Zabranjeni filmovi u bivšoj Jugoslaviji: U njima je bilo previše seksa, krvi i politike

Jugoslovenska kinematografija, koliko je god hvaljena bila, imala je svoju mračnu stranu i nije bila imuna na zabrane. Specifični EX-YU stil podrazumevao je ono što bi se moglo nazvati sirovim, naglašenim scenama s mnogo psovki i prostota, scena nasilja i zločina, a sve začinjeno gomilom crnog humora. No, neki filmovi su u tome ipak izgleda preterali, pa su ih vlasti cenzurisale od 1947. do 1991, kad je snimljeno preko 1000 filmova.

Ove filmove odgledala je samo retka publika:

"Grad" (1963)

Ovaj film je jedini koji je bio i sudski zabranjen u bivšoj Jugoslaviji, što je svakako bilo neobično za vrednosti socijalizma, jer je znatno češća bila praksa u kojoj bi vladajuća garnitura odlučila da se on ne prikazuje, pa mesta za sud nije ni bilo, piše Express.

No, ovo delo redatelja Živojina Pavlovića, Kokana Rakonjca i Marka Bapca očito je zahtevalo takav poseban tretman. Za to nije bila zaslužna golotinja, već neki drugi elementi koji su smetali vlast u psihološkoj drami koja pleše na granici depresije i melanholije. Sam film prati tri uporedne, no odvojene gradske i tmurne priče. U obrazloženju sudske presude donesene u Sarajevu stoji:

- Druga priča "Srce" prikazuje jednog liječnika koji otpraća iz svog stana prostitutku, nakon čega promatra sebe u ogledalu, naziva sebe budalom, govoreći da treba da se opere. U međuvremenu na ulici, kraj izloga, prikazuje jednog imbecilnog mladića, reklo bi se homoseksualca, koga žene ne interesnu i koji nakon hodanja po ulici dolazi kod doktora u stan pitajući ga kako mu se sviđa njegov novi džemper jer je to uvoz iz Italije. Istovremeno se na trećoj strani prikazuje jedan čovjek osrednjih godina s naočarima koji hoda ulicom teško dišući, da bi na kraju ušao u jedno dvorište puno radijatora, uz jedan od kojih sjeda, povijajući se i dahćući tako da se vidi da taj čovjek boluje od srca.

Zašto je zabranjen?

Film "Grad" / Printskrin: Youtube/auf23

Za pretpostaviti je kako komunistima nije smetala kritika prikazane stvarnosti u filmu, već sama činjenica da je film imao drugačiji odnos prema stvarnosti. Verovatno ni likovi iz filma nisu bili baš poželeti, a ključan je i trenutak u kom se u pojavljuje i prsluk iz Italije, za koji se kaže kako je lepši od jugoslovenskog. Provokativan je bio i lik kapitaliste kao direktora preduzeća, te smrt ratnog invalida partizana kog su pretukli nasilnici - sve u svemu, sudskom je odlukom naređeno da se film spali, no on ipak se čuva u arhivima.

Uloge u njemu su tumačili Stole Aranđelović, Slavko Simić, Miloš Žutić.

"Jutro" (1967)

Na pulskom festivalu ovaj je film, čiji scenario i režiju potpisuje Mladomir Puriša Đorđević, pobrao je tri nagrade, a jednu je osvojio glavni glumac Ljubiša Samardžić u Veneciji. Radnja prati partizanskog poručnika koji ulazi u oslobođeni Čačak. Prolazeći kroz razne sukobe u prvim poratnim danima i boreći se sa bivšim neprijateljevim saradnicima i izdajicama, bivši vojnik nastavlja sa ubijanjem, čak i u vreme mira.

Tako da se rat nastavlja kao njegova unutarnja borba i borba sa ljudima oko njega. Jedna partizanka u filmu osuđena je na smrt, pa su pred nju doveli naoružanog zarobljenog Nemca, kako bi joj stvorili iluziju da će umreti od neprijatelja.

Zašto je zabranjen?

Pretpostavlja se kako je moralistima tadašnjeg doba najviše smetao sam glavni lik partizanskog poručnika Smokija koji je seksualno vrlo aktivan, a naročito scena kada na grobu nekadašnjeg saborca ima odnos sa partizankom. Ostale uloge tumačili su Neda Arnerić, Milena Dravić, Mija Aleksić, Ljuba Tadić, Faruk Begoli.

"Rani radovi" (1969)

Želimir Žilnik režirao je ovaj film i zajedno sa Brankom Vučićevićem za njega pisao scenario.

"Rani radovi" na alegoričan način izlažu priču mladih učesnika studentskih demonstracija 1968. u Beogradu: tri mladića i devojka Jugoslava suprotstavljaju se malograđanskoj rutini svakodnevice. U želji da promene svet, nadahnuti tekstovima mladog Karla Marksa, odlaze u sela i fabrike kako bi probudili svest ljudi, ohrabrili ih u borbi za emancipaciju i dostojanstven život. U tom boravku i radu na terenu se suočavaju sa primitivizmom i s vlastitim ograničenjima, slabostima, nemoći, ljubomorom.

Potom su i uhapšeni. Frustrirani što je planirana revolucija neostvarena, tri mladića odlučuju da ubiju Jugoslavu, svedoka njihove nesposobnosti. Pucaju u nju, prekrivaju je partijskom zastavom, pale njeno telo, te od planirane akcije ostaje taman dim koji se diže u nebo.

"Rai radovi" / Printskrin: Youtube/cinepolitica

Jugoslavu je glumila tadašnja mis Srbije Milja Vujanović, koja se nije stidela da se obnaži za ulogu, što je film učinilo popularnim i pre nego je izašao. Pored nje u filmu su igrali i Bogdan Tirnanić, Čedomir Radović, Marko Nikolić... U javnost su procurili delovi scenarija poput: "Njih dvoje se uvlače kroz prozor u sobu. Jugoslava ne sme kući, ali neće ni voditi ljubav s Dragišom. Ipak joj on svlači komad po komad odeće, dok mu ona "smiruje nervozu" čitanjem nekakvog ne baš pametnog filozofskog traktata o stidu i revoluciji..."

Zašto je zabranjen?

Uprkos tome što je film poznat kao jedno od najvećih međunarodnih ostvarenja jugoslovenske kinematografije osvajanjem Zlatnog medveda na festivalu u Berlinu, on nije sudski zabranjen, ali nije ni prikazivan u SFRJ. Uzrok toga se krije u navodnim bezrazložnim scenama nasilja, golotinje i vulgarnosti.

"Plastični Isus" (1971)

Film koji je pisao i režirao Lazar Stojanović usudio se da uporedi Josipa Broza Tita s Hitlerom, a da pritom ismeje još štošta. Odmah je osuđen na neprikazivanje, a njegov je autor završio u zatvoru. Zapravo je reč o diplomskom radu režisera u kome je glavni lik Zagrepčanin Tom koji živi u Beogradu, a finansiraju ga dve ljubavnice. Nakon što obe ga ostave, useljava se kod sestre muža poslednje ljubavnice, koji ga na kraju filma ubije.

Lazar Stojanović je u film ubacio arhivske snimke ustaša, četnika, Hitlera i Tita, pomoću kojih upoređuje te režime. Takođe, u filmu se prvi put pokreću tadašnje tabu teme, poput homoseksualnosti i promiskuiteta, a i prvi put se u jugoslovenskom filmu pojavljuje goli muškarac.

Zašto je zabranjen?

Osim političkih uvreda, upravo zbog navedenih tabu tema poput promiskuiteta i homoseksualnosti, a režiser je zbog njega osuđen na tri godine zatvora. Politički je progonjen i glavni glumac, a film je počeo da se prikazuje tek 20 godina nakon što je nastao.

Uloge su tumačili Tomislav Gotovac, Vukica Ðilas, Ljubiša Ristić, Mida Stevanović.

"Uloga moje porodice u svetskoj revoluciji" (1971)

Film Bahrudina Bata Čengića premijerno je prikazan u Puli, nakon čega je zabranjen i nikada se nije našao u kinematografskoj distribuciji. Ovo ostvarenje donosi priču o revoluciji iz 1945. godine, koja je bila vojnička, gruba, ali istovremeno i fascinantna, artistička.

Zajedno s nacionalnom revolucijom morala se dogoditi i ona manja, unutar porodice. Jedna familija uči nove pesme koje treba da recituje i peva, zaboravlja stare običaje poput plesanja ili izrade goblena. Ovaj film, povremeno strog, povremeno veoma veseo, govori o tome što ostaje od porodice u koju uđe revolucija i što ostaje od revolucije koja uđe u jednu porodica.

Zašto je zabranjen?

Najupitnija je svakako scena u kojoj u tek oslobođenom Beogradu partizanski komesar u salon unosi Staljinovu glavu napravljenu od marcipana te naređuje svima da "Jedu Staljinov mozak". U njemu su igrali Dragan Nikolić, Danilo Bata Stojković, Branka Petrić, Milena Dravić, Mića Tomić, Erika Družović, Mija Aleksić, Stole Aranđelović...

"VR - misterije organizma" (1971)

Poludokumentarac Dušana Makavejeva za mnoge je jedno od najboljih ostvarenja jugoslovenske kinematografije koje nikad nije ušlo u komercijalnu distribuciju. Snimao se u SAD-u i SFRJ od 1968. do 1971. i  posvećen je Frojdovom učeniku Vilhemu Rajhu

Priča prati mladu komunistkinju Milenu koja sledi ideje psihoanalitičara, te želi da uveri okolinu kako treba izvesti klasnu, a onda i seksualnu revoluciju. Ona se zaljubljuje u ruskog klizača Vladimira Iljiča i ta će joj ljubav doći glave. U isto vreme njena prijateljica Jagoda praktikuje slobodnu ljubav i menja partnere. Na kraju filma Rus klizač, prvak u pravolinijskom klizanju, klizaljkom odreže glavu Mileni.

Zašto je zabranjen?

Takve scene seksa i direktne političke izjave nisu do tada viđene u nekom jugoslovenskom filmu. Film je podigao veliku buru u jugoslavenskoj javnosti, ali i dobio odlične ocene na svetskim festivalima.

U njemu su igrali Milena Dravić, Ivica Vidović, Jagoda Kaloper, Tuli Kupferberg, Zoran Radmilović, Džeki Kertis, Miodrag Andrić.

(Telegraf.rs)