7 APOSTOLA MODERNOG BEOGRADA (1. deo): Vesnici evropskog proleća našeg grada koji su utabali put za buduća pokolenja (FOTO)
Nije lak zadatak da od sedamdeset i tri gradonačelnika Beograda (među kojima je ubedljivo najveći broj nosio zvanje predsednika Beogradske opštine, dosta manji broj zvanje predsednika Skupštine grada, a najmanji broj doslovno gradonačelnika) izaberete one najvažnije, najuspešnije, najznačajnije, one koji su ostavili najdublji trag i sa čijom zaostavštinom živite svakoga dana i na svakom koraku, a da toga najčešće niste ni svesni.
Preporučujemo
Konvencija liste "Aleksandar Vučić - Zato što volimo Beograd!" u SC Olimp (VIDEO)
Ivica Dačić u Lazarevcu: Dok ima ove crvene boje i naše Partije, niko ne treba da brine za radnička prava (FOTO) (VIDEO)
Nije lak taj zadatak, ali samo na prvi pogled. Jer, čim krenete da kopate po prošlosti pred vašim očima počinju da se pomaljaju ličnosti više od ostalih, ličnosti koje štrče iz mase, ličnosti na čije stope nailazite gde god da krenete i u kom god pravcu da pogledate. Upravo su te ličnosti one koje mogu da nose epitet beogradskih „apostola“, oni i nijedni drugi.
Sedam takvih „apostola“ imao je u svojoj istoriji Beograd, sedam gromada u gradonačelničkoj fotelji, barem što se našeg skromnog mišljenja tiče. Dakako, na svaka četiri Srbina u sobi postoji šest različitih mišljenja pa tako nemamo ni trunku sumnje da će se naći neko da nas podseti da smo zaboravili ovoga ili onoga, da smo nepravdu učinili tome i tome, ali niti je moguće staviti sve ljude među „apostole“ niti je moguće celokupno građanstvo zadovoljiti.
(Recimo, neki će primetiti odsustvo Nikole Pašića; unapred se izvinjavamo velikom predsedniku Ministarskog saveta, ali njegova dva odvojena jednogodišnja mandata, čak i pored prvog zajma za uređivanje Kalemegdana, prosto ga ne svrstavaju među „apostole“, kao što ni postavljanje „Pobednika“ na Gornjem gradu i zidanje Velikih stepenica među „apostole“ ne svrstava Kostu Kumanudija.
Kao što ni nastavak gradnje Hrama Svetog Save u ovaj spisak ne može da svrsta Bogdana Bogdanovića, budući da je dozvolu za to 1984. godine dao lično ondašnji srpski „premijer“ Dušan Čkrebić, koji je zbog toga od strane SPC odlikovan Ordenom Svetog Save I stepena.)
Zbog obimnosti ove teme, zbog neverovatne količine bitnih podataka koje ne možemo da izostavimo, priču smo podelili na tri dela. U prvom delu, ovom današnjem, bavićemo se dvojicom ljudi koji su udarili temelje onoga što imamo danas. Dvojac je to koji je tokom druge polovine XIX veka titanskim koracima utabao put za buduća pokolenja.
PRVI APOSTOL — EMILIJAN JOSIMOVIĆ (1823-1897)
Austrijanci su tokom postojanja habzburške Kraljevine Srbije (1718-1739) na neki način iskopali proto-temelj modernom Beogradu, pa tako najstarija preživela kuća u našoj prestonici datira upravo iz tog doba: sagrađena je od strane pukovnika Nikole Doksata de Moreza 1727. godine, a nalazi se u Dušanovoj ulici br. 10. Ali, Turci su nakon svog povratka taj proto-temelj "uspavali" i varoš je otišla ponovo u pravcu jednog stihijskog razvoja, bez plana i programa.
Kada smo im napokon videli leđa 24. aprila 1867. godine, kada je poslednji osmanlijski odred napustio Beogradsku tvrđavu, napokon smo mogli da počnemo da dišemo. Da dišemo, i da planiramo kao sav normalan svet. Za to se pobrinuo Emilijan Josimović, čovek koji uopšte nije ni bio gradonačelnik, ali koji je za istoriju Beograda verovatno značajniji od svih gradonačelnika zajedno.
Rođen je 1823. u Staroj Moldavi, današnjoj Rumuniji, kao srpski podanik Austrijskog carstva. Verovatno su njegovi izbegli iz Srbije nakon sloma Kočine krajine početkom 1790-ih godina.
Pre nego što je 18. septembra 1845. postavljen za honorarnog profesora matematike na Liceumu u Beogradu, u 22. godini života, uspeo je Emilijan da završi osnovnu školu u Karansebešu, srednju matematičku vojnu školu u Lugošu, filozofiju na Bečkom univerzitetu i inženjerske nauke na bečkom Carskom i kraljevskom politehničkom institutu (uz pomoć Kapetan-Miše Anastasijevića, a uz posredovanje strica Jove), da potom izuči zidarski zanat na bazi kojeg je radio kao težak za dnevnicu na građenju Begejskog kanala, i da radi kao inženjer na gradnji prve železničke pruge u Ugarskoj.
1850. godine postaje profesor matematike, mehanike i geodezije u Artiljerijskoj školi, da bi redovni profesor Velike škole u koju se Liceum pretvorio, postao 19. novembra 1869. godine. Prvo je bio čelnik Matematičkog odeljenja, a potom i rektor.
Dao je doprinos pri utemeljenju brojnih značajnih institucija, poput Tehničarske družine (preteče današnjeg Saveza inženjera i tehničara Srbije) kojoj je bio prvi predsednik, pa čak i nekih koje nisu bile u njegovoj struci, poput Srpskog pevačkog društva (čiji je statut napisan njegovom rukom). Bio je član Srpskog učenog društva i Društva srpske slovesnosti, a za svoju dušu se bavio i drvorezom te fotografisao pejzaže. Nakon trideset i tri godine rada u prosveti, ovaj je autor prvih visokoškolskih udžbenika u Srbiji otišao u zasluženu penziju, a otadžbina ga je odlikovala Takovskim krstom III stepena.
Emilijan je smatrao da arhitektura mora biti deo opšteg obrazovanja kako budući naraštaji ne bi sebi gradili „arhitektonske nakarade“, zbog čega je, između ostalog, napisao i udžbenik iz građanske arhitekture i uveo je kao redovni predmet na Velikoj školi (kamo lepe sreće da je tako ostalo; kad pođete i po Beogradu i po Srbiji i pogledate privatne kuće, shvatite koliko je ovo neophodno).
To umnogome objašnjava ono što se desilo 1867. godine, kada je kao krunu svog trogodišnjeg (od strane vrha države) naručenog istraživanja i rada, o svom trošku štampao studiju koju je nazvao „Objasnenje predloga za regulisanje onoga dela varoši Beograda što leži u Šancu“ (nije greška, tada se pisalo „objasnenje“).
(Da pojasnimo: Šanac — čija se linija danas može pratiti neobičnim pravcima Obilićevog, Topličinog i Kosančićevog venca — bio je spoljno utvrđenje Beogradske tvrđave koji je činio rov sa spoljašnje strane bedema i drvene palisade sa unutrašnje. Knez Miloš je 1830. zabranio Srbima da rade na njegovoj opravci, a Turci su bili odveć tromi da bi se oko toga nešto previše trudili. Tako je u vreme Josimovića, rov bio pun smeća i zemlje a palisada oštećena jer su je Srbi koristili za ogrev.
Ulice — duž kojih su se nizale niske, odvratne i prljave udžerice — bile su nejednakih dužina, uglavnom preuske, krivudave, a bilo je i tačno četrdeset ćorsokaka. Vazduh je bio zbog toga ustajao i neizdržljiv. Nije bilo vodovoda, kanalizacije, kaldrma je bila rđava ili nikakva, potoci ko zna čega vijugali su na sve strane. Uglavnom — bila je to katastrofa sa nekoliko svetlih tačaka poput Kapetan-Mišinog zdanja. A pričamo o prostoru koji se danas nalazi između Pariske, Tadeuša Košćuška, Dunavske, Žorža Klemensoa, Francuske, i okvirno Brankove ulice i Zelenog Venca.)
Prosto rečeno, ova Josimovićeva studija je bio prvi urbanistički plan grada Beograda koji istina nikada nije u potpunosti primenjen, ali njegova srž i najveći deo svakako jeste: rušenjem udžerica i uskih uličica raskrčen je prostor Šanca te trasirane Knez-Mihailova (pre Josimovića postojao je samo jedan mali deo današnje ulice i zvao se Delijska), Dušanova, Francuska i sve pravolinijske ulice u okviru pravougaone mreže, između njih.
Dakle, ovo istorijsko i arhitektonsko srce Beograda svoj izgled duguje ovom vizionaru u čiju je čast ispred Ruskog cara postavljen 1987. spomenik sa njegovim imenom i godinom donošenja tog plana.
Pored toga, Josimović je predložio i izgradnju parka na prostoru Velike pijace (danas je to Univerzitetski park na Studentskom trgu, iako su trebale decenije da se pijaca potpuno ukloni), kao i parka na Kalemegdanu, te podizanje keja sa stovarištima na Savi i bazenskog pristaništa na Dunavu jer „Beograd kao trgovačko središte mora da razvija rečni saobraćaj“.
Imao je ideju i da se zemljište pri Dunavu (donji delovi Dorćola) koje je bilo izloženo poplavama pošumi i da se tu podigne botanička bašta, te da se na liniji koja prati Šanac zasade drvoredi i sagrade staze za pešake te ulice za jahače i kola, a da u okukama budu parkovi. Nisu sve ideje bile dobre, pa je tako recimo mislio da Beogradsku tvrđavu treba srušiti (ruku na srce, to nije bila skandalozna pomisao u to doba, budući da su Srbi nakon odlaska Turaka porušili mnoge utvrde u kojima su ovi držali posade, poput Užičke tvrđave te Soko-grada kod Ljubovije).
(Zvuči nestvarno i svedoči o našem potpunom nemaru prema vlastitoj istoriji, to što je Emilijan Josimović bio zaboravljen. Tek ga je naš istaknuti istoričar urbanizma i arhitekta Branko Maksimović otkrio u drugoj polovini XX veka, zbog čega do fotografije ovog velikana Beograda nismo uspeli da dođemo. Nepravda je delimično ispravljena time što je dobio onaj pomenuti spomenik i ulicu baš na obodu bivšeg Šanca, pored Doma vojske, između Francuske i Skadarlije.)
Primena ovog detaljno obrazloženog plana počela je gotovo odmah i potrajala je u naletu do 1880. godine. Tokom tog perioda podignuta su bitna zdanja u Knez-Mihailovoj ulici poput Gostionice „Kod srbske krune“ (danas zgrada Biblioteke grada Beograda), bloka građanskih kuća pod koje spadaju Kuća Veljka Savića, Krstina mehana i Kuća Hristine Kumanudi, te Hotela „Rusija“ i mnogih drugih.
Predsednici Beogradske opštine zaslužni za to su bili Mihailo Terzibašić, Jovan Nikolić-Čokojić, Vasilije Ivanović, Aćim Čumić, Arsa Lukić, Aleksa Đurić, Dimitrije Popović (svakako najvažniji i najdugovečniji iz ove grupe, budući da je tu dužnost vršio u periodu 1872-1878. godine), Aleksa Stevanović i Živko Karabiberović.
E, sad...
DRUGI APOSTOL — ŽIVKO KARABIBEROVIĆ (1830-1893)
Živko Karabiberović je bio jedan prištinski trgovac s kraja XVIII veka kojeg su Turci ubili verovatno oko 1800. godine, nakon čega se njegova porodica — sin Cvetko i kćeri Stojanka i Đurđija — sele u Moravsku Srbiju, na koncu u Beograd (po drugoj verziji događaja, Živka su Turci ubili na putu za Beograd).
Po Đurđiji se čitava šira familija (bolje reći: „klan“) i po muškim i po ženskim linijama, i po deci i po zetovima, nazivala Baba-Dudići. Oni su bili jedna od naših najuglednijih familija sve do Drugog svetskog rata, budući da su u kontinuitetu davali mnoge predsednike Srpske narodne skupštine, Ministarskog saveta, Beogradske opštine, upravnike grada Beograda, generale, ministre, sudije, državne savetnike, članove Srpske kraljevske akademije, trgovce, advokate, i šta sve ne. U Beogradu se oko 1890. govorilo: „Karađorđevići pretenduju, Obrenovići vladaju, a Baba-Dudići upravljaju Srbijom“. Eto, toliko je ta šira familija bila moćna.
U moru prezimena različitih grana i užih porodica koje je obuhtavao „klan“ Baba-Dudića — pored Avakumovića, Stamenkovića, Beli-Markovića, Badžaka, Jovanovića, Vasiljevića, Kovanovića i drugih — počasno mesto zauzimali su sve do potkraj XIX veka sami Karabiberovići.
Naime, onaj pomenuti Cvetko je imao sina Živka (rođ. 1830. godine) kojem je ime dao po ocu, i kćer Jelenu koju je udao za Radovana Barlovca, sina Mihaila Barlovca, jednog od najdugovečnijih upravitelja varoši (danas bismo rekli „šefova policije“) u istoriji starog Beograda i beogradskog poslanika pri Svetoandrejskoj skupštini na kojoj je potegao smenu kneza Aleksandra Karađorđevića i vraćanje kneza Miloša.
Ovaj Živko, Cvetkov sin i trgovac, bio je predsednik Beogradske opštine u dva navrata, u dva odvojena mandata, i to od oktobra 1879. do 1. avgusta 1884. godine, pa potom od 1. septembra 1887. do 30. decembra 1889. Kada se sve sabere i oduzme, u tom desetogodišnjem periodu Živko Karabiberović svom je narodu i sugrađanima u svojstvu čelnika varoši služio punih sedam godina.
A bile su to ključne godine za našu prestonicu, presudne za njen razvoj. Upravo se tokom te decenije koju je obeležio Živko Karabiberović položaj predsednika Beogradske opštine uzdigao od opskurnog i gotovo nebitnog, do položaja koji privlači ambiciozne ličnosti visokog kalibra, donosi veliki prestiž i moć. A sve zbog ubrzanog razvoja koji je donela primena Josimovićevog plana i mandat Dimitrija Popovića, i zbog sve zahtevnijeg građanstva koje je tražilo i očekivalo unapređenje života svoje varoši i njenu „jevropeizaciju“.
Tokom Karabiberovićevog predsednikovanja opštinom industrijalizacija polako počinje da ubija stare zanate, 1883. godine uvode se telefonske linije, počinje se sa isušivanjem Bare Venecije, 1884. godine se grade Glavna železnička stanica i Železnički most preko Save, širi se mreža fijakerskih stanica, a „Društvo za ulepšavanje Vračara“ otvara pijacu na Cvetnom trgu.
Konačno, u to vreme Frensis Makenzi kupuje Simićev majur (gde su Beograđani lovili patke) i utemeljuje kvart koji danas zovemo Vračarom (u ono vreme je to bio dosta širi pojam) a koji smo tada zvali Englezovcem (iako smo znali da je Makenzi bio Škot). Makenzi takođe gradi „Salu mira“ (zgradu je srušila Miloševićeva vlast da bi podigla parking na Slaviji), preko puta koje niče i prvobitni Hotel „Slavija“.
Takođe, gradi se Zgrada Narodne banke u Dubrovačkoj ulici (danas Kralja Petra) po projektu slavnog našeg arhitekte Konstantina Jovanovića. Njega i njegove kolege potom brojni fabrikanti, trgovci i advokati počinju da angažuju i da u bivšem „Šancu“ podižu vlastite gradske palate poput Zgrade zadužbine Nikole Spasića, Kuće advokata Marka Stojanovića, Kuće Dragomira Radulovića, Kuće trgovca Crvenčanina, Kuće Milorada Pavlovića (ove dve potonje jedna su do druge i nalaze se tačno preko puta Zgrade Narodne banke) i Kuće Milana Piroćanca (da nabrojimo samo neke).
Počinje se i sa gradnjom vodovodne mreže koja će biti puštena u rad 1892, a u skladu sa Josimovićevom zamisli izmešta se veći deo Velike pijace radi gradnje Studentskog parka. Na temeljima koje su postavila dva prva „apostola“ modernog Beograda, kako smo ih nazvali, 1892. stiže tramvaj na konjsku vuču (pre nas navodno su ga imali samo Njujork, Pariz, London i Berlin), 1893. uvodi se električno osvetljene, a već naredne prvi električni tramvaj sa linijom za Topčider.
Živko Karabiberović je bio poslednji gradonačelnik prestonice Knjaževstva Srbije, a od 1882. prvi prestonice Kraljevine Srbije. Naravno, ništa se nije promenilo u njegovom poslu, niti su to bila „dva različita državna uređenja“, kao što ponegde može da se čuje i pročita (svašta!).
Živko je pored toga osam puta služio kao predsednik Srpske narodne skupštine (kako se, zvanično, zvao naš parlament sve do stvaranja Kraljevstva SHS): septembra 1859. o Malogospojinskoj skupštini u Kragujevcu, septembra-oktobra 1867. o Miholjskoj u Kragujevcu, juna 1868. o Velikoj narodnoj u Topčideru, juna 1869. o Velikoj ustavotvornoj u Kragujevcu, septembra-oktobra 1870. o Narodnoj u Kragujevcu i još tri puta tokom redovnih saziva.
Preminuo je 1893. godine. Njegovi sinovi se nisu toliko uzvisili (Cvetko je došao do čina konjičkog majora, Žarko završio tehniku u Minhenu, Dimitrije bio činovnik u Ministarstvu finansija), ali mu se zato kćer Zorka udala za đenerala Miloša Vasića, plodnog vojnog pisca i idejnog tvorca „Zakona o ustrojstvu vojske“ iz 1901. godine kojim je, između ostalog, uveden čin vojvode u naše oružane snage kao pandan feldmaršalu, bez čega ne bi bilo moguće kralju Petru da tokom Oslobodilačkih ratova zavojvodi Putnika, Stepanovića, Mišića i Bojovića.
Vasić — u vrlini svoga braka član „klana“ Baba-Dudića — bio je i konstruktor prve srpske ručne bombe, četvrtastog oblika, koju su naši zvali „vasićka“. Upravo je „vasićku“ Nedeljko Čabrinović bacio pod automobil nadvojvojvode Franca Ferdinanda u Sarajevu, neposredno pre Principovog pucnja.
(Nastaviće se...)
(O. Š.)
Povezane vesti
ULICA OTVORENOG SRCA: 1. januar 2025. godine, tačno u podne!
Manifestacija "Ulica otvorenog srca" sutra u 8 beogradskih opština: Ovo je program
Zar i u novogodišnjoj noći? Jedna pojava neće nas zaobići večeras, a prognoza za Božić potpuno je neočekivana
<% post.title %>
Godina velikih promena: Ovo su projekti koji su oblikovali Srbiju u 2024. godini
Video: Salamadija: Tužilac naložio da se ispitaju sve okolnosti pada snega na dete
Telegraf.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.
Komentari
Priče sa Weba
KECMANOVIĆI OSUĐENI ZA MASAKR U RIBNIKARU Izrečena presuda roditeljima dečaka ubice, ocu 14 I PO GODINA, a evo koliko će robijati Miljana Kecmanović
KONTRA UDAR KECMANOVIĆA NA DEČAKA UBICU Jedna rečenica njihove advokatice ukazuje šta će biti njihova strategija nakon osuđujuće presude
SRAMNO! Evo kako se Miljana Kecmanović ponašala dok joj je izricana presuda: Vladimir zbunjeno klimao glavom, roditelji ubijene dece U SUZAMA
Groficaofica
Divnoooo,hvala i vise ovakvih tekstova,hvala puno
Podelite komentar
Marijana Bakov
Tekst je pedivan.Trebate malo vise ovakvih tekstova da objavljujete.
Podelite komentar
Grobar
Tekst je lep ali fokusirajte se malo i na ostale delove Srbije koji su zapravo duplo stariji od Beograda...
Podelite komentar