INOVATOR I PATRIOTA: Godišnjica rođenja Pupina

Danas se navršava 159 godina od rođenja Mihajla Pupina, koji je kao višestruko zaslužna ličnost - naučnik, inovator i veliki srpski patriota - presudno pomogao Srbiju u njenim najtežim danima.

U susret 160. godišnjice od rođenja profesora Kolumbija univerziteta, bez čijih dela se, prema rečima Bila Gejtsa, "ne može zamisliti informatički sistem Amerike", društvo Mihajlo Pupin i kompanija Telekom u saradnji sa SANU pokrenuli su virtuelni muzej sa željom da ljudima širom sveta ukažu na značaj Pupinovih naučnih dostignuća.

Pupin (Idvor, 9. oktobar 1854-Njujork, 12. mart 1935) je bio jedan od osnivača i dugogodišnji predsednik Srpskog narodnog saveza u Americi.

Na Londonskoj mirovnoj konferenciji 1913. godine pomagao je srpsku delegaciju, a zahvaljujući prevashodno svojim ličnim vezama sa američkim predsednikom Vudroom Vilsonom, presudno je pomogao Srbiji, odnosno novoj zajedničkoj državi, tokom Prvog svetskog rata i neposredno potom, za vreme mirovnih pregovora.

Veruje se da je njegovom zaslugom Srbiji pripao deo Banata koji je uprkos sastavu stanovništva odlukom velikih sila već bio namenjen Rumuniji.

Učestvovao je na mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine, posle završetka Prvog svetskog rata, braneći interese Srbije i nove zajedničke države koja je najzad uključivala i njegov rodni Banat, odnosno Idvor.

Osnovao je nekoliko dobrotvornih fondova, prvi 1914, nazvavši ga imenom Pijade-Aleksić-Pupin, a odatle su na svetosavskim akademijama nagrađivani najbolji učenici iz oblasti književnosti, istorije i guslarstva sa pesmama koje je prikupio Vuk Stefanović Karadžić.

Tokom Prvog svetskog rata u Americi je organizovao dobrovoljce za Solunski front i prikupljao pomoć za Kraljevinu Srbiju, a svojom ličnom imovinom garantovao je finansijske aranžmane za kupovinu oružja za srpsku vojsku odnosno dobrovoljce.

Drugi fond sa svojim imenom Pupin je osnovao 1926, za pomoć crkveno-školskoj opštini u rodnom Idvoru, srpskom društvu Privrednik i đacima sa područja današnje Vojvodine u poljoprivrednim školama.

Fond je kralj SHS/Jugoslavije Aleksandar Karađorđević odobrio posebnim ukazom.

Uložio je velik novac u osnivanje zadužbine pri Narodno-istorijsko-umetničkom muzeju u Beogradu iz kojeg su kupovana srpska umetnička dela za muzej i izdavane publikacije o srpskim starinama.

Tom zadužbinom, osnovanom početkom tridesetih godina, rukovodila je Srpska kraljevska akademija.

Među njegovim studentima je bilo nekoliko čuvenih svetskih naučnika i nobelovaca, a na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, u vreme Pupinovog života, sagrađena je zgrada Odseka za fiziku nazvana Pupinova laboratorija.

Bio je i jedan od prvih naučnika koji su svim svojim autoritetom podržali korišćenje naizmenične struje koju je zagovarao Nikola Tesla, nasuprot Edisonu, koji je u jednosmernu struju imao uložen veliki kapital.

Tek uvođenje naizmenične struje omogućilo je široko i sveobuhvatno korišćenje električne energije, što bi u slučaju jednosmerne bilo nemoguće.

Pupin je rođen 9. oktobra 1854. u Idvoru u tipičnoj banatskoj seljačkoj porodici u kojoj je bilo desetoro dece.

Nakon završene osnovne škole u Perlezu i pohađanja pančevačke realne gimnazije, 1872. je otišao iz rodnog Banata, na školovanje u Prag.

Već nakon dve godine, 1874. odlazi u SAD, gde je godinama radio kao fizički radnik i pohađao večernju školu.

Godine 1879. položio je prijemni ispit na Kolumbija koledžu u Njujorku. Kao primeran student matematike i fizike uspelo mu je da bude oslobođen školarine, a izdržavao se radeći fizičke poslove i dajući časove.

Potom je školovanje nastavio u Kembridžu u Britaniji i potom u Berlinu - gde je doktorirao fizičku hemiju.

Nastavničku i naučnu karijeru obavljao je od 1889. do 1929. kao nastavnik fizičke matematike na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, a patentirao je više desetina pronalazaka.

Za autobiografsko delo "Sa pašnjaka do naučenjaka", objavljeno 1923, dobio je Pulicerovu nagradu.

Mihajlo Pupin bio je član niza naučnih asocijacija širom sveta, poput Francuske akademije nauka, Srpske kraljevske akademije, bio je predsednik Njujorške akademije nauka. Bio je počasni doktor čak 18 univerziteta.

Bio je oženjen Amerikankom Sarom Katarinom Džekson iz Njujorka. Imao je sa njom kćerku Varvaru, udatu Smit.

Umro je 12. marta 1935. u Njujorku i sahranjen je na groblju Vudlaun u Bronksu.

(Telegraf.rs / Tanjug)