Zašto Novi Sad nije glavni grad Srbije?

Novi Sad je jedini veliki grad u Srbiji koji nikad u istoriji nije bio sprska prestonica. Iako je imao sve pretpostavke da to postane, prvenstveno zbog istorijskog značaja kao centar okupljanja Srba u Austrougarskoj, odakle su se pokretale moderne političke ideje obnove srpske države.

Niš je, recimo, bio ratna prestonica za vreme Prvog svetskog rata, a Kragujevac ima još bogatiji "prestonički pedigre" - bio je prestonica Srbije Kneza Miloša i "rodno mesto" srpske Skupštine.

Gradonačelnik Kragujevca Veroljub Stevanović, u razgovoru za prošli broj "Nedeljnika" podsetio je na bogatu istoriju svog grada i izneo stav o nezasluženom političkom položaju Kragujeva u Srbiji.

- U ovom trenutuku, kad gledate sve ostale gradove u Srbiji, Kragujevac je grad koji prednjači. A u isto vreme nije na mestu koje zaslužuje, ni u političkom smislu, ni u bilo kom drugom. Kragujevac zaslužuje da bude prestoni grad - rekao je Stevanović.

Lokalpatriotizam često zna da pređe granice objektivnosti, ali Stevanović je otvorio "temu za razmišljanje": da li bi Srbija bolje funkcionisala kada bi razdvojila glavni grad od prestonice? I koji bi to grad mogao da bude prestoni.

U međuvremenu, Treća Srbija, nedavno osnovana politička stranka, ali ona koja je na poslednjim izborima ušla u Skupštinu Novog Sada, iznela je Platformu za nacionalno i društveno odgovornu decentralizaciju Srbije, koja između ostalog preporučuje izmeštanje prestonog grada u Novi Sad, što je prvi put da ta ideja dolazi s jednog zvaničnog mesta.

Iz ove stranke za Nedeljnik kažu da bi to bio samo jedan element suštinske decentralizacije koji bi bio praćen smanjivanjem nivoa vlasti, kojih trenutno u Srbiji ima čak sedam. Prema njihovoj ideji bile bi ukinute autonomne pokrajine, a preseljenjem prestonice u Novi Sad došlo bi do relaksacije takozvanog vojvođanskog pitanja, ali i ekstremne beogradizacije Srbije.

Prema ovoj ideji Srbija bi bila podeljena na tri nivoa vlasti - centralnu vlast, upravne okruge i lokalne samouprave. Ovo restukturiranje državnog aparata pratilo bi preseljenje drugih važnih institucija u gradove širom Srbije - generalštab vojske u Niš, a policijske uprave u Kragujevac.

Momčilo Pavlović, direktor Instituta za savremenu istoriju, kaže da preseljenje prestonice u Novi Sad "samo za sebe" ne bi doprinelo stabilizaciji odnosa u Vojvodini.

- Značajna je ideja o disperziji određenih ministarstava u Vojvodinu ili ostatku Srbije. Ministarstvo poljoprivrede bi 'na prvu loptu' trebalo preseliti u Novi Sad, to bi relaksiralo odnos Vojvođana prema centralnim vlastima. Pitanje autonomije Vojvodine i ostvarivanje prava ljudi koji tamo žive u današnjim odnosima je relikt komunističkog vremena. Zaista nema potrebe da se na 80 kilometara u ovolikoj meri dupliraju inistuticije koje suštinski rade isti posao. Ideja o disperziji institucija trebalo bi da ide mnogo šire od Vlade i ministarstava, pa bi recimo trebalo osnovati kampus Filozofskog fakulteta u Sremskoj Mitrovici - predlaže Momčilo Pavlović.

Književnik Draško Ređep, jedan od najpoznatijih "Vojvođana", daje i istorijsku dimenziju Novog Sada kao centra Srbije.

- Vojvodina je srpski sever, i to je bilo nevezano od administrativnih granica. Svi nacionalni mitovi su nastali na srpskom severu. Krušedol je osnovan pre ravno 500 godina, kad su pali Beograd i Smederevo, a kad se još nije desila Mohačka bitka, koja je srušila Ugarsku. To znači da postoji kontinuitet, koji nikakva logika administracije ne može da poljulja - kaže Ređep.

Ideja o Novom Sadu kao glavnom gradu, ipak, i u istoriji može da nađe svoje utemeljenje. Od 1929. do 1941, Novi Sad je bio glavni grad dunavske Banovine. I tada je bio glavni grad Kragujevcu i celoj Šumadiji.

U Trećoj Srbiji kažu da su za prestonicu predložili Novi Sad, upravo jer bi se na taj način "konačno završila integracija Vojvodine u Srbiju, jer su vlasti od 1945. pa do danas uspele da u velikoj meri razlabave i relativizuju vekovnu težnju da se krajevi severno od Save i Dunava prisajedine Srbiji".

Sve prestonice Srbije:

RAS - do 1034.

PRIZREN 1300-1345.

SER 1345-1371.

SKOPLJE 1345-1371.

KRUŠEVAC 1371-1389.

BEOGRAD 1404-1430.

SMEDEREVO 1430-1453.

KRAGUJEVAC 1818-1841.

NIŠ (1915)

BEOGRAD od 1841.

(Telegraf.rs / Izvor: Nedeljnik)