DA SE NE ZABORAVI: Jastrebarsko - ustaški logor isključivo za srpsku decu! (FOTO)

Tokom ratne 1942. godine, 12. jula, u mestu Jastrebarsko kod Zagreba formiran je ustaški koncentracioni logor za decu, jedini takve vrste u fašističkom delu Evrope i ostatku ratom zahvaćenog kontinenta!

Spas za logoraše došao je 26. avgusta 1942, kada su partizani oslobodili sve lokacije logora, a zvanični podaci kažu da je u najtežim mukama umrlo oko 3.000 nedužne dece.

U NDH je postojalo više koncentracionih logora smrti, a neki od njih su u svojim kompleksima sadržavali i odeljenja za decu, poput onih u Staroj Gradiški, Jasenovcu, Uštici, Jablancu, Gornjoj Rijeci kod Križevaca i Lobogradu u kojima su, po nepotpunim istraživanjima, stradala deca: 42.791 srpske, 5.737 romske i 3.710 jevrejske narodnosti.

Jedinstvenost logora Jastrebarsko, čak i za tadašnji fašistički svet i za formiranje njihovih logora smrti, jeste u tome što je ovaj logor formiran isključivo za decu. Odraslih zatočenika ovde nije bilo.

Deca ovog logora su, do jednog trenutka kad se humanost nekih ljudi upustila u borbu za spasavanje onih koji su imali malo više životne snage ili sreće da prežive teror, u potpunosti bila prepuštena sebi, tačnije na milost i nemilost časnim sestarama koje su vodile brigu o njihovom (pre)odgoju.

- Ustaški logor za decu u Jastrebarskom osnovan je po nalogu Ante Pavelića, poglavnika NDH za decu Kozare - piše u članku o stradanjima dece s Kozare objavljenom na internet stranicama sajta Udruženja za istinu o logorima Jasenovac.

Međutim, ne sme se nikako zanemariti da u ovom logoru nisu bila samo deca stradalnice Kozare, već su tu svoje kosti ostavili i mali Ličani, Banijci i Kordunaši, kako i stoji uklesano na spomeniku u Jastrebarskom podignutom žrtvama u čast.

Logor Jastrebarsko bio je smešten na tri lokacije u gradu, skoro pa u samom gradskom jezgru, na nekadašnjim imanjima grofova Erdedijevih. Međutim, treba pomenuti postojanje još jednog logora, smeštenog u selu Reka udaljenom 3 kilometara od grada.

Prva lokacija jeste ona gde se danas nalazi spomenik stradanja dece na gradskom groblju Jastrebarsko, tačnije, na poljani smeštenoj pokraj pruge ka železničkoj stanici, uz današnje groblje.

Starija deca uzrasta od oko 10 do 14 godina bila su smeštena u zgradama crkvenih ekonomata, ranije napuštenih italijanskih baraka. To je bilo mesto prevaspitavanja dece u ustašku mladež, mesto učenja ustaških pesama, prisilnog rada na crkvenim ekonomijama, mesto mučenja i svirepog kažnjavanja.

Dečaci koji su boravili ovde, obučeni u crna odela s kapama na glavama, s prišivenim slovom "U", određeni su bili da postanu novi ustaški "janjičari".

Ostala starija deca, uglavnom devojčice, bila su smeštena u tadašnji franjevački samostan, samo nekoliko stotina metara udaljenom od danas nepostojećih zgrada ekonomata, gde je bila druga lokacija logora.

Devojčice su ovde terane na rad, ali i na redovnu molitvu, kao i na odlaske u crkvu, jer se prevaspitavanje i ovde podrazumevalo.

Klerofašistička propaganda tadašnje  NDH u novinama je navodila da su na ovim mestima grada smeštena deca radi oporavka od partizanskog ropstva, te da su se o deci brinule časne sestre. Na ulazu u logoru, ograđenom žicom stajao je bezazleni naziv – Sabiralište za decu.

Istinu su, međutim, znali, pored stradalnika i ostali humani ljudi, žene koje su prihvatale decu na pružnom putu koji je prolazio kroz Sisak, Samobor, Jasku i ostala mesta, izvlačeći ih iz ustaških kandži, dok im ni to nije bilo onemogućeno direktnim zabranama, ličnim terorom nad porodicama koje su se drznule da prihvate neko srpsko dete, ili strahom od priča koje su kružile o kažnjavanju takvih "loših" Hrvata.

Po podacima, u ovom logoru, tačnije na ove dve lokacije, ukupno je stradalo oko 700 dece. Tačan broj naravno, ostaje nepoznat.

Oslobođenje za one izdržljivije stiglo je 26. avgusta 1942, kada je IV Kordunaška brigada na čelu s komandantom Nikolom Vidovićem u 5 časova ujutro započela napad na Jastrebarsko.

Partizani su uništili ustaško uporište, žandarmeriju, no uništenje jedne druge lokacije pokazalo se daleko značajnije.

Uništenje železničke stanice, tada najefikasnijeg sredstva transporta oružja i municije, a u ovom slučaju dece, koja su svoju smrt nalazila i u toku samog dopremanja u logor, u zagušljivim vagonima, pokazalo se kao jedan od značajnijih momenata za rasformiranje logora.

V Kordunaška brigada zauzela je Jastrebarsko, oslobodila male logoraše, pritom nalazeći u njima i svoju decu ili decu svojih bližnjih, te je rasformirala lokacije logora na području grada. Starije dečake, njih 727, partizani su poveli sa sobom, dok su manju decu morali da ostave.

Deca koja nisu imala snage za dugi povratak kućama ostavljana su po okolnim selima, a neke je, po postojećim podacima, njih oko 500, zbrinuo katolički Karitas ili su ih preuzimali građani Jaske i okolnih sela, ili su deca slana vozovima do drugih mesta gde su preuzimana i smeštana u hrvatske porodice.

Logor u Reci formiran je kao svojevrsno rasterećenje onome u gradu, a toliko je dece bilo, da stoji da je u njemu stradalo oko 2.000 dece, koja su bila smeštena po štalama, dakle, daleko veći broj nego na lokacijama logora smeštenom u gradu Jastrebarsko.

Jedno svedočanstvo o broju umrlih, koje zapanjuje i dan danas svojom morbidnošću, jesu isečci, faksimili listova iz dnevnika Franje Ilovara, gradskog grobara koji je beležio svako umrlo dete, ciframa, a često i samo reckama.

Ilovar je sabirao svaku smrt, jer za telo svakog deteta je bio plaćen.

Strahote svirepog kažnjavanja dece kaznama poput "tavana i slane vode", "krampusa", "klečanja na pijesku", "vlačane teškog kamena", od kojih su deca masovno umirala ili bivala dovedena do granice ludila, ostavile su neizbrisiv trag u pamćenju preživelih. Najteža kazna, ipak, po njihovim svedočanstvima bila je sahranjivanje bezimene dece, svojih drugova.

Još jednu činjenicu bitno je pomenuti, a to je da je pokušaj pomoći deci ovoga logora ipak postojao. Humanošću i izuzetnom hrabrošću određenog broja žena, njih oko 26 sestara Crvenog krsta na čelu s Tatjanom Marinić, spasen je određen broj dece.

U borbu za život dece uključili su se i tadašnji stanovnici Jaske, kao i neki istaknutiji ljudi javnog života. Neke od tih hrabrih ljudi i žena kasnije su streljale ustaše zbog takvih aktivnosti.

(Telegraf.rs / Frontal.rs)