I Srbija ima svog gospodara prstenova: Gde je danas ovaj dragoceni svedok istorije?

Od vladarskog nakita Nemanjića malo je sačuvano, pa su tri zlatna prstena utoliko vrednija. Prstenje Stefana Prvovenčanog, kraljevića Radoslava i kraljice Teodore predstavlja, za sada, jedini sačuvani nakit koji je pripadao srpskim srednjovekovnim vladarima ili članovima njihove uže porodice.

Tamna strana srpskih vladara: Milutin za kaznu oslepeo sina!

Preporučujemo

Iako bi se dalo pomisliti da su srpski kraljevi možda bili siromašni ili skromni, vizantijski državnik i pisac Teodor Metohit, koji je u dva navrata boravio na dvoru kralja Milutina, drugačije je pisao.

- I sam kralj bejaše veoma lepo ukrašen nakitom. Oko tela imao je više nakita i bisera, koliko god je moglo da stane, i sav je treptao u zlatu - zapisao je on.

Iz ovog opisa, drugih istorijskih svedočanstava, kao i likovnih predstava, jasno je da su srpski kraljevi i njihove porodice koristili raznovrstan i otmen nakit, koji je pored prstenja obuhvatao i minđuše, dijademe, narukvice, pojaseve, kopče, dugmad, pa bi se moglo reći da nam je do danas vladarski nakit Nemanjića ostao velika nepoznanica.

Za svaki od ova tri prstena postoji različita priča o okolnostima u kojima je pronađen.

Foto: Narodni muzej Srbije

PRSTEN VELIKOG ŽUPANA STEFANA PRVOVENČANOG

Ovaj prsten faktički je otkriven "tek iz drugog pokušaja". Prilikom prvog otvaranja ćivota, 1813. godine, prsten nije ni registrovan, da bi tek 1935. iguman manastira Studenice naveo da se "u ćivotu nalazi na lancu zlatni kraljevski prsten koji je dobio od svetog Save".

Prsten je bio ukrašen sa četiri kupasta ispupčenja i filigranskim nitima. Izgled prstena, ali i podatak da ga je kralj dobio od svoga brata, svetog Save, ukazuju da je to zlatarski rad nekoliko decenija stariji od vremena kada je Stefan proglašen za župana, pa se pretpostavlja da je mogao biti i deo nasleđenog porodičnog nakita. Prsten kralja Stefana danas se nalazi u riznici manastira Studenica.

VERENIČKI PRSTEN KRALJEVIĆA RADOSLAVA

Verenički prsten svedoči o raskošnoj vladarskoj opremi i nakitu, ali i o putevima srpske srednjovekovne diplomatije i vezama sa vizantijskim dvorom. Prsten ima masivnu glavu sa natpisom na grčkom jeziku u sedam redova, u stihovima:

- Ovo je verenički prsten Stefana, izdanka loze Duka, te stoga, Ano iz roda Komnina, u ruke ga primi - stihovi su koje je sastavio lepanski mitropolit i državnik Jovan Apokavk, koji se snažno zalagao za sklapanje ovog braka.

Prsten je izrađen verovatno u Solunu, a zaruke su obavljene krajem 1219. ili početkom 1220. godine. Radoslav je nevestu dočekao na očevom dvoru u Paunima kod Uroševca, gde je obavljena i svadba.

Foto: Narodni muzej Srbije

PRSTEN KRALJICE TEODORE

Prsten kraljice Teodore potiče iz prvih decenija XIV veka i remek-delo je srpskog zlatarstva. Pripadao je kraljici Teodori, supruzi Stefana Dečanskog i majci cara Dušana, koja je preminula u oktobru 1322. godine, kada je i sahranjena u manastiru Banjska, zadužbini Stefanovog oca kralja Milutina. Okolnosti pod kojima je nađen ovaj prsten predstavljaju niz čudnih događaja, na sreću, sa pozitivnim ishodom.

Naime, ratne 1915. godine, prilikom povlačenja srpske vojske ka Albaniji, započeta su višednevna iskopavanja u manastiru Banjska, izgleda pod nadzorom samog regenta Aleksandra Karađorđevića. Cilj je verovatno bila potraga za legendarnom riznicom kralja Milutina u manastirskim temeljima. Tom prilikom, u priprati je nađen grob ženske osobe, verovatno kraljice Teodore, čije su kosti nakon skidanja dva prstena sa njene ruke brižljivo prikupljene i uz prisustvo sveštenika nanovo sahranjene u oltaru.

Foto: Narodni muzej Srbije

Drugi, srebrni prsten sa umetnutom antičkom gemom, završio je u zbirci porodice kolekcionara Ljube Nedeljkovića. Sam prsten izliven je u jednom komadu i bogato ukrašen po celoj površini nijelom i urezivanjem. Na njegovom vrhu urezan je dvoglavi orao raširenih krila, a oko vrata prstena natpis "ko ga nosi pomozi mu Bog”. Karika je bogato ukrašena floralnim ornamentima i predstavama lavova i grifona.

Prsten kraljice Teodore, otkriven u Banjskoj 1915, završio je u kolekciji regenta Aleksandra, koji ga je jedno vreme nosio na ruci, a potom kao privezak na lancu za sat. Nakon rata, pritisnut praznovericama, kralj ga poklanja svome prijatelju advokatu Blagoju Barlovcu, ali ga se i on bojao, te ga 1926. godine u tajnosti predaje Narodnom muzeju u Beogradu.

Drugi prsten pronađen u Banjskoj, srebrni, značajan je i po heraldičkoj predstavi dvoglavog orla kao grba Nemanjića, s obzirom na to da se pre toga javljao samo na freskama kao motiv vladarske odeće.

(Telegraf.rs/Piše: Vojislav Filipović/Foto: Narodni muzej Srbije/Nacionalna revija, broj 40.)