"Sazvežđe Dositej" – izložba koja slavi život i delo velikog srpskog prosvetitelja

U decembru 2024. godine, u okviru obeležavanja 285. godišnjice od rođenja Dositeja Obradovića, otvorena je izložba pod nazivom "Sazvežđe Dositej", koja je organizovana u čast ovog velikog srpskog prosvetitelja. Godina je započela obeležavanjem 240 godina od objavljivanja njegove najpoznatije knjige „Sovjet iz zdravog razuma“, a nastavljena je skretanjem pažnje na 220 godina od kada je, tokom svog boravka u Trstu, napisao pesmu Vostani Serbije. Ovi jubileji bili su povod za organizovanje izložbe, koja se smatra jedinstvenim događajem u srpskoj kulturnoj javnosti, a koja će biti otvorena do 15. januara ove godine u Domu Vojske Srbije.

"Sazvežđe Dositej" ima za cilj da mladima i široj javnosti približi život i delo Dositeja Obradovića, ističući njegov uticaj na razvoj prosvetiteljstva u Srbiji i njegovu neprolaznu važnost. Izložba je osmišljena kao putovanje kroz različite etape njegovog života, pri čemu su korišćeni simbolični nazivi sazvežđa koja prikazuju gradove i regije kroz koje je Dositej putovao i ljude koji su oblikovali njegov intelektualni i emotivni razvoj.

Preporučujemo

Foto: Telegraf.rs

Poseta izložbi ekipi Telegraf.rs bila je prilika da se, uz stručno vođenje kustoskinje Mire Dragaš, detaljno upoznamo sa značajem ove postavke. Dragaš nas je sprovela kroz izložbu, koju je osmislio Aleksandar Stanojlović, objašnjavajući svaki deo i osvetljavajući ključne momente u životu Dositeja, ali i širu kulturnu sliku toga vremena.

Izložba je obuhvatila 12 sazvežđa, od kojih svako predstavlja period u Dositejevoj biografiji: od banatskog, hopovskog, dalmatinskog, grčkog, bečkog, nemačkog, londonskog, tršćanskog, sremskog, beogradskog, ruskog do karlovačkog sazvežđa. Svako od ovih sazvežđa simbolizuje gradove i zemlje u kojima je Dositej boravio, ali i faze njegovog intelektualnog i društvenog angažmana.

- Sazvežđe Dositej nije samo geografija njegovog života, već i filozofski okvir kroz koji sagledavamo njegov uticaj na obrazovanje, kulturu i slobodu naroda - objasnila je kustoskinja.

Izložba je pružila uvid u brojna dela inspirisana likom Dositeja, među kojima su istaknute dve slike koja su prvi put prikazana javnosti. Ove slike, koje je Dragaš opisala kao "neprocenjivi deo nasleđa". Prvi put javnosti prikazana dela predstavljaju ključnu tačku u razumevanju umetničkog i filozofskog pravca kojim je Dositej išao, ali i način na koji je kroz umetnost prenosio ideje slobode i prosvetiteljstva.

Foto: Telegraf.rs

- Ono što možda za ovu izložbu možemo posebno da kažemo, to je da se ovde nalaze izložene dve slike iz Beogradskog univerziteta. U rektoratu su i ono što je za njih posebno važno - jedna je iz 1920. godine. To je rad Borivoja Radenkovića. Inače, jednog od prvih akademskih slikara školovanih u Parizu, u tada Kraljevini Jugoslaviji. I ova slika se nalazi u senatu univerziteta i prikazuje upravo kako Dositej otvara veliku školu, odnosno besedu drži, a pored ustaničkih vođa koji se, odnosno članova vlade koji se tu nalaze, nalaze se sinovi ustaničkih vođa i drugi koji su bili prijavljeni za tu veliku školu i među njima se nalazi i Vuk Karadžić. Druga slika je takođe iz rektorata. To je iz 1923. godine, radio Uroš Predić i koja prikazuje Dositeja kako sedi za svojim radnim stolom. To su slike koje su prvi put izašle iz kabineta i prvi put prikazane javnosti i smatramo da ih posebno zbog toga ovom prilikom treba videti. I izložba je, moram to još jednom, dakle, da podvučem, jedinstvena, što okuplja iz pet velikih značajnih kuća dela koja su osvećena Dositeju - istakla je Dragaš.

Ona je dodala da je u sklapanju izložbe uticalo nekoliko značajnih srpskih kulturnih ustanova.

- Sama izložba je osmišljena tako da iz naših najznačajnijih galerija i muzeja budu istaknuta dela koja su posvećena Dositeju, bilo da su likovna ili vajarska, i da ih prikažemo na jednom mestu kao zbir naše nacionalne baštine koja je posvećena prvom srpskom ministru prosvete. Tako da se ovde, i zahvaljujemo se svim kućama koje su to odobrile i saglasile se sa tom idejom, nalaze likovni radovi velike umetničke i istorijske vrednosti iz Matice Srpske, iz Galerije Matice Srpske iz Novog Sada, iz Narodnog muzeja, muzeja Vuka i Dositeja, a što se tiče štampanih knjiga i materijala, to je iz Univerzitetske biblioteke Svetozar Marković i na samoj izložbi izložena su pisma Dositeja kao i prve njegove štampane knjige. I na samom kraju izložbe prikazana je mala jedna produkcija i prezentacija stvari i knjiga koje izdaje sama Zadužbina Dositeja Obradovića, jer ona ove godine takođe obeležava 20 godina svoga rada.

Poseta Telegraf.rs izložbi bila je prilika da se dodatno osvetli značaj Dositeja kao ličnosti koja je, iako delovala u drugačijem vremenu, ostavila neizbrisiv trag u oblikovanju savremene Srbije. Dositej Obradović je bio borac za obrazovanje, jednakost i slobodu. Kroz svoja dela, on je, ne samo kao ministar prosvete, već i kao pisac, filozof i učitelj, dao temelje za budućnost Srbije. Njegovo uverenje da obrazovanje mora biti dostupno svakome, bez obzira na poreklo ili društveni status, i danas je relevantno.

- Tada, pred 200 i kusur godina, Dositej je prvi proklamovao i rekao da se jednako moraju školovati i dečaci i devojčice. To je bila apsolutno revolucionarna ideja jer je rekao: "Teško onom narodu čije majke, sestre, kćeri i supruge žive u mraku da tu nema napredka ni porodice, ni države" - istakla je Mira Dragaš.

Jedan od najvažnijih trenutaka u njegovom životu bio je dolazak u Beograd, gde je, uz Karađorđa, odigrao ključnu ulogu u borbi za osamostaljivanje Srbije i u osnivanju prve srpske škole. Ovaj događaj označava početak "beogradskog sazvežđa" koje je postalo simbol njegove borbe za obrazovanje naroda i slobodu misli. Iako je Beograd bio ključna tačka u Dositejevoj borbi za srpsku nezavisnost, grad je postao i centar njegovih intelektualnih težnji, dok je njegova filozofija postajala sve prisutnija u svakodnevnom životu.

Foto: Telegraf.rs

- Beograd je bio grad gde je Dositej postavio temelje prosvetiteljstva, kao što i danas postavlja temelje za naše obrazovanje - rekla je Mira.

U savremenom društvu, Dositej Obradović ostaje figura koja nas podseća na to koliko su obrazovanje i sloboda u stvaranju savremenog društva važni. Iako su prošla stoljeća od njegovih najvažnijih dela, njegov uticaj je i dalje prisutan, a ideje koje je propagirao o slobodi, jednakosti i obrazovanju ostale su neraskidivo povezane sa temeljima srpske kulture.

Poseta izložbi "Sazvežđe Dositej" bila je podsećanje na to koliko je Dositej Obradović bio ispred svog vremena i koliko je njegova borba za slobodno društvo bila važna. Danas, kada se suočavamo sa izazovima savremenog sveta, njegove reči i dela i dalje govore o tome kako, kroz obrazovanje i istinu, možemo oblikovati bolju budućnost za sve, ali i o tome koliko je važno očuvati svoj nacionalni identitet i ponosno reći da si Srbin, kao što je on to radio.

- Ali u svakom slučaju ono što je važno jeste da ono što su poruke bude prisutno, da Dositej je, kako je to nedavno bilo rečeno, apsolutno zavredio i mislio da pripada srpskom narodu. Pitanje je da li smo mi zavredili takvog Dositeja - zaključila je.

(Telegraf.rs)