KOMUNISTIČKE SKRAĆENICE koje zbunjuju današnju omladinu: Deda, šta ti je to SUBNOR?! (FOTO)

Skraćenice koje su bile opštepoznate tokom socijalističkih vremena danas su mahom zaboravljene pa novije generacije pojma nemaju šta one znače, kada se sa njima katkad susretnu. Zato što smo rešili da rasvetlimo tu "misteriju".

Razume se da je nemoguće pokriti svaku moguću skraćenicu koja je u periodu Narodnooslobodilačke borbe (NOB) korišćena od strane Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) ili od strane zasebnih partija unutar KPJ kao što je bila Komunistička partija Hrvatske (KPH) ili Slovenije (KPS) ili Makedonije (KPM).

Preporučujemo

Niti je moguće pokriti svaku skraćenicu koja je u periodu 1945-1991. godine korišćena od strane Saveza komunista Jugoslavije (SKJ), u šta je 1952. godine na VI kongresu preimenovana KPJ.

Isto važi za skraćenice koje su koristili državni, republički i lokalni organi Demokratske Federativne Jugoslavije (DFJ), kako se naša zemlja zvala legalno samo 1945. a tehnički još od Drugog zasedanja Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) 29. novembra 1943. godine, zatim organi Federativne Narodne Republike Jugoslavije (FNRJ) te Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) u šta je FNRJ preimenovana 1963. godine.

Prema tome, moraćemo da se koncentrišemo na glavne skraćenice, a najglavnije smo možda već pomenuli u ovom nabrajanju zbog čega ne možemo da pomenemo sve. Krenimo prvo od skraćenica partijskih, pseudodržavnih organa tokom Narodnooslobodilačkog rata (NOR) i državnih organa nakon NOR-a.

Foto: Wikimedia/"Тито врховни командант", НИУ "Народна армија"

AVNOJ — kao krovna organizacija koja je težila da okupi sve domaće komitete (odbore), političke stranke i grupe koji su se protivile okupatoru i njihovim saradnicima — imao je svoje izvršno i naredbodavno telo koje se zvalo Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), koji je u suštini bio revolucionarna vlada još od 29. novembra 1943. godine kada je DFJ proglašena (mada je izbeglička vlada u Londonu to priznala tek dve godine kasnije).

Paralelno sa AVNOJ-em postojala su i Zemaljska antifašistička veća narodnog oslobođenja (ZAVNO) u svim pojedinačnim delovima ratne Jugoslavije, koji su vršili predstavničku, zakonodavnu i izvršnu vlast na svojim slobodnim teritorijama, pa smo tako imali ZAVNO Crne Gore i Boke Kotorske (kasnije preimenovan u CASNO, što je skraćenica od Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja), ZAVNOBiH, ZAVNOH (Hrvatske), ZAVNOS.

ZAVNOS, međutim, nije Zemaljsko antifašističko veće narodnog oslobođenja Srbije već Sandžaka, gde su se ljudi nadali da će biti posebna federalna jedinica nove Jugoslavije, ali je Tito naredio da se nakon rata podeli između Srbije i Crne Gore.

Borci 12. slavonske divizije na Papuku 1944. godine, tokom Šeste neprijateljske ofanzive. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Slovenci su kao vrhovno predstavničko i zakonodavno telo od 1944. imali Slovenačko narodnooslobodilačko veće (SNOV), ali pre njega krovna i glavna organizacija bila je Osvobodilna fronta slovenskog naroda (OF SN, ili još skraćenije OF) formirana još 26. aprila 1941. godine u ljubljanskoj kući književnika Josipa Vidmara kao Antiimperijalistički front (brzo je preimenovana).

Tu su kao političke i društvene organizacije u okviru Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) između ostalih bili i Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) kao podmladak KPJ, Antifašistički front žena (AFŽ), Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ) koji je okupljao svu našu mladež a ne samo komunističku, te Jedinstveni narodnooslobodilački front Jugoslavije (JNOF).

JNOF je za cilj imao da kao organizacija okupi sve antifašistički nastrojene stranke, pojedince i grupe u svim društvenim slojevima (dakle, ne nužno komuniste), a posle rata je transformisan u Narodni front Jugoslavije (NFJ).

Stana Tomašević, sekretar PK SKOJ-a za Crnu Goru i Boku Kotorsku, drži govor na mitingu u Nikšiću 1944. godine. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

NFJ je bio koalicija na parlamentarnim izborima 11. novembra 1945. godine, istim onim koji su zacementirali vlast komunista za narednih pola veka. NFJ je potom pretvoren u Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije (SSRNJ), a Savez komunista Srbije (SKS) i naš republički ogranak SSRNJ-a ujedinio se 1990. godine i formirao Socijalističku partiju Srbije (SPS).

Centralni komitet SKJ, popularni "CeKa" (CK), je bio najviši partijski organ koji je svoje sedište imao u oblakoderu na Ušću, zbog čega se ta zgrada praktično donedavno zvala među starijim Beograđanima "CeKa". Takođe, i svaki je republički Savez komunista imao svoj CK, kao i SKOJ dok je postojao. Postojali su i Okružni komiteti (OK), Pokrajinski komiteti (PK), i tako dalje.

Inače, SKOJ se nakon NOR-a ujedinio sa Ujedinjenim savezom antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ) i prerastao 1948. godine u Narodnu omladinu Jugoslavije (NOJ). Petnaest godina kasnije NOJ postaje Savez omladine Jugoslavije (SOJ), a 1974. dobija konačni naziv: Savez socijalističke omladine Jugoslavije (SSOJ). U okviru ove organizacije delovao je Savez pionira Jugoslavije (SPJ) koji se neslužbeno nazivao "Titovi Pioniri".

Titovi pioniri u Ljubljani 1961. godine. Foto: Wikimedia/ože Gal

Tokom NOR-a postojao je Glavni štab (GŠ) koji je na čelu sa Titom komandovao Narodnooslobodilačkim partizanskim odredima Jugoslavije (NOPOJ). GŠ je na savetovanju u Stolicama kod Krupnja 26. septembra 1941. godine preimenovan u Vrhovni štab (VŠ).

NOPOJ je januara naredne godine preimenovan u Narodnooslobodilačka partizanska i dobrovoljačka vojska Jugoslavije (NOP i DVJ), a zatim je krajem iste godine tokom Prvog zasedanja AVNOJ-a postao Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije (NOV i POJ). Pod ovim imenom ostaće sve do marta 1945. godine, zbog čega se, kada se govori o našoj vojsci tokom Drugog svetskog rata, najčešće kolokvijalno kaže Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije (NOVJ).

Tog marta 1945. godine NOVJ postaje Jugoslovenska armija (JA), što je 1951. godine promenjeno u Jugoslovenska narodna armija (JNA); to ime je ostalo do samog kraja postojanja zajedničke države jugoslovenskih naroda.

Borci 12. slavonske divizije na Papuku 1944. godine, tokom Šeste neprijateljske ofanzive. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Postojala je i Jugoslovenska komanda narodnog oslobođenja za severnu Italiju (JKNO), a na samom kraju rata i Korpus narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ) koji se bavio bezbednošću i zaštitom na oslobođenim teritorijama u svojstvu izvršnog organa Odeljenja za zaštitu naroda (OZNA). OZNA (koja sve dozna) već je 1946. godine podeljenja na civilnu Upravu državne bezbednosti (UDBA) pri federalnom ministarstvu unutrašnjih poslova i Kontraobaveštajnu službu (KOS) pri ministarstvu odbrane. UDBA je kasnije postala Služba državne bezbednosti (SDB).

Bilo je tu još mnogo organa i skraćenica, pa smo tako imali Okružne narodnooslobodilačke odbore (ONOO), teoretski je svako mesto moglo da ima Narodnooslobodilački odbor (NOO) ili Narodni odbor (NO), imali smo i Narodnooslobodilačke partizanske odrede Hrvatske (NOPOH), a posebne partizanske jedinice su mogle da budu Narodnooslobodilačke udarne (NOU).

Nakon rata smo dobili Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata (SUBNOR), koje je naravno imalo svoje republičke ogranke poput Saveza udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Hrvatske (SUBNORH). To je bila jedna od glavnih društveno-političkih organizacija (DPO).

Dragan Ljubojević i jedan od boraca iz Jurišne čete 1. ličkog partizanskog odreda "Velebit", sede na osmatračnici u Podiću kod Počitelja, avgusta 1942. godine. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Pored toga, imali smo i koncept Opštenarodne odbrane i društvene samozaštite (ONO i DSZ, Odbrana i zaštita) u okviru kojeg su se formirale jedinice Teritorijalne odbrane (TO) koje su mogle na bojište da izvedu 3 miliona ljudi, inače civila, kao podrška JNA.

U sklopu ideologije samoupravnog socijalizma imali smo Osnovnu organizaciju udruženog rada (OOUR ili još prostije OUR); više OUR-a se udruživalo u Složene organizacije udruženog rada (SOUR), pa je tako ondašnji PTT imao 291 OOUR. Doduše, OOUR i SOUR su nastali tek 1976. godine Kardeljevim Zakonom o udruženom radu, koji je i sam imao skraćenicu — ZUR.

A sve ovo pobrojano tek je vrh ledenog brega. Bilo je teško snaći se u to vreme, barem što se skraćenica tiče. Sve ostalo je bilo lakše.

(O. Š.)