Koji gradovi u Srbiji bi danas bili na obali da i dalje postoji Panonsko more?

Ilustracija: Nikola Jovanović

Osim Beograda, najveća naselja Panonskog basena, odnosno Panonske nizije su i Beč, Zagreb i Budimpešta. Reč je o ravnici, koja se nalazi na području istočnog dela Centralne Evrope. Reka Dunav je glavni „krivac“ za formiranje ovog, izuzetno plodnog basena, koji se u srednjem delu toka te reke i nalazi.

Preporučujemo

Ako ste mislili da je ceo taj deo Evrope ranije baš ovako izgledao što se tiče reljefa i uopšteno, geografskih karakteristika, onda ste se grdno prevarili. Do pre oko 600 hiljada godina tu je postojalo more. Pravo pravcato more!

Zapravo se smatra da je nekadašnje Panonsko more bilo tek deo nekadašnjeg okeana Tetisa, koji je donekle preteča današnjeg Indijskog okeana. Upravo je to more bilo zaliv takozvanog Paratetisa, mora koje se u periodu praistorije nalazilo na potezu između Centralne Evrope i Centralne Azije.

Gde nestade celo jedno more?

Oko 30 miliona godina je na prostoru Panonskog basena postojalo more. Prema proračunima, pre oko 600 hiljada godina je nestalo.

Da biste stekli jasniji uvid u to koliko je zapravo površina od 200 hiljada kvadratnih kilometara, koliko je zauzimalo Panonsko more, treba sagledati činjenicu da se ono prostiralo na teritoriji današnjih 10 zemalja Centralne Evrope.

Osim teritorije današnje Republike Srbije i to najpre Vojvodine, Pomoralja i Šumadije, prostiralo se i na području istočnih delova Austrije, te skoro cele Mađarske. Zauzimalo je i zapadne delove Rumunije, kao i severoistočne delove Slovenije, delove istočne i severne Hrvatske i delove Bosne i Hercegovine, te zapad Slovačke, sam južni deo Češke i Zakarpatsku Ukrajinu.

Maksimalna dužina je bila oko 800, a najveća širina oko 600 kilometara.

Zabaleženo je pet faza postojanja Panonskog mora i to: mediteran, sarmat, panon, pont i levant.

Srbija u doba postojanja Panonskog mora

foto: pixabay.com

U periodu miocena (pre oko 23 do 5 milona godina) je Panonsko more bilo plitko, a njegove vode su zauzimale prostor do grada Aranđelovca, odnosno do Petrovca i Donjeg Milanovca. Zanimljivo je da su u to doba planine Kosmaj i Avala bile spojene, te da su zajedno činile poluostrvo.

Kasnije, u periodu sarmata, se vode Panonskog mora protežu do Kruševca, ali se dešava i nešto zanimljivo. Pomenute planine, koje se danas nalaze nadomak Beograda, postaju ostrva u ovom moru.

Krajem perioda miocena nastupa sledeća faza postojanja, kada se Karpatske planine izdižu, a vode Panonskog mora dosežu do gradova Niš i Aleksinac. Pretpostavlja se da je najveća dubina mora tada bila 850 metara. Upravo u tom periodu, more polako ali sigurno počinje da gubi salinitet.

Pretposlednja faza postojanja je specifična po povlačenju voda Panonskog mora iz Šumadije, kojom prilikom nastaju dva basena, Kolubarski i Moravski. Tada više ne možemo govoriti o moru, jer nastupa stadijum jezera, koji u poslednjoj fazi vodi do bare. U tom periodu nestaje, a voda ostaje samo u velikim udolinama, odnosno depresijama.

Zanimljivosti o Panonskom moru 

foto: pixabay.com

• Đerdapska klisura je ostatak ovog mora. Isto kao i jezero Balaton u Mađarskoj, Aralsko jezero, koje je slano i nalazi se na granici Uzbekistana i Kazahstana.
• Naslage soli u gradu Tuzla se vezuju za Panonsko more.
• Naslage uglja na području Mlavskog basena datiraju iz prve faze njegovog  postojanja. A iz druge faze postojanja Panonskog mora potiču naslage uglja na području Kruševačkog basena. U četvrtoj fazi postojanja nastaju naslage uglja na području Kolubarskog i Kostolačkog basena.
• Na prostoru današnjeg stadiona „Rajko Mitić“ u Beogradu, zatim između Slavije i Kalemegdana su u lesnim naslagama pronađeni fosilni ostaci iz stadijuma panon.
• Nedaleko od fabrike „Toza Marković“ u Kikindi su na dubini od 21 metar 1996. godine otkrivene kosti ženke mamuta, za koju se veruje da je uginula pre oko 500 hiljada godina i to baš u močvari, koja je nastala od Panonskog mora.
• Na površinskom kopu uglja u gradu Kostolac su 2009. godine pronađeni fosilni ostaci 6 mamuta iz približnog perioda.
• Planine Gučevo, Fruška Gora i Cer su bile ostrva u ovom moru.
• Smatra se da su u periodu postojanja Panonskog mora nastali i Tašmajdan i Kalemgdan u Beogradu. Uočeno je da su sačinjeni od skeleta brojnih organizama za koje se zna da su na tom prostoru živeli i od crvenih algi.

(A.B./Telegraf.rs)