Poslednji rimski car podigao je i Aja Sofiju i Gradinu: Velelepno utvrđenje kod Čačka

Nepunih dvadeset kilometara od centra Čačka na padinama planine Jelice vekovima odoleva utvrđenje Gradina koje je podigao poslednji rimski i prvi vizantijski car Justinijan Prvi, isti onaj koji je svetu u nasleđe ostavio legendarnu Aja Sofiju u Istanbulu.

U ataru dragačevskog sela Grab, uzdižući se na planinskom vrhu već zaboravljenog naselja Jeljen, ova legendama obavijena utvrda i dan-danas čuva brojna predanja. Bila je centar tog regiona, a kasnije plodonosno tlo za arheološka istraživanja.

- Na lokalitetu koji se prostire na 22 hektara i danas se vide ostaci crkava, grobnica, pojedinačni grobovi i ostaci vojne i narodne arhitekture - kaže za RINU Delfina Rajić direktor Narodnog Muzeja u Čačku.

- U spomeničkom smislu najbogatije ostatke predstavljaju otkriveni bedemi, crkve i kuće. Natpis na latinskom ukazuje da jedna bazilika potiče s kraja 4. ili iz prve polovine 5. veka, a neophodno je istaći i postojanje krstionice u bazilici.

Na Gradini je utvrđen suživot mešovite populacije, čiju osobenost naglašavaju pripadnici germanskog porekla utvrđeni prema karakterističnim tragovima njihovih odevnih predmeta i posuđa. Stručnjaci sa Filozofskog fakulteta u Beogradu decenijama vrše istraživnja na ovom arheološkom lokalitetu koji je od prvorazrednog značaja, naročito nakon pronalaska srebrnog relikvijara u obliku sarkofaga.

- Narodni muzej u Čačku rekognoscira Gradinu 1969. i 1972. godine. Istraživači tada zatiču još uvek dobro očuvane ostatke bedema na površini terena, mestimično čak i preko dva metra visine. Nakon tri godine od prvih arheoloških iskopavanja utvrde, Skupština opštine Lučani 1987. godine proglasila je Gradinu na Jelici za spomenik kulture - kaže Rajić.

Ovaj arheološki lokalitet nalazi se na 846 metara nadmorske visine i sa njega sa pruža veličanstven pogled na čitav Čačak, a u spomeničkom smislu najbogatije ostatke predstavljaju otkriveni bedemi, crkve i kuće iz vremena rane Vizantije.

- Svakodnevni život stanovnika ovog gradskog naselja dokumentovan je i brojnim nalazima keramičkog i staklenog posuđa od kojih neke predstavljaju uvoz istočnog porekla, a pored toga nađen je veliki broj gvozdenih i koštanih alatki od kojih je deo svakako proizvođen na samoj Gradini. Ovo utvrđenje se tokom dosadašnjih istraživanja pokazalo kao posebno u odnosu na ostale arheološke lokalitete tog tipa, pre svega po rustičnosti arhitekture, ali i po tome što je nakon rušenja ponovo naseljena - istakla je direktorka Narodnog muzeja.

Pokretni nalasci sa Gradine čuvaju se u Narodnom muzeju u Čačku, a Rajićeva je podsetila da prva poznata interesovanja za ostatke na putu Čačak – Dragačevo potiču iz 1843. godine. Tada je Sreten Protić, pisar sreza dragačevskog, javio Popečiteljstvu unutrašnjih dela da je pronađen natpis posvećen boginji Dijani, i to „na kamenu urezan na razvalinama nekim, na Elici planini više Čačka.

- Ono što zadivljuje u čiatvoj ovoj priči je netaknutost prirode, očuvanost tih bazilika sa bedemima - kaže novinar i hroničar dragačevskog kraja Gvozden Otašević.

- To je lokalitet koji zaista ima veliki turistički potencijal i uz mlao truda mogao bi postati jedinsten arheološki park. Verujem da će u nekom narednom periodu biti prepoznati svo bogatstvo ovog dela Srbije. 

Zahvaljujući publikacijama profesora sa Filozofskog fakulteta Gradina na Jelici postala je veoma poznata i dobro plasirana u Nemačkoj i Austriji, i na stručnim skupovima u Hrvatskoj. Pred arheolozima je još uvek težak zadatak da odgonetnu ko je sve tu dolazio i boravio, jer su svi natpisi s ploča obrisani i završili kao istucani kamen na putu za selo Goračiće, pedesetih godina prošlog veka.

(Telegraf.rs)