Ideja o plovnosti Velike Morave stara 174 godine

Ideja o plovnosti Velike Morave i projektu izgradnje plovnog puta "Kanal Morava", o kome je juče u Pekingu potpisan protokol o razumevanju za izradu studije opravdanosti, stara je 174 godine, koliko i san stanovnika uz najveću srpsku reku o "belim lađama koje jedre Rajnom, Majnom, Dunavom, Moravom i Vardarom do Egejskog mora".

Prema jednom dokumentu koji se čuva u Istorijskom arhivu u Jagodini, u koji je Tanjugov dopisnik imao uvid, prvi put je pitanje plovidbe Moravom pokrenuto 1841. godine, "kada su četiri poštanske lađe prošle do Ćuprije".

Tada je predloženo da se Morava "premeri i mogućnost plovidbe na istoj izuči".

Tri godine kasnije, osnovano je srpsko-fancusko Parobrodsko društvo za plovidbu na Dunavu, Savi i Moravi, a 1859. godine knezu Milošu Obrenoviću obratila se jedna francuska kompanija sa molbom za isključivu dozvolu "za vreme od 30 godina plovidbe parobrodom na Moravi". Ugovor je sklopljen 1860. godine, ali je raskinut 1864, pošto je knez Miloš uvideo da se ta kompanija ne interesuje mnogo za plovidbu već za eksploataciju rudnika i prodaju francuske soli u Srbiji, zapisali su hroničari tog vremena.

U Glasniku Srpskog učenog društva objavljeno je da je plovnost Morave istraživao 1869. godine i izvesni inženjerski oficir A. Aleksić, koji se u svom izveštaju državnim vlastima žalio da "prepreku plovidbi čine brojne vodenice vitlare na Moravi koje seljaci prave gde hoće i često ih premeštaju, a na starom mestu ostavljaju sve prepreke".

Plovidba Velikom Moravom bila je aktuelna i 1904. godine, i za nju su bili zainteresovane Engleska i Nemačka, a 1907. godine Morava "budi" interesovanje Amerike. Te godine, zapisali su hroničari, u Nju Džersiju je osnovana američka inženjerijska kompanija za "snimanje plovnog puta Morava - Vardar".

Mogućnost plovidbe Moravom pominje se i 1961. godine, a zatim i 1995. godine − kroz raspravu o prostornom uređenju Srbije.

Korito reke bi se pripremilo za plovnost pravilnom i kontrolisanom eksploatacijom šljunka, čime bi Velika Morava postala vodeni most između Beograda i Soluna, odnosno vodena transverzala od Severnog do Sredozemnog i Crnog mora i ostvarenje vekovnog sna o belim lađama koje "jedre Rajnom, Majnom, Dunavom, Moravom i Vardarom do Egejskog mora", što bi doprinelo i bržem razvoju turizma u ovom delu Srbije.

Izgradnjom te transverzale, koju stručnjaci zovu i "moravsko vardarska", oživela bi prehrambena industrija, a status srpskih gradova uz Veliku Moravu, bi se promenio. Požarevac,Velika Plana, Svilajnac, Ćuprija, Paraćin, Niš, Leskovac, Vladičin Han, Vranje i Bujanovac prerasli bi u lučke gradove sa razvijenim rečno-pomorskim vezama sa svetom, ocenjuju stručnjaci i navode da bi taj put bio jedini pravi izlaz Srbije na svetska mora.

Da moravska dolina prestavlja važan put na Balkanskom poluostrvu znali su i Rimljani, koji su u dolini Morave izgradili put 33. godine pre nove ere − Via militaris.

Prema jednom dokumentu koji se čuva u PTT muzeju u Beogradu, na tom putu, koji se u srednjem veku zvao Carigradski, ili Moravski put, bilo je 31. prenoćište, 43 stanice za izmenu konja i kola, na oko 670 rimskih milja, a od Batočine do Jagodine, na primer, putovalo se šest sati.

Između Beograda i Sofije, prema popisu iz 1695. godine, bilo je 13 konaka, a putovalo se 74 dana.

(Telegraf.rs / Tanjug)