ŠTA ZNAČI REČ KATALONIJA? Da li je to zemlja Gota ili zemlja ubica, uskoka i remetilaca? (FOTO)

Kako je nastao grb Barselone, Klaudi Lorencale, 1844. Foto: Wikimedia Commons/Reial Acadèmia Catalana de Belles Arts de Sant Jordi

Reč "Katalonija", odnosno "Catalunya" na katalonskom jeziku, odnosno "Cathalonia" i "Cathalaunia" na srednjevekovnom latinskom, počela je da se koristi u pisanim izvorima na teritoriji ove zemlje krajem XI stoleća da bi imenovala oblast koju su pokrivale grofovije u sklopu Gotske i Hispanijske krajine, a koje su bile pod kontrolom vlastelinske porodice grofa Barselone.

Preporučujemo

Šta to tačno znači, kako je pojam nastao, od kuda dolazi, niko ne može pouzdano da kaže. Direktnih dokaza nema te se stoga etimolozi i lingvisti oslanjaju na pretpostavke i iznose brojne teze sa tim u vezi.

Sad, ako mislite da to pitanje kopka samo savremenog čoveka, da je u srednjem veku bilo poznato nego se značenje izgubilo, grdno se varate.

Verovatno prva hipoteza u vezi sa značenjem reči "Katalonija" dolazi nam od jednog vizantijskog hroničara koji je izneo tvrdnju da je u pitanju mešavina etnonima "Goti" i "Alani", te da je prvobitno bila "Got-Alanija".

Druga teza je sa tim u vezi i kaže da je Katalonija prvobitno bila "Gothia Launia" — u prevodu: "zemlja Gota".

Politička karta Španije 1590. godine. Kruna Kastilje, u boji, bila je kompozitna monarhija sastavljena od petnaestak različitih kraljevina i kneževina koje su imale istog vladara. Aragon je takođe delio vladara sa Kastiljom, a i sam je bio kompozitna monarhija u čijem je sastavu bila Kneževina Katalonija. Foto: Wikimedia Commons/Tyk

Ako se pitate zbog čega toliko potenciranje Gota i otkud Goti tako daleko na zapadu kontinenta, setite se istorije za osnovnu školu i činjenice da su Vizigoti (odnosno "zapadni Goti") formirali nakon sloma Rimskog carstva moćno kraljevstvo na Pirinejskom poluostrvu koje je palo tek početkom VIII veka pod naletom muslimanskih vojski sa kojima čak ni moćni Romeji niti Persijanci nisu mogli da izađu na kraj.

Poreklo plemstva u tim krajevima gde su Franci formirali svoje krajine kao tampon-zone prema Mavrima (severoistok Pirinejskog poluostrva), kao i poreklo plemstva Asturije (kraljevstva formiranog 718. godine na krajnjem severozapadu poluostrva, visoko u planinama koje su ih štitile od islamskih zavojevača), bilo je mahom vizigotsko.

Tako je "Gothland" postao "Gothlandia", "Gothlandia" postala "Gothalania", "Gothalania" postala "Cathalaunia", a "Cathalaunia" napokon postala "Catalonia". Ovo je zaprava najčvršća hipoteza u vezi sa etimologijom reči "Katalonija", ali tu nije kraj.

Tako jedna teza kaže da Katalonija znači "zemlja zamkova", da dolazi od reči "castla". Ako je to tačno, onda Kastilja i Katalonija imaju isti koren (Kastilja je središnja Španija sa centrom u Madridu; savremena Španija je nastala spajanjem Krune Kastilje i Krune Aragona, dve velike kompozitne monarhije sastavljene od mnoštva manjih kraljevstava i kneževstava).

Aragonski kralj Petar III sa almogavarima tokom bitke protiv Francuza 1285. godine. Foto: Wikimedia Commons/mhcat.net

Drugi pak tvrde da pojam dolazi iz keltskog jezika i da znači "poglavice bitke". To nema preteranog smisla, niti je istoriji poznato da su Kelti živeli na prostoru današnje Katalonije; znamo da su živeli u Galiji severno od Pirineja, kao i da su živeli u unutrašnjosti Iberije, ali ne i tu oko Barselone.

Još jedna hipoteza vezana je za predrimska vremena, i zapravo uopšte ne zvuči suludo. Naime, na tom prostoru živelo je ibersko pleme Lacetani; negde tokom I ili II veka nove ere, iberijski jezik je nestao sa tog prostora i zamenjen je latinskim, a ova teza kaže da je njihovo ime pod rimskim uticajem metatezom od Lacetani postalo Katelani a onda Katalani (metateza je glasovna promena redosleda glasova ili slogova u reči ili reči u rečenici; recimo "manastir" u "namastir", što je Vuk Karadžić zabeležio u Srbiji).

(Inače, Iberi su bili staroevropsko stanovništvo, dakle nisu bili Indoevropljani; Baski su verovatno staroevropski narod, a njihov jezik nema nikakve veze ni sa jednim drugim živim jezikom na planeti Zemlji.)

Videvši da sve ove hipoteze imaju ozbiljne nedostatke, jedan lingvista je predložio najsmeliju od svih. Pošto je pod normalnim zvučnim zakonima romanskih jezika "t" moralo da se pretvori u "d", Migel Karasker Vidal je izneo mogućnost da je etimologija katalonskog imena zapravo arapska.

Prijem Ruđera de Flora, vođe tzv. Katalonske čete, čuvenih plaćenika, kod vizantijskog imperatora u Carigradu. Foto: Wikimedia Commons/senado.es

Naime, "qattal" (katal) u jednini, odnosno "qattalun" (katalun) u množini, znači na mavarskom arapskom "ubica", a muslimani su mogli dati taj naziv svih piratima i banditima (odnosno uskocima) u hrišćanskim krajinama sa kojima su se graničili, a koji su im harali obale. Hrišćani su potom taj uvredljivi nadimak mogli da preuzmu kao svoj autonim, odnosno mogli su sebe tako da počnu da nazivaju jer im je to ime bilo izvor ponosa zbog činjenice da sugeriše borbu protiv nevernika.

To ne bi bio ni prvi ni poslednji put da se tako nešto desilo; šta više, almogavari (lako naoružana pešadija iberijskih kraljevstava u srednjem veku koja je vremenom postala vrlo cenjena na plaćeničkom tržištu širom Mediterana) koji su nastali upravo na tom prostoru, dobili su ime tako što su ih Arabljani nazvali "al-mugavir", što znači "remetilac, smutljivac", a oni onda taj naziv primenili sami na sebe.

Ako je ovo tačna etimologija, a bilo bi interesantno da jeste, onda "Catalunya" dolazi od množine "katalun", dok pridev "catalan" dolazi od jednine "katal". A imajući u vidu da su katalonski plaćenici u službi vizantijskog cara, nakon što ih je ovaj izvozao za novac i prevario, pljačkali romejske obale te napadali čak i Svetu Goru, uključujući i Hilandar — "qattalun" zvuči kao još i najsmislenija hipoteza.

(O. Š.)