KAKO JE KARABURMA DOBILA IME? Originalni turski naziv nema veze s crnim burmama, ako na to mislite! (FOTO)

Karaburma u međuratnom periodu, nakon što je Vlada Ilić otvorio svoju tekstilnu fabriku, „štofaru“, u tom do tada zabačenom i slabo naseljenom kraju grada. Foto: Arhivske fotografije/politikin-zabavnik.co.rs

Fascinantno je kako narod uspeva da bude na tragu dubljeg i starijeg smisla i značenja, čak i onda kada neposredno nije u pravu. Naime, uobičajena narodna etimologija imena Karaburme kaže da ono dolazi od turskih reči „kara“, što znači „crno“, i „burma“, što znači „burma, venčani prsten“.

Preporučujemo

Povezao je to narod sa time da su nekada pogubljenja u Beogradu vršena baš na Karaburmi, mada se izvori ne slažu oko toga ko je tu praksu uveo: neki kažu da su to učinili Turci, ili Austrijanci tokom njihove vlade u prvoj polovini XVIII veka, a drugi pak da je to uveo knez Miloš tek u XIX stoleću (što se nastavilo sve do 1912. godine, pa su tako, recimo, atentatori na kneza Mihaila odmah posle brzog suđenja pogubljeni baš na Karaburmi).

Teško je raščivijati šta je istina a šta nije, ali se pouzdano zna da je upravo to poslužilo narodu da ovom ozloglašenom gubilištu, Karaburmi, objasni ime: to je bilo mesto gde se odigravalo bizarno „venčanje crnom burmom“, odnosno sa smrću.

Plan Beograda od 19. oktobra 1893. godine, koji je „udesio Bešlić“. Foto: Wikimedia Commons/Istorijski arhiv Beograd

Problem je što ta narodna etimologija — ma koliko bila simpatičan i izvrstan materijal za neki film strave i užasa — zapravo nije tačna. Na svim starim otomanskim i austrijskim vojnim kartama, čitavo to područje obeleženo je kao „Kaja-burun“, što na turskom znači „stenoviti rt“ ili „kameniti rt“, i zapravo govori o ondašnjoj njegovoj geografskoj karakteristici.

Naime, bilo je to područje nalik rtu koji je bio isturen u Dunav, pre nego što se Ada Huja spojila sa kopnom i postala poluostrvo. Pored toga, bio je to i močvaran prostor sa dosta žive gline i termalnim izvorima koji su zagrevali vodu koja je potom isparavala, tako da je Karaburma bila neprestano u izmaglici.

(Digresija: Zbog svega navedenog, ali i zbog ozloglašenosti, njeno naseljavanje teklo je prilično sporo, pa je tako taj deo Beograda, uprkos tome što je bilo dozvoljeno zidati kuće bez dozvole, bio retko naseljen sve do posle Prvog svetskog rata i one velike ekspanzije naše prestonice tokom Kraljevine Jugoslavije. Zapravo, Karaburma je tada bila kao nekakav arhipelag malih favela.

Sve se promenilo kada je Vlada Ilić, bogati fabrikant i budući veliki gradonačelnik Beograda, podigao tamo tekstilnu fabriku a onda i školu za decu svojih radnika, koja od 1931. godine ponosno nosi naziv po Jovanu Cvijiću. Sam Vlada Ilić je, nakon rehabilitacije, potpuno zasluženo tamo dobio svoju ulicu, i to između Stare i Nove Karaburme, paralelno sa Marijane Gregoran.

„Na Karaburmi, u predgrađu Beograda, u toku je izgradnja modernog radničkog naselja.“ Tako je posleratna štampa objasnila ovu fotografiju. Foto: Arhivske fotografije/politikin-zabavnik.co.rs

Dodatni podstrek za razvoj Karaburme — tokom gradonačelnikovanja upravo Vlade Ilića — predstavljalo je otvaranje tramvajske linije od Pozorišnog trga preko Vuka i Novog groblja do novosagrađenog Pančevačkog mosta otvorenog 1935. pod imenom Most kralja Petra II, koji je Jugoslovenska kraljevska vojska bespotrebno srušila 10. aprila 1941. da bi zaustavila napredovanje Vermahta; kažemo bespotrebno jer je samo dva dana kasnije hrabri gradonačelnik Jevrem Tomić predao ključeve grada šestorici nemačkih pustolova na čelu sa SS-kapetanom Fricom Klingenbergom.)

Da se vratimo sad na ime Karaburme. Ovakav njen zemljopis, povezan za jezivom pričom o gubilištu, nazivom Kaja-burun koji dovoljno vuče ka Karaburmi da se može mirne duše prekrstiti, i činjenicom da se u sklopu čitavog područja nalazi i Rospi Ćuprija (tur. Rospılı Köprü) gde su Turci navodno dovodili neverne haremske žene na pogubljenje (opet to gubilište!) ili gde je pak neka rospija (odnosno „kurva“) podigla most da bi iskupila grehe — doveo je to toga da narod izmenjenom i lakše izgovorljivom nazivu pridoda prikladan i jedini logični smisao.

Sad da se vratimo na početak: rekli smo da je fascinantno kako narod uspeva da bude na tragu dubljeg i starijeg smisla i značenja, čak i onda kada neposredno nije u pravu. Zbog čega? Ako je Karaburma iskrivljeni Kaja-burun koji nema veze sa crnim burmama i venčanjem sa smrću, čemu onda takav uvod?

Panorama Karaburme par decenija nakon Drugog svetskog rata. Foto: Arhivske fotografije/politikin-zabavnik.co.rs

Pa, ako odemo duboko u prošlost, do keltskog plemena Skordiska koje je u periodu III-I veka pre nove ere živelo na ovom prostoru sa centrom u Singidunumu (odnosno Beogradu), doći ćemo do jedne neverovatne činjenice. Naime, na prostoru Karaburme i Rospi Ćuprije arheolozi su otkrili jedno bogato keltsko nalazište, sa umetničkim predmetima velike vrednosti. I to ne bilo kakvo nalazište, već ratničku nekropolu: groblje.

Dakle, Kelti su na Karaburmi i Rospi Ćupriji sahranjivali svoje mrtve ratnike. Više od dve hiljade godina kasnije, Srbi tom istom području daju zlokobna imena (jedno krivljenjem ne-zlokobnog originala) koja povezuju i objašnjavaju još zlokobnijim pričama o gubilištima i smrti. Prosto neverovatno.

Manje neverovatno je to što Karaburma, odnosno Kajaburun, ima svog imenjaka u Turskoj, u vidu sela koje se nalazi u istočnoj Anadoliji, u provinciji Sivas. Zanimljivo, na samom ulazu u Izmirski zaliv, na turskoj obali Egejskog mora, nalazi se poluostrvo Karaburun.

(O. Š.)