Najkontroverznije delo: Francuski film nastao tokom nemačke okupacije u kome nema pomena o ratu, a koji su mrzele sve suprotstavljene strane (VIDEO)

Poster za film "Gavran" (Le Corbeau), remek-delo reditelja Anri-Žorža Kluzoa snimljeno 1943. godine u jeku nacističke okupacije. Foto: Profimedia/AFP

Preporučujemo

Kada biste sad pokušali da pronađete najkontroverzniji film svog vremena, teško da biste našli neki koji je bio kontroverzniji od "Gavrana" (Le Corbeau), francuskog filma snimljenog 1943. godine u jeku Drugog svetskog rata i nemačke okupacije te zemlje.

Za početak, u ovom ostvarenju slavnog Anri-Žorža Kluzoa — u kojem glavne uloge tumače Pjer Frene, Mišelin Franse i Pjer Larke — nema apsolutno nikakvog pomena rata. Kao da je sve normalno. Radnja se odigrava u malom francuskom gradiću koji je označen kao "bilo gde", a vrti se oko anonimnih "otrovnih" pisama koje šalje neko ko se potpisuje kao Gavran.

Prvo od tih pisama optužuje mesnog lekara Žermena da ima ljubavnu aferu sa Laurom, suprugom ostarelog psihijatra Vorzea. Kasnije se pominje i to da vrši nezakonite abortuse. Kada jedan od bolničkih pacijenata primi Gavranovo pismo u kojem ga ovaj obaveštava da mu je tumor u terminalnoj fazi i da će umreti, situacija postaje ozbiljna, pre svega zato što ovaj vrši samoubistvo.

Jedna od osumnjičevih je Laurina sestra, bolničarka Mari, ali i sa njom iza rešetaka pisma nastavljaju da stižu. Nećemo vam dalje pričati o ovom filmu, nećemo vam sve otkriti, za slučaj da želite da ga pogledate, što vam svakako najsrdačnije preporučujemo.

Prvi problem sa filmom je bio u tome što je izašao u produkciji "Kontinental-Filmsa", nemačke kuće osnovane u Francuskoj oktobra 1940. godine, na samom početku okupacije. Na teritoriji zone pod nacističkom kontrolom nije bilo moguće snimiti film u nekoj drugoj produkciji, budući da je ta kuća (koja je u potpunosti finansirana bila od strane nemačke vlade) jedina imala ovlašćenje za tako nešto.

"Gavran" je bio Kluzoov drugi film koji je snimio za "Kontinental-Films", budući da je godinu dana ranije izbacio "Ubica stanuje na broju 21", još jedno kultno ostvarenje koje je bilo jako popularno kod ondašnje publike.

Drugi problem je bila tematika za koju su mnogi i tada i kasnije tvrdili da kleveće i omalovažava francuski narod, te da Nemci nikada ne bi pristali da takav film smeste u Nemačku. Činjenica da je donekle zasnovan na istinitom događaju koji se 1917. godine odigrao u Tilu, gradu u Limuzenu, nije pomagala. A nije pomoglo ni to što je ovaj film videlo četvrt miliona ljudi u prvih par meseci prikazivanja.

Zapravo, hajde da vidimo kome je sve "Gavran" smetao i zbog čega. Kolaboracionistički profašistički desničarski režim maršala Petena u Višiju digao se protiv ovog ostvarenja zato što ga je video kao antitezu nacionalne revolucije i molio je Nemce da ga zabrane za dalje prikazivanje jer potkopava moral.

Detalj iz filma "Gavran" (Le Corbeau), remek-dela reditelja Anri-Žorža Kluzoa snimljenog 1943. godine u jeku nacističke okupacije. Foto: Profimedia/AFP

Katolička crkva ga je nazvala "bolnim i teškim, neprestano morbidnim u svojoj kompleksnosti", i tražila je iste mere.

Konačno, neverovatno, oba pokreta otpora, i komunistički i kapitalistički, zauzela su tvrdi neprijateljski stav prema "Gavranu" zbog negativnog prikaza francuskog stanovništva i tretirali su ga kao nacističku propagandu.

"Kontinental-Films" je odgovorio na prilično neočekivan način, budući da je otpustio Kluzoa samo dva dana pre početka prikazanja filma u bioskopima širom nemačke okupacione zone.

Nakon oslobođenja Francuske u drugoj polovini 1944. godine Kluzo i nekolicina drugih reditelja optuženi su za saradnju sa okupatorom, suđeno im je i osuđeni su. Kluzo je dobio drastičnu kaznu: zabranjeno mu je da do kraja svog života uzme kameru u ruke kao i da poseti snimanje bilo kog filma.

Anri-Žorž Kluzo, kontroverzni francuski reditelj, sa svojom suprugom Verom 1953. godine na železničkoj stanici u Holandiji. Foto: Wikimedia Commons/gahetna.nl

Levičari su ovo podržali, kao i brojne druge grupe koje su ga i ranije prokazivale, tokom okupacije. Sa druge strane, primio je pisma podrške od takvih imena kao što su Žan Kokto, Rene Kler, Marsel Karne, Žan-Pol Sartr. Premda se Kluzo nije žalio (barem ne postoji nikakvi materijalni dokaz da jeste), kazna mu je preinačena u dve godine.

Nakon toga vratio se filmu i snimio takva remek-dela kao što su "Kej Orfevr", "Misterija Pikasa", "Đavolice" i "Nadnica za strah"; oba potonja filma ubrajaju se u najbolja francuska ostvarenja iz pedesetih.

Što se tiče "Gavrana", čak i neposredno nakon rata hrabri glasovi su stali u njegovu odbranu i hvalili ga, poput Anrija Žansona i pomenutog Sartra. Prikazivanje je bilo zabranjeno od strane francuskih vlasti do 1947. godine, ali se puštao u kinoklubovima u kojima je privlačio veliki broj gledalaca.

Danas je opšti stav da je u pitanju izvanredni film, "film noar pre nego što je pojam film noar nastao". Posebno se hvali atmosfera u filmu u kojem pisma evociraju atmosferu straha tokom okupacije. Jedan od trajnih efekata ovog ostvarenja jeste i to što je "gavran" postao žargonski izraz za malicioznu "drukaru", za "tastera".

(O. Š.)