91. GODIŠNJICA SMRTI ŽIVOJINA MIŠIĆA: Sećanje na najslavnijeg srpskog vojvodu (FOTO) (VIDEO)

- S nepokolebljivom verom i nadom, junaci, napred u otadžbinu! - odjeknula je septembra 1918. naredba načelnika štaba Vrhovne komande, vojvode Živojina Mišića, koju su izmučeni srpski junaci u tuđini čekali više od tri godine.

Imena srpskih vojvoda iz Prvog svetskog rata Stepe Stepanovića, Radomira Putnika, Petra Bojovića i Živojina Mišića u istorji srpskog naroda, ali i istoriji velikih evropskih vojnih i strategijskih pobeda, ostaće upisana velikim slovima, i to na posebnim, pobedničkim stranicama.

Krajem 17. veka u selo Struganik, u opštini Mionica, kralj Valjeva, doseljava se porodica Kaljević iz Drobnjaka. Sin njihovog potomka Miše Kaljevića Radovan Mišić ženi se Anđelijom Damjanović iz Koštunića, koja rađa trinaestoro dece. Najmlađi od njih, Živojin, detinjstvo provodi kao pastir. Osnovnu školu počinje u Ribnici, a završava u Kragujevcu. Sa varoškom decom ne druži se naročito, jer ga vređa podsmevanje seljačkom poreklu. Gimnaziju pohađa u Kragujevcu i Beogradu, ali mu ni to ne ide od ruke. Ipak, šesti razred gimnazije završava sa odličnim uspehom, pa je lako primljen na Vojnu akademiju, i to kao 19. na listi.

Prva ratna iskustva Mišić stiče već kao pitomac Artiljerijske škole. U dva oslobodilačka rata protiv Turske: 1876. i 1877-1878. godine on komanduje Kolubarskim bataljonom Valjevske brigade II klase. Nakon rata, Mišić nastavlja obrazovanje u austrougarskoj školi gađanja u Bruku na Lajti i tokom dvogodišnje pripreme za generalštabnu struku u srpskoj vojsci.

Godine 1884, 25. 11. Živojin Mišić ženi Lujzu Krikner u beogradskoj Vaznesenskoj crkvi. Njih dvoje imaće šestoro dece - Radovana, Aleksandra, Vojislava, Eleonoru, Olgu i Anđeliju.

Svega godinu dana kasnije, već sa činom poručnika, Mišić učestvuje u Srpsko-bugarskom ratu i komandnuje četom u 5. puku Drinske divizije.

Mišić 1898. godine počinje da predaje na Vojnoj akademiji u Beogradu. Mnogobrojne rasprave iz oblasti ratne veštine objaljuje u "Srpskoj vojsci" i "Ratniku", časopisima čiji je urednik. Predavanja pitomcima Vojne akademije kasnije će objediniti u knjizi "Strategija", koja će odmah biti uvrštena u obaveznu lektiru oficirskog kora.

MAJSKI PREVRAT I PRVA PENZIJA

Početak 20. veka u Srbiji već ne sluti na dobro. Nezadovoljstvo naroda ponašanjem kralja Aleksandra Obrenovića, naročito nakon ženidbe Dragom Mašin, toliko je naraslo da ih je oboje koštalo života. U noći između 28. i 29. maja 1903. godine u dvor Obranovića upalo je nekoliko potporučnika, kapetana i poručnika srpske vojske, koje je predvodio oficir  Dragutin Dimitrijević Apis, koji su kralja i kraljicu hladnokrvno ubili.

Dinastiju Obrenović zamenila je dinastija Karađorđević, ali promene koje se događaju u vlasti ne zaobilaze ni vojsku. Zbog sumnje da je blizak sa svrgnutom dinastijom, generalštabni pukovnik Živojin Mišić prevremeno je penzionisan.

ANEKSIONA KRIZA, BALKANSKI RATOVI I DRUGA PENZIJA

Nakon svega nekoliko godina mira na Balkanu, Austro-ugarska 6. oktobra 1908. godine objavljuje aneksiju Bosne i Hercegovine. Ova objava u Srbiji izaziva skandal i nenadane pripreme za rat protiv Austro-ugarske. Već naredne godine, načelnik Vrhovne komande general Radomir Putnik zahteva reaktiviranje Mišića i daje mu funckiju svog pomoćnika. Njih dvojica sastavljaju plan za eventualni rat sa Austro-ugarskom.

Srećom, Srbiju od nauma da objavi rat Austro-Ugarskoj odvraća ruski ministar spoljnih poslova Izvoljski.

- Srbija mora ostati mirne i ne sme ničim izazvati Austriju kako joj ne bi pružila priliku da je satre - savetuje ruski diplomata zvaničnom Beogradu.

Nekoliko godina kasnije, tokom Balkanskih ratova, Mišić je Putnikova desna ruka.

- U najtežim trenucima svojim optimizmom i čvrstinom karaktera održava i samog Putnika u uverenju u dobar ishod operacija srpske vojske - ističe general Živko Pavlović.

Mišić neposredno sarađuje na planiranju i rukovođenju operacijama protiv turske Vardarske armije, zbog čega će posle Kumanovske bitke biti unapređen u čin generala. Posebno se istače pravilnom procenom situacije prvoga dana bitke na Bregalnici, kada srpska Vrhovna komanda u Skoplju razmatra pitanje na kojoj liniji će primiti odsudnu bitku. Usvajanje njegovog predloga ima  presudan uticaj na dalji tok i konačan ishod odlučujuće bitke Drugog balkanskog rata.

Po završetku ovog rata, Mišić će po drugi biti put penzionisan.

KOLUBARSKA BITKA I VELIKI VOJVODA

Međutim, pred samo izbijanje Prvog svetskog rata, opet je reaktiviran i postavljen za pomoćnika načelnika štaba Vrhovne komande.

Kolubarska bitka počinje 16. novembra 1914. godine, kada austrougarske snage odbacuju srpske trupe na desnu obalu Kolubare i Ljiga. Komandant Prve armije general Petar Bojović je ranjen, pa na njegovo mesto dolazi general Živojin Mišić. Kako Prvu armiju preuzima u trenutku njenog povlačenja, Mišić smatra da bi bilo greška i dalje je povlačiti sa položaja. Braneći svaku stopu zemlje, general Mišić, protivno naredbi Vrhovne komande, odlučuje da Prvu armiju izvuče iz neposrednog dodira sa neprijateljem.

Zbog toga i radi skraćivanja fronta Vrhovna komanda srpske vojske naređuje napuštanje Beograd. Front srpske vojske okrenut je ka zapadu, pa Šesta austrougarska armija, posle zauzimanja Beograda, zaustavlja proboj fronta, očekujuci glavni napad svoje Pete armije iz pravca Beograda, iza leđa srpskih armija. Nastaje zatišje, a za to vreme Prva srpska armija se popunjava ljudstvom i municijom i, posle završnih priprema, 3. decembra kreće u napad.

U trenutku kada evropske telegrafske agencije očekuju vesti o slomu srpske vojske i kada je Peta austrougarska armija priređivala svečanu paradu u Beogradu, počinje velika protivofanziva celokupne srpske vojske. Na planini Suvobor Prva srpska armija probija front Šeste austrougarske armije, nadire prema Valjevu i zauzima ga, izbija na obale Drine i Save kod Šapca i 15. decembra oslobađa Beograd. Živojin Mišić dobija čin vojvode.

Nakon novog združenog napada nemačke, austrougarske i bugarske vojske na Srbiju u oktobru 1915, srpska vojska povlači se ka Kosovu. Mišić predlaže kontranapad, ali ovaj predlog, na sastanku u peći, odbijaju ostali zapovednici armija pa sledilo povlačenje srpske vojske preko Crne Gore i Albanije.

Sredinom 1916. godine srpska vojska stiže na Solunski front posle oporavka i reorganizacije na Krfu. Njen ponovni izlazak na front i veličanstvene pobede u bitkama kod Gorničeva, na Kajmakčalanu i Crnoj reci u jesen 1916. godine u svetu odjekuju kao senzacija, budući da su neprijateljske komande u novembru 1915. objavile da je srpska vojska uništena.

NAKON TRI GODINE U TUĐINI...

Konačni proboj fornta počinje polovinom septembra 1918. godine. Srpska vojska, u okviru savezničkih snaga, ima šest pešadijskih divizija, jednu konjičku diviziju i dve francuske pešadijske divizije. Vrhovni komandant je regent Aleksandar Karađorđević, a nacelnik štaba Vrhovne komande je vojvoda Živojin Mišic. Na desnom krilu srpskog rasporeda je Druga armija, sastavljena od Šumadijske, Jugoslovenske i Timočke divizije, kojom komanduje vojvoda Stepa Stepanović, a na levom krilu je Prva armija, nastala od Moravske, Drinske, Dunavske i Konjicke divizija, pod komandnom generala Petra Bojovića.

- Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu prožeti idejom: od brzine prodiranja zavisi ceo uspeh ofanzive. Ta brzina je u isto vreme i najbolja garancija protiv iznenađenja od strane neprijatelja, jer se njome postiže rastrojstvo neprijatelja i potpuna sloboda u našim dejstvima. Treba drsko prodirati bez počinka, do krajnjih granica ljudske i konjske snage. Junaci, napred u Otadžbinu - naredio je vojvoda Živojin Mišić, a naredba na koju se čekalo pune tri godine u tuđini izaziva ogromno oduševljenje kod svih vojnika i oficira.

... SRBI PONOVO IGRAJU KOLO

Šefica bolnice škotskih lekara na Solunskom frontu ledi Izabela Haton beleži svoje uspomene na velikog srpskog vojvodu:

- U 1918. godini brige su zadavale francuske trupe na Zapadnom bojištu. S druge strane, naš front je miran, ali ima nagoveštaja da Srbi neće drugu zimu provesti u izbeglištvu. Vojvoda Mišic doneo je odluku da preduzme veliku ofanzivu u jesen. I zaista, srpska Vrhovna komanda izdaje kominike da su srpske trupe 14. septembra zauzele Veli kamen. Ujutro, 15. septembra 1918. godine, progoneći neprijatelja, naša konjica ušla je u Kožane. Više na istok naša linija fronta proteže se do Velesa. U naše ruke palo je mnogo zarobljenika, Nemaca i Bugara, a zaplenjena je velika količina oružja i municije. Dubina našeg prodora na sever je oko 120 kilometara. Ova novost izaziva ogromno oduševljenje. Duhovi su se ustalasali. Svaki Srbin bolesnik, ako je imao obe noge, igrao je u kolu, pa smo i mi, bolničarke, jedna po jedna, zaigrale u kolu. Uživamo u njihovoj radosti i dobrim vestima.

Srpske i francuske snage oslobađaju Srbiju i potiskuju nekoliko slabih nemačkih divizija koje su pokušale da zaustave njihova napredovanja. Beograd slobodan 1. novembra, a 10. novembra vojska Franša de Eperea prelazi Dunav i sprema se da uđe u središte Mađarske, kada se rat konačno završio.

Živojin Mišić umro je 20. januara 1921. godine, a iza njega su ostali vojni podvizi i zasluge za srpski narod, koji nikada neće moći da mu se oduži. Spomenik velikom srpskom vojskovođi otkriven je na Novom groblju 3. decembra 1922. godine. Povodom godišnjice njegove smrti, na društvenoj mreži Fejsbuk pojavila se pozivnica za sve one koji su zainteresovani, da dođu i na ovom mestu odaju počast srpskom vojvodi.

MISTERIJA VOJVODINE RODNE KUĆE

Kuća u mioničkom selu Struganik, u kojoj je vojvoda rođen, obnovljena je i pretvorena u spomen-muzej 1987. godine. Međutim, nekoliko decenija ranije ova kuća ponovo je za srpsku istoriju mogla biti važna. Naime, upravo u njoj je 19. septembra 1941. godine održan prvi sastanak Dragoljuba Draže Mihailovića i Josipa Broza Tita. Svedočenja sa ovog sastanaka je mnogo, ali nama danas, 70 godina kasnije, ipak o njima ostaje samo da nagađamo.

Za ljubitelje dela vojvode Mišića, kojima ovakvi tekstovi nisu dovoljni, izdvojili smo i dokumentarni film, snimljen u korpodukciji RTS-a, Jugoslovenske kinoteke i "Centar filma" iz Beograda. Napominjemo da dokumentarni film traje 52 minuta.

(M. Stojanović / Izvori: Wikipedia, Forum udruženja veterana 63. padobranske brigade)