzitetu u Gracu 1924. godine, a nakon toga se vraća u državnu službu. Andrić je 1926. primljen za člana SANU, a zatim je postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marseju. Godine 1928. objavljuje "Most na Žepi", a kasnije i "Anikina vremena".

Odbio je da njegove pesme budu uvrštene u Antologiju novije hrvatske lirike, a pismom dr Mihovilu Kombolu objašnjava zašto.

- Ne bih nikada mogao učestvovati u jednoj publikaciji iz koje bi principijelno bili isključeni drugi naši meni bliski pesnici samo zato što su ili druge vere ili rođeni u drugoj pokrajini. To nije moje verovanje od juče, nego od moje prve mladosti - piše Andrić.

Diplomatska služba vodila ga je i u Rim, Pariz, Brisel, Ženevu, Madrid, Berlin... Prvi deo triptiha "Jelena, žena koje nema" objavljuje 1934. godine, a 1937. dobija visoka državna odlikovanja Poljske i Francuske: Orden velikog komandira obnovljene Poljske i Orden velikog oficira Legije časti.

Prisustvovao potpisivanju Trojnog pakta

Prvog aprila 1939. godine izdato je saopštenje da je Andrić postavljen za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U jesen, pošto su Nemci okupirali Poljsku i mnoge naučnike i pisce odveli u logore, Andrić interveniše kod nemačkih vlasti kako bi se mnogi od njih spasli zarobljeništva.

U proleće 1941. godine Andrić nadležnima u Beogradu nudi ostavku, ali njegov predlog nije prihvaćen i 25. marta u Beču, kao zvanični predstavnik Jugoslavije prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan posle bombardovanja Beograda, 7. aprila, napušta Berlin i vraća se u okupirani Beograd.

"Travnička hronika" i "Na Drini ćuprija"

Nakon penzionisanja Andrić živi povučeno u Prizrenskoj ulici, kao podstanar. Odbija da potpiše Apel srpskom narodu kojim se osuđuje otpor okupatoru. Piše prvo "Travničku hroniku", a krajem 1944. godine okončava i "Na Drini ćuprija". Oba romana objavljuje nekoliko meseci po završetku rata, a 1945. godine u Sarajevu izlazi i roman "Gospođica".

Prve posleratne godine postaje predsednik Saveza književnika Jugoslavije, a tokom 1946. i redovan član SANU. Objavljuje pripovetku "Znakovi" (1951), "Aska i vuk", "Nemirna godina" (1953)... Godine 1954. postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku, a iste godine štampa i "Prokletu avliju".

Venčanje i Nobelova nagrada

U šezdeset šestoj godini Andrić se venčava sa svojom dugogodišnjom ljubavlju - Milicom Babić, kostimografom Narodnog pozorišta iz Beograda, udovicom Nenada Jovanovića. Sa ženom se seli u svoj prvi stan - u Ulici Proleterskih brigada 2a (danas Andrićev venac 8). Te godine objavljuje pripovetke "Panorama", "U zavadi sa svetom" i jedini predgovor koji je ikada za neku knjigu napisao: uvodni tekst za knjigu Zuke Džumhura "Nekrolog jednoj čaršiji".

Ivo Andrić je 1961. godine dobio Nobelovu nagradu, a kako je zabeleženo, ona mu je dodeljena za "epsku snagu kojom je oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje". Besedom "O priči i pričanju" 10. decembra 1961. godine zahvalio je na priznanju.

Nagrada pokreće veliko interesovanje sveta za njegova dela koja se štampaju na više od trideset jezika. Celokupni iznos Nobelove nagrade poklonio je iz dva dela bibliotečkom fondu Bosne i Hercegovine.

Nakon ženine smrti (1968) Andrić svoje društvene aktivnosti svodi na najmanju moguću meru. Zdravlje ga polako izdaje, pa često boravi u bolnicama i banjama na lečenju. Trinaestog marta 1975. godine Andrić je preminuo na Vojnomedicinskoj akademiji u Beogradu, a sahranjen je u Aleji velikana na Novom groblju.

(Telegraf / Izvor: ivoandric.org.rs)