BRAĆA ILI HEGEMONI: Kako Kraljevina pamti Karađorđeviće

Iako republika po ustavnom uređenju, Srbija pridaje mnogo pažnje kraljevskoj dinastiji Karađorđević, koja je zvanično vladala do 1945. godine. Ipak, u drugim bivšim članicama Kraljevine Jugoslavije drugačije gledaju na dinastiju.

Republika Srbija ima krunu na zastavi, njena himna poziva Boga da spase srpskog kralja, a prestolonaslednik (mada je nejasno kojeg prestola) Aleksadar Karađorđević i njegova porodica uživaju brojne počasti. Nedavno su u Srbiju preneti ostaci kralja Petra II, a one će biti svečano sahranjene na Oplencu 26. maja.

Dinastija Karađorđevića vladala je prostorima bivše Jugoslavije, najpre Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca, a zatim i Kraljevinom Jugoslavijom početkom 20. veka. Kako piše "Dojče vele", pravilo da se zajednička istorija drugačije gleda u svakoj od zemalja bivše Jugoslavije, važi i za kraljevsku porodicu.

NIKADA PRIHVAĆENI U HRVATSKOJ I SLOVENIJI

Istoričar iz Hrvatske Tvrtko Jakovina kaže da je ona interpretacija koja je o Karađorđevićima bila na snazi u Hrvatskoj od 1945. godine na snazi i danas, pa je taj deo istorije u udžbenicima isti kao pre 35 ili 40 godina. Jakovina objašnjava da kraljevska porodica u odnosu javnog mnjenja deli sudbinu drugih institucija koje su postojale, a prema kojima se menjao odnos kako posle Drugog svetskog rata, tako i posle ratova devedesetih.

- Verovatno bi vam prosečan građanin rekao da je reč bila o nečemu nametnutom. Naravno, ne bi u isto vreme mogao da objasni je li dinastija Habsburgovaca došla baš hrvatskom voljom na presto, odnosno, na vlast u Hrvatskoj, međutim, to ionako u takvim raspravama nije važno - kaže Jakovina.

Hrvati dinastiju Karađorđević doživljavaju uglavnom kao srpsku dinastiju, ali ih ne zanima preterano kao deo njihove istorije. Isto je i u Sloveniji. U toj zemlji za kraljevinu vežu samo jedan pozitivan događaj, objašnjava istoričar Janez Vajs.

- U godini 1920, kad je kralj Aleksandar Karađorđević osnovao Univerzitet u Ljubljani, Karađorđevići su postali mnogo draži narodu, posebno eliti, ali nikada većina slovenačkog stanovništva nije prihvatila Karađorđeviće kao uistinu svoje - rekao je ovaj istoričar.

CRNA GORA: U SKLADU SA POLITIČKIM POTREBAMA

U Crnoj Gori čak postoje dve verzije uloge Karađorđevića, tj. dve istorije, u zavisnosti od političkog ubeđenja. Zvezdan Folić sa crnogorskog Istorijskog instituta kaže da je dinastija Karađorđevića imala porodične veze sa crnogorskom dinastijom Petrovića, ali i velikodržavne pretenzije.

- Poznato je da je knez Petar Karađorđević živeo 11 godina na Cetinju, uživajući gostoprimstvo svog tasta, knjaza Nikole. I pored toga, knez Petar Krađorđević je imao netrpeljiv odnos prema crnogorskom suverenu, što će najubedljivije manifestovati kad dođe na srpski presto 1903. godine. Njegov naslednik, kralj Aleksandar I Karađorđević je sa još većom žestinom bio protivnik crnogorske državne nezavisnosti - kaže Folić.

On smatra da su jedno lične relacije, a sasvim drugo delovanje na političkom terenu, pa je tako crnogorskom kralju Nikoli Petroviću, unuk koji se rodio na Cetinju - Aleksandar I Karađorđević, zabranio da se vrati u zemlju.

Crnogorski istoričar Aleksandar Stamatović potpuno drugačije interpretira taj deo istorije Crne Gore i kaže da je porodica Karađorđevića bila i crnogorska dinastija, jer je Crna Gora bila u sastavu jugoslovenske države.

- U zvaničnoj korespondenciji koja se nalazi u izvorima između kralja Nikole Petrovića i njegovog zeta Petra Karađorđevića, tada već kralja Srbije, imate puno topline, izraze bratske podrške dve države srpskog naroda. Međutim, ispod te zvanične forme, zapravo, u samom vrhu, i crnogorskog i srbijanskog dvora i njihovih dvorskih kamarili bio je velikoizražen i antagonizam, iako se radilo o dve države istog naroda - tvrdi Stamatović.

On insistira da se, dakle, radilo o sukobu dvorskih savetnika, ali i bliskim ličnim odnosima dinastija.

Prema zvaničnoj crnogorskoj istoriji, kralju Nikoli i svima koji su bili protiv ujedinjenja sa Srbijom 1918. godine bio je zabranjen povratak u Crnu Goru, na zahtev Srbije. Stamatović se ne slaže sa ovakvim čitanjem istorije.

- Crna Gora 1918. godine nije bila okupirana i raspoloženje najveće većine naroda u Crnoj Gori bilo je za ujedinjenje sa Srbijom i ostalim jugoslovenskim pokrajinama koje je, uostalom, propovedao i sam kralj Nikola - tvrdi on.

Folić, s druge strane, zvanične podatke crnogorske istoriografije da je na podgoričkoj skupštini novembra 1918. tajnim glasanjem donesena odluka o bezuslovnom ulasku Crne Gore u zajedničku domovinu Srba, Hrvata i Slovenaca koristi za objašnjenje potpuno drugačijeg viđenja dinastije Karađorđević.

- Nesumnjivo je da Karađorđevići za Crnu Goru predstavljaju personifikaciju velikosrpskog hegemonizma i rušitelje crnogorskog državnog zdanja - objašnjava on.

Iako se istoričari ne slažu oko pitanja šta su Karađorđevići značili Crnoj Gori, građane to više ne interesuje, misli i crnogorski istoričar Zvezdan Folić.

- Činjenica je da pored onih koji su profesionalno orjentisani prema negdašnjoj stvarnosti, kod jednog broja građana je nastupio dosta pasivan odnos prema vlastitoj prošlosti, što je i razumljivo - kaže Folić.

Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca osnovana je 1918. godine, a 3. oktobra kralj Aleksandar Karađorđević promenio je ime zemlje u Kraljevina Jugoslavija.

Podsetimo, odgovarajući jednoj od svojih pristalica na društvenoj mreži Fejsbuk prestolonaslednik Aleksandar II Karađorđević rekao je da na provokacije u medijima ne odgovara jer "ne želi da se spušta u kanalizaciju".

(M. S. / Izvor: Deutsche Welle)