Običaj koji postoji jedino nadomak Tršića: Srpski manastir u kom se Vuk Karadžić opismenio

Da li ste čuli za ratarske sveće i običaj koji je za njih vezan? Verovatno niste, jer o takozvanim oračkim svećama uglavnom znaju i pričaju samo meštani nekoliko lozničkih sela, koji sa uspehom ovu tradiciju održavaju već vekovima.

Ipak, čulo se za taj lepi običaj, pa je on i zvanićno uvršten na Listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.

Manastir Tronoša

Ne može da se pomene ovaj srpski srednjovekovni manastir, a da se ne pomisli na velikog reformatora srpskog jezika. Upravo su kaluđeri manastira Tronoša zaslužni što se Vuk Stefanović Karadžić opismenio.

U ataru sela Korenita, nadomak Tršića i Loznice se nalazi ovaj manastir, koji pripada Šabačkoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve.

Katalina Nemanjić, ugarska princeza i supruga srpskog kralja Dragutina je u Tronoškom letopisu, koji potiče iz 1791. godine navedena kao ktitor manastira.

Više puta je manastir stradao, ali je uvek prilično brzo obnavljan. Glavna manastirska crkva je posvećena Vavedenju presvete Bogorodice.

U drugoj polovini 16. veka je u Tronoši počela da funkcioniše prepisivačka radionica. A značajnu ulogu je ovaj manastir igrao i tokom Prvog i tokom Drugog srpskog ustanka. U to doba su se ustaničke starešine okupljale baš u manastiru Tronoša, kako bi dogovorili buduće aktivnosti protiv turske vlasti. Improvizovana bolnica namenjena ranjenicima je funkcionisala ovde u toku Drugog svetskog rata.

Legende o manastiru Tronoša

U narodnom predanju je očuvano verovanje da su neposredno pred odlazak u Boj na Kosovo, Jug Bogdan i njegovi sinovi sagradili kapelu posvećenu Svetom Pantelejmonu, koja se danas nalazi u neposrednoj blizini manastirske porte. Pored kapele su sazidali i česmu, koja u spomen na graditelje nosi naziv Česma devet Jugovića.

Tokom obnove kapele je urađen i svojevrsni mozaički prikaz braće Jugovića i njihovog oca. Svi su prikazani na konjima pred polazak u Kosovski boj.

Danas se kapela i česma nalaze pod zaštitom valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture, kao spomenik kulture od velikog značaja.

Viševekovni običaj očuvan do danas

Svake godine uoči najradosnijeg hrišćanskog praznika se se meštani organizuju i u toku Vaskršnjeg posta prikupljaju novac ili čist vosak. Ko ima vosak, priloži ga, ali samo ako je čist, ko nema, daje novac, kako bi od njega kasnije bio kupljen čist pčelinji vosak.

Od njega se zatim izlivaju dve velike sveće, čija visina je oko 1,5 metara, a svaka u proseku teži oko 50 kilograma.

Obično muškarci iz okolnih sela nose sveće u manastir i to na praznik Veliki četvrtak. A tamo ih dočekuju najčešće igumanija manastira i arhimandrit, pa sveće bivaju ukrašene i zatim u litiji svi vernici, noseći sveće, obiđu oko glavne manastirske crkve. Posle toga sveće bivaju unete i postavljene svaka na svoje mesto, po tradiciji.

Jednu sveću prilažu meštani sela Gornja Borina, Paskovac i Zajača, ali i ostalih koja pripadaju Rađevskom srezu, a drugu, koja pripada Jadarskom srezu, meštani sela Korenita i Tršić.

Kako se jedna izliva u selu Zajača, a druga u manastiru, to se nosioci sveća susreću kod Česme Devet Jugovića u popodnevnim časovima na Veliki četvrtak, pa svi zajedno idu u manastirsku crkvu.

Sveća koju su priložili stanovnici sela iz Rđevskog sreza se postavlja ispred Bogorodičine ikone, a ona koja je doneta od strane meštana Jadarskog sreza ispred ikone Isusa Hrista. Tamo se čuvaju do dogodine i pale se uoči svih velikih praznika za zdravlje i berićet.

Vosak koji preostane, ako preostane, pretapa se i koristi za izradu sveća za narednu godinu.

Nije poznato od kada tačno datira ovaj zanimljivi običaj, koji se održao do danas, ali se prvi pisani trag o njemu sreće još polovinom 18. veka. Postoje indicije da je potekao iz istočne Bosne, ali i da su ga doneli hilandarski monasi, te da datira još iz doba kada su ovim prostorima vladale Osmanlije, mada su to sve pretpostavke.

No, odakle god da je potekao, ovaj interesantni narodni običaj nije prestajao ni u doba ratova, a ni u vreme pandemije korona virusa, mada je organizovan uz maksimalno poštovanje tada aktuelnih mera.

(A.B./Telegraf.rs)