SVE O LEGIJI IZ SINGIDUNUMA: Zašto je Flavija Feliks glavna u filmu "Gladijator", i treba li njen simbol da bude grb Beograda (FOTO) (VIDEO)

Rimska vojska čeka neprijatelja. Obično nikada nisu prvi napadali u bici. Foto: Wikimedia Commons/russavia

U leto 70. godine novi imperator Tit Flavije Vespazijan raspustio je rajnsku Legiju IIII Makedoniku stacioniranu u Majncu, zvanično zbog toga što se osramotila tokom gušenja Batavskog ustanka (Batavi su bili germansko pleme na prostoru današnje Holandije) a nezvanično zbog njene podrške Viteliju dve godine ranije, tokom tzv. Godine četiri cara, kako se naziva kratkotrajni građanski rat i prestolna kriza nakon Nerovog pada.

Preporučujemo

Tako se završilo 118 godina dugo ratno putešestvije formacije koju je još 48. p.n.e. uspostavio Julije Cezar, koja je pod njim ugušila Pompejevu pobunu, kasnije se pod njegovim naslednikom Avgustom borila protiv Cezarovih ubica a onda i Marka Antonija, i koja je ime "Makedonika" dobila zbog pozicije svog prvog trajnog logora.

Ali, odmah potom Vespazijan ju je rekonstituisao pod imenom Legija IIII Flavija Feliks ("Četvrta flavijevska srećna legija"; ime Flavija je dobila po Vespazijanovom rodu, takoreći prezimenu) od regruta sa severa Italije i možda juga Galije, ali i od lojalnih elemenata njene prethodnice (isto se desilo XVI Galiki koja je raspuštena pa rekonstituisana kao XVI Flavija Firma).

Tit Flavije Vespazijan, rimski imperator koji je vratio stabilnost nakon Nerona. Osnovao je Legiju IV Flaviju Feliks koja je naredna tri veka bila stacionirana u Singidunumu. Foto: Wikimedia Commons/Sailko

Simboli prethodne legije bili su bik (kao i kod svih Cezarovih legija) i jarac, dok je simbol nove bio lav, što verovatno znači da je osnovana krajem jula ili početkom avgusta meseca (lav je zato dobra ideja za novi grb Beograda, ako ikada odlučimo da ga malo modernizujemo).

(Rimski broj četiri danas se uvek piše "IV" a devet — "IX", što je "oduzimajuća" metoda. Međutim, Stari Rimljani su neretko koristili "dodajuću" pa te vrednosti pisali "IIII" i "VIIII". Ponekad su u istom dokumentu koristili i jednu i drugu varijantu, što je izazivalo zabunu. Uostalom, dovoljno je samo pogledati broj IIII: koliko "I" vidite?! Ipak, radi autentičnosti, u ovom tekstu redni broj legije Flavije Feliks pisaćemo onako kako su je u zvaničnim dokumentima pisali Rimljani.)

IIII Flavija Feliks nije počela svoju priču u Majncu već u Burnumu (danas Kistanje u Dalmaciji), gde je bio njen prvi logor u kojem je smenila XI Klaudiju koja je prebačena na Rajnu; njeno prisustvo na tom mestu dokazano je i natpisima, među kojima je otkriven i potpis Javolena Priska, jednog od najčuvenijih rimskih pravnika iz perioda kasnije Trajanove vlade.

Rimska imperija na svom teritorijalnom vrhuncu 117. godine, na kraju carevanja Trajanovog. Foto: Wikimedia Commons/Tataryn

Negde tokom prvih dvadesetak godina postojanja, IIII Flavija Feliks je dobila taj nadimak "Feliks"; zapravo, istoričari nisu u potpunosti čisti s tim, i moguće je da se otpočetka tako zvala, ali je mnogo verovatnije da je "srećna" postala zbog nekakvog ratnog podviga ili srećne okolnosti koja ju je spasila, možda protiv Dačana sa tla današnje Rumunije; navodi se mogućnost da su nekim čudom izbegli sudbinu V Alaudae koju su Dačani zbrisali.

Zna se da su oni 86. godine pokrenuli najezdu na Meziju, a da legije koje je trebalo da je štite u tome nisu uspele, pa je došlo do pohare. Zbog toga je imperator Domicijan, mlađi sin Vespazijanov koji je starijeg brata Tita nasledio nakon što je ovaj preminuo od groznice posle svega dve godine carevanja, reorganizovao granicu na Dunavu i Meziju radi lakše odbrane podelio u dve provincije, Gornju (zapadni sektor donjeg toka Dunava, današnja Srbija) i Donju (istočni sektor, danas severna Bugarska), smestivši IIII Flaviju Feliks nakratko u Viminacijum (zamenila ju je trajno VII Klaudija, mada je jedna jedinica Flavije Feliks ostala na tom mestu) a potom u Singidunum.

Dve godine docnije znatna rimska vojska u kojoj se našla i Četvrta pokrenula je sopstvenu najezdu na Dakiju pod zapovedništvom generala Tetija kojem je pošlo za gladijusom da porazi kralja Decebala, ali je čitava operacija propala zbog propale pobune guvernera Gornje Germanije, Lucija Antonija Saturnina.

Trajanov most na Đerdapu, podignut početkom II veka radi prebacivanja legija u Dakiju, bio je inženjersko čudo antike i 1.000 godina najduži na svetu ikada sagrađen. Foto: Wikimedia Commons/Rapsak

To se desilo 89. godine. Deceniju kasnije, 98. godine novi car Trajan naložio je legijama da otpočnu gradnju puteva severno od Dunava gde je osnovan grad Tibiskum (danas Karansebeš, oko 110 km jugoistočno od Temišvara) i gde su se nalazili rudnici bakra koje su Rimljani eksploatisali, čime su obe strane Đerdapa došle pod kontrolu imperije.

Četiri godine docnije počeli su Dački ratovi i konačno osvajanje Dakije od strane Rima; IIII Flavija Feliks učestvovala je u tom pohodu, i bila nakratko stacionirana u samoj dačkoj prestonici Sarmizegetuzi, pored I Adijutrikse i XIII Gemine. Jedna jedinica Četvrte bila je odaslata da izgradi logor kod današnjeg Arada u zapadnoj Rumuniji, odakle je kontrolisala Sarmate koji su 92. godine uništili Legiju XXI Rapaks, te čuvala put koji je išao duž reke Moriš i povezivao Panoniju sa Dakijom.

Trajanov usvojeni sin i naslednik Hadrijan vratio je IIII Flaviju Feliks u Beograd i povukao se sa jednog manjeg dela osvojene Dakije da bi lakše branio ostatak, ali se nastavilo se patroliranjem duž Moriša. Međutim, nikada nije celokupna legija bila na jednom mestu, samo glavnina, pošto je jedna njena jedinica bila smeštena u Apulumu (Alba Julija) gde su bili čuveni rudnici zlata; takođe su neki njeni delovi čuvali puteve u Gornjoj Meziji, a pominje se i manji tabor u Naisu (Niš) kao i posada u Ulpijani (Lipljan) gde se put koji je dolazio sa Dunava račvao na krakove ka Tesaloniki (Solun) i Skodri (Skadru).

Srebrnjak kovan krajem III veka od strane uzurpatora Karausija u Londiniumu u Britaniji. Na reversu se nalaze simbol, lav, i natpis Legije IIII Flavija Feliks. Foto: Wikimedia Commons/Panairjdde

Granica na Dunavu bila je mirna tokom vlade Antonina Pija (138-161), pa je jedna jedinica Četvrte odaslata da se bori u Mavretaniji, dok se spomenici njeni mogu se pronaći i u Akvinkumu (Budimpešta), zbog čega se veruje da je neka jedinica prebačena tamo da zameni II Adijutriksu koja se pod Lucijem Verom borila u ratu protiv Parćana (162-166).

Igrala je važnu ulogu u Markomanskim ratovima pokrenutim 165. godine od strane cara Marka Aurelija a protiv germanskih plemena sa druge strane gornjeg i srednjeg toka Dunava. Bio je to uspešan pohod u načelu, imperator je imenovao Aula Julija Pompilija Piza za zapovednika I Italike i IIII Flavije Feliks sa guvernerskim ovlašćenjima da uspostavi novu provinciju, ali se to nije desilo jer je, nakon glasine da je car umro, došlo do pobune na istoku.

Tamošnje su legije, naime, izvikale za novog cara Avidija Kasija, pa je Marko Aurelije krenuo da uguši pobunu, što je i uradio ali je to omelo stvaranje novih provincija preko Dunava. 178. godine ponovo je došlo do sukoba na tom prostoru, i ponovo je IIII Flavija Feliks igrala bitnu ulogu.

Detalj sa Stuba Marka Aurelija koji komemoriše pobedu Rimljana nad Markomanima. Foto: Wikimedia Commons/Barosaurus Lentus

Tokom devete decenije II veka jedan od oficira ove legije bio je Decim Klodije Albin, koji će postati uzurpator u periodu 193-197. godine nakon ubistva cara Pertinaksa koji je nasledio Komoda, sina Marka Aurelija. Zanimljivo je što IIII Flavija Feliks nije podržala svog bivšeg oficira već Septimija Severa koji je i izašao kao pobednik iz te borbe za presto.

Ovaj je car dovršio rat za Parćanima, zbog čega je II Adijutriksu poslao u Mesopotamiju a delove IIII Flavije Feliks ponovo u Akvinkum, današnju Budimpeštu. Međutim, izgleda da su elementi "beogradske legije" i sami učestvovali u tom pohodu pošto je pronađen natpis u severozapadnoj Anadoliji koji je ostavio neki njen vojnik. Tome u prilog ide i činjenica da je njen zapovednik tih godina bio Gaj Julije Avit Aleksijan, imperatorov pašenog i rođeni Sirijac.

Tokom III veka nekoliko ratova se vodilo protiv parćanskih naslednika Sasanida, a u tim je okršajima učestvovala i naša Četvrta budući da je nadgrobni spomenik jednog legionara otkriven daleko od Beograda, u Siriji. Drugi natpis sa srednjeg toka Rajne pokazuje da su neki delovi ove legije ratovali i protiv Alemana, i to duboko u germanskoj teritoriji; Karakala se s njima tukao 213, Sever Aleksandar 235, a Maksimin Tračanin 235-236. godine.

273. godine vojnici Četvrte srećne flavijevske legije grade put u Jordanu, a oko 300. godine jedan natpis pronađen u Beogradu komemoriše događaj kojom je njoj posvećen genij, duh zaštitnik. Tih godina jedno od zaduženja bilo joj je i da sa novoformiranim legijama V Jovijom i VI Herkulijom brani jednu od četiri prestonice carstva tokom tetrarhije — Sirmijum, u kojem je stolovao cezar Galerije.

Legija IIII Flavija Feliks bila je aktivna u Meziji tokom prve polovine IV stoleća, ali nestaje iz istorijskih zapisa pre 400. godine. Šta se s njom i s njenim borcima tačno desilo — ne zna se. Ono što se zna, pak, je sledeće: na početku čuvenog filma "Gladijator" Ridlija Skota sa Raselom Krouom u glavnoj ulozi, možete videti trupe beogradske IIII Flavije Feliks čiju konjicu sam general Maksimus vodi u juriš; nigde se to ne pominje, ali obratite pažnju na stegove i videćete lava i natpis. Pri kraju, u Koloseumu, general Maksimus kaže da je "general feliksovskih legija"; postojala je samo jedna legija sa nadimkom Feliks i to je bila ova naša.

(O. Š.)