Godišnjica rođenja srpskog književnika i ratnog heroja Stanislava Krakova

Srpski književnik, novinar, proslavljeni ratni heroj, Stanislav Krakov, rođen je 29. marta 1895. godine, pre 130 godina.

Iz Balkanskih i Prvog svetskog rata izašao je s najvišim srpskim i savezničkim odlikovanjima. U literaturi je navođeno da je ranjavan 18 puta i da je čudnim sticajem okolnosti dobio ukupno 18 odlikovanja. Iako je tu, možda, bilo i ponešto literarne nadgradnje, Krakov je u svakom slučaju iz ratova 1912/18 izašao kao proslavljeni ratni heroj.

Preporučujemo

Odmah po okončanju Svetskog rata pojavljuju se njegovi prvi književni radovi, ratni roman "Krila" i "Kroz buru" što ga je učinilo poznatim u literarnim krugovima novoformirane Kraljevine SHS.

U romanima koje je pisao tokom rata "Kroz buru", "Krila", u vremenima zatišja na Solunskom frontu, Krakov je uneo nešto novo u srpsku literaturu. Bili su to opisi rata kakvi se retko viđaju, autentični, naturalistički, sasvim realni i otuda vrlo brutalni, svedočanstva sa prve linije fronta. Bile su to literarne obrade svega što se u ratu da videti, i najstrašnijeg i momenata ponosa, životinjskog u čoveku i isto tako najplemenitijeg.

Kao srednjoškolac, učenik Druge muške beogradske gimnazije, pošto je izbio Prvi balkanski rat oktobra 1912. godine, kao sedamnaestogodišnjak, priključio se srpskoj vojsci, kao dobrovoljac.

Bilo je to vreme uzavrelih nacionalnih strasti, opšteg patriotskog romantizma, čvrstog uverenja da je najzad došlo vreme za oslobođenje Kosova i Stare Srbije.

U tom znaku, sa takvim zanosom, odlučuje se na odlazak put fronta. Iako je prvobitno zbog mladosti odbijen, stupio je u dobrovoljce vojvode Vuka, da bi se ubrzo prebacio u regularne trupe.

Stanislav je rođen u Kragujevcu, u oficirskoj kući. Njegov otac, rodom Poljak, u Srbiji je bio vojni lekar. Pošto je bio učesnik ustanka u Poljskoj šezdesetih, protiv ruskih vlasti, koji je ugušen, živeo je potom, poput brojnih njegovih sunarodnika, kao emigrant u Parizu.

U Srbiju je dospeo osamdesetih 19. veka, na poziv srpskih vlasti, i decenijama je bio vojni lekar. Pošto je u Kragujevcu zasnovao porodicu, u toj varoši mu se rodio i sin, potonji poznati ratnik, književnik i novinar Stanislav. Sticajem okolnosti majka je takođe bila iz oficirske porodice Nedića, tri rođena brata su bili oficiri, Milan i Milutin, potonji generali, i Boško, pukovnik.

U Prvom balkanskom ratu je doživeo poraz Turaka na Kumanovu i potom Bitolju, da bi sa srpskom vojskom je bio svedok oslobođenja Prištine, Skoplja, Bitolja. Bilo je to vreme neizmernog ushićenja i ponosa.

Direktno je učestvovao u Bregalničkoj bici 1913, protiv Bugara, u Drugom balkanskom ratu, kada je i ranjen.

Uspelo mu je, po okončanju gimnazije, da bude primljen u Vojnu akademiju. Iako je bio nešto niži od onog što su propisi predviđali, lekari iz komisije koji su poznavali njegovog oca su mu "progledali kroz prste" čemu je doprinela i činjenica da je u balkanskim ratovima odlikovan.

Prošao je sa srpskom vojskom čitavu ratnu epopeju Prvog svetskog rata, od herojskih borbi 1914. i uspešnog otpora austrougarskim invazionim trupama, do otpora Bugarima i udruženim austronemačkim trupama 1915. potom povlačenja preko planinskih vrleti od Kosova put Jadrana, do Krfa i Solunskog fronta. Učesnik je i boja na Kajmakčalanu 1916. kada je teško ranjen.

U vreme proboja, septembra 1918. Krakov je predvodio najudarniju grupu, jurišni vod koji je uspešno zaokružio bugarsku komandu na Solunskom frontu, što je okončano njihovim bezglavim begom. Bio je potom kod Kumanova svedok i kapitulacije Bugarske.

Upravo herojska pobeda Srba na Solunskom frontu dovešće do lančanih kapitulacija prvo Bugarske, potom Turske, a onda početkom novembra i Austrougarske.

Učestvovao je po oslobođenju prostora Kraljevine Srbije, u oslobađanju Srema, Bačke, među prvima je dospeo u Novi Sad, prethodno Rumu, dočekan neopisivim oduševljenjem kojeg se uvek rado sećao. Da bi potom na čelu njegovog jurišnog voda stogao sve do Rijeke.

Po istupanju iz vojske opredelio se, pošto je apsolvirao prava, za žurnalistiku. U Kraljevini SHS/Jugoslaviji Krakov je bio je izvesno bio među najuticajnijim i najpopularnijim "perima" ondašnjeg našeg novinarstva.

U međuratnom Beogradu, uživao je znatnu popularnost i kao zapaženi književnik i kao proslavljeni ratni heroj, i kao poznati novinar, a pomalo je važio i za mondensku ličnost, rado viđenu u visokim krugovima, i na Dvoru. Bio je blizak i kralju Aleksandru.

Uređivao je dnevni list Vreme, koji je bio i najtiražnija novina tog vremena. Odnosno smenjivao se na vrhu s Politikom. Izvesno vreme bio je i direktor koncerna Vreme. Bio je to ozbiljan, ugledan, i vrlo moderan list, konzervativnije orjentacije.

Uređivao je takođe, kao veliki zaljubljenik u vazduhoplovstvo, glasilo Aerokulba "Naša krila", kao i list "Telegram". Bio je direktor Radio-Beograda.

Kao lični prijatelj kralja Aleksandra, iskonski vezan za njegovo delo, novu državu koju je on stvorio, Krakov je bio oličenje lojalnosti ondašnjem poretku i pre svega zemlji za čije oblikovanje se borio.

Osim rada na polju novinarstva, uz književne radove, posebno su bili zapaženi njegovi živopisni putopisi, jedan od vrhunaca proze te vrste u Srba, kao "Kroz zemlju naših careva i kraljeva" o Južnoj Srbiji, danas Makedoniji, ili oni o Mediteranu, Veneciji, Španiji, Portugaliji, severnoj Africi, Grčkoj. Posvećeno se bavio i filmskim stvaralaštvom, autor je poznatog filma "Za čast otadžbine".

Široko se bavio publicistikom, njegovo svedočenje o herojskim ratnim danima "Naše poslednje pobede" neprevaziđeno je. U njemu se pored drugog našla misao, pripisivana docnije drugima, da reč - kapitulacija - "ne postoji u srpskom jeziku".

Svojim sredstvima osnovao je muzej čija su centralna tema bile starine Južne i Stare Srbije.

Kao zaljubljenik u vazduhoplovstvo naglašavo je neophodnost ulaganja u taj sektor, kao važan element bezbednosti zemlje. Otuda uređivanje časopisa "Naša krila".

Uopšte se široko bavio vojnom tematikom, propagirajući modernizaciju naše vojske, nizom tekstova i posebnih publikacija.

Tokom Drugog svetskog rata, u strašnim okolnostima okupacije i nestanka njegove voljene zemlje, lično sasvim slomljen, a izložen sumnjičenjima nemačkih okupatora zbog navodnog jevrejskog porekla, što je bila posledica denuncijacija, u više navrata je hapšen.

U egzistencijalnom strahu, opredelio se najzad da podrži generala Milana Nedića, koji mu je bio rođeni ujak. Nastavio je da radi kao novinar i urednik, nevoljno i s teškom mukom, zbog stalnih pritisaka okupacionih vlasti.

Otuda je uoči oslobođenja Beograda napustio Srbiju, da bi ostatak života proveo u emigraciji, u Francuskoj, u gotovo bednim uslovima. Dugo se pritom skrivao i pod lažnim imenom.

Književna kritika njegova dela odmah ocenila kao najviše domete srpske ratne proze. Valjanost i retku verodostojnost, kao piscu, priznavali su mu i politički protivnici.

U voljenu otadžbinu, koja je bila smisao njegovog života, nije se nikada više vratio. Umro je decembra 1968, u San Žilijenu, kod Ženeve.

Postupno, prethodnih decenija u Srbiji su ponovo objavljena njegova književna dela, a onda i sećanja napisana u emigraciji, autobiografija i dvotomna knjiga o Milanu Nediću. Posebno je zapažena nedovršena autobiografija "Život čoveka na Balkanu" posthumno publikovana, a nedavno su obelodanjena i Odabrana dela Stanislava Krakova, u 10 tomova.