Da li Vračar potiče od paganskog žreca, šta je Čubura, zašto je Vozarev krst pocrveneo i kakve veze ima Neimar sa Kotežom? (FOTO)

Foto: Tanjug/Rade Prelić

Tokom čitavog XIX i početkom XX veka, Vračar je bio mnogo širi pojam nego što je to sada, kada je najmanja beogradska opština. Šta više, Vračar se nekada protezao od Bare Venecije do Palilule i delio se na Istočni i Zapadni (brdo Zvezdara se sve do tridesetih godina prošlog stoleća nazivalo Veliki Vračar, sve dok tamo nije sazidana opservatorija, odnosno „zvezdarnica“).

Preporučujemo

U srcu tog prostora nalazio se Simićev majur gde su Beograđani išli da love patke, a koji je škotski doseljenik Fransis Makenzi 1880-ih godina otkupio, rasparcelisao i stao da prodaje, postavljajući kupcima jedan jedini uslov: da zidaju kuće od čvrstih materijala.

Narod je taj kvart prozvao Englezovac, što je potom ozvaničila Beogradska opština; nakon Makenzijeve smrti kvart je preimenovan u Savinac, pošto je ovaj dobrotvor poklonio plac za izgradnju Hrama Svetog Save a nekome se u crkvi nije dopalo da se najveća svetinja nalazi u kraju koji se zove po strancu (mada nisu bili gadljivi na besplatni plac koji im je baš u tu svrhu poklonio).

Brojne teritorijalne reorganizacije Beograda, uvođenje pa ukidanje rejona, uvođenje pa ukidanje brojnih opština, spajanja i oduzimanja, dovela su do toga da je Englezovac odnosno Savinac danas praktično srce opštine Vračar, koja je svoj sadašnji oblik dobila 1960. godine spajanjem delova opštine Istočni Vračar sa opštinama Neimar i Terazije (opštine Zapadni Vračar i Topčidersko brdo su postali Savski venac, dok su istočni delovi Istočnog Vračara skupa sa opštinom Stari Đeram postali opština Zvezdara).

Trg Slavija nekada. Foto: Arhivska fotografija

Da li znate gde se nalazio beogradski kvart Englezovac i po kome je dobio ime? (FOTO)

Ali, otkuda Vračaru ime? „Vrač“ je staroslovenska, višeznačna reč koja možda samo naizgled asocira na lekara, ali izvorno predstavlja proricatelja, vidovnjaka, maga, vešca, gatara, čarobnjaka, mistika, ezotetika, čudotvorca, okultistu, travara. Dakle, staroslovenski vračevi bili su ljudi koji su pokrivali jedan širok spektar potreba ondašnjeg čoveka, koliko duhovnih toliko i telesnih.

Vračar, sa druge strane, kao prostorna odrednica, mogla bi da bude lokacija na kojoj se vrač bavi vračanjem, na kojoj vrač vrača. Druga hipoteza, bazirana na navodnom zapisu iz 1521. godine, kaže da je lokacija dobila ime po nekom junaku koji se zvao Vračar, koji je iz turske perspektive, a možda i hrišćanske, bio nevernik, a koji je tu imao svoju kolibu.

Ove dve hipoteze naizgled su suprotstavljene, ali su komplementarne: nije neverovatno da je na tom mestu kolibu imao neki srpski vrač (te otuda ono „nevernik“), ili da se čak to desilo mnogo dolaska Turaka pa da je samo naselje znatno starije nego što se misli.

Čubura tokom međuratnog perioda. Fotografija je izvesno nastala tokom tridesetih godina XX veka. Foto: Arhiva/wishicouldreachyouinbelgrade.blogspot.rs

Treća hipoteza, koja je najmanje verovatna, nema nikakve veze sa rečju „vrač“ već sa rečju „vrabac“; po njoj, na prostoru Vračara u ta davna vremena nalazilo se golemo gnezdilište vrabaca, iz čega je izvedena imenica „vrapčar“, iz koje se potom izgubio glas „p“.

Šta je od ovoga istina a šta laž, verovatno se nikada neće pouzdano ustanoviti, a ne znamo koliko pomaže to što turski defter iz 1495. godine prvi put pominje srpsko selo Vračar nadomak Beograda, i što se to ponavlja 1560. kada je zabeleženo da je imao sedamnaest (srpskih) kuća. Čini se, ipak, da tako rano pominjanje forme „Vračar“ eliminiše kao mogućnost ovu treću teoriju vezane za vrapce.

Što se tiče Neimara, priča je mnogo jednostavnija. Od samog začetka tog kraja grada pa do dana današnjeg, taj je prostor bio elitni, i tu je bogati građanski sloj gradio svoje kuće. Prvobitno su to bile vile uglednika koji su tim zdanjima davali imena, ali koje isprva nisu imale svrhu primarne rezidencije već sekundarne, rekli bismo danas — izletničke.

Dakle, to su bile „vikendice“, ili, kako se tada govorilo, „koteži“. „Kotež“ je iskrivljena francuska reč „kotaž“, koja je u vezi sa engleskim „kotidžom“. Kakve to veze ima sa Neimarom? Svakakve! Neimar se prvobitno nazivao Kotež Neimar. Mi danas Kotežom nazivamo naselje na levoj obali Dunava, i pojma nemamo odakle izraz potiče, niti da ovaj današnji Kotež imao imenjaka u Neimaru.

Vračarska „kolonijalno-delikatesna radnja“ u Mutapovoj tokom međuratnog perioda. Foto: Arhiva

Što se tiče reči „neimar“, to se zna, neimar je arhaična reč za arhitektu, potiče iz arapskog jezika i njihove reči „mi'mar“, a u srpski je ušla kroz turski. Međutim, razlog zbog koga se kraj zove Neimar, odnosno, zbog koga se nekada zvao Kotež Neimar, leži u tome što je to zemljište 1920. godine od trgovca Pante Tadića otkupilo građevinsko preduzeće „Neimar“ i plansku gradnju „koteža“ poverilo bečkim arhitektama Emilu Hopeu, Otu Šentalu i Marselu Kamereru. Naselje koje je tako nastalo prozvano je Kotež Neimar.

Kažemo, objašnjenje imena jednostavno je što se tiče Neimara, ali se u slučaju Čubure vraćamo na staru nejasnoću. Po jednoj hipotezi, ime ovog kraja dolazi od malih cilindričnih korita u kojima su stanovnici skupljali vodu iz nekadašnjeg Čuburskog potoka, a koja su se na turskom nazivala „čubura“ (tur. çubura). Po drugoj, dolazi od srpske reči za jednu aromatičnu, začinsku i lekovitu biljku: reč je o biljci čubar.

Po trećoj — koju je 1939. godine izneo novinar Sveta Milutinović jer je misterija imena Čubure postojala čak i u to doba — ono dolazi od romske reči za visoko bure kojim su uzaptili izvor koji su našli tamo gde je danas Južni bulevar. Bure su do pola zakopali u zemlju te je ono uvek bilo puno čiste i bistre vode sa kojom su i Srbi i Romi kuburili u samom naselju (Čuburski park je bio mutan). Romi su bure zvali bure, ali su visoko bure zvali „učoburo“; onda je navodno ispao glas „u“ a „buro“ se povratilo u „bure“; potom se to „čobure“ pretvorilo u „čubura“. Pomalo neubedljiva priča, ali dobro.

Vozarev krst. Foto: Wikimedia Commons/Alternativefuture

Pošto nije u redu da nejasnom etimologijom završimo ovaj kratki tekst, završićemo ga objašnjenjem imena Crvenog krsta; premda smo sigurni da većina stanovnika Beograda zna kako je ime nastalo, ne čitaju nas samo Beograđani.

Dakle, 1847. godine je Gligorije-Gliša Vozarović, prvi knjižar i izdavač na tlu Kneževine Srbije, na tom mestu podigao drveni krst u čast oslobođenja od Turaka, a uveren da je pronašao mesto na kome su Osmanlije spalile mošti Svetoga Save (jer se tu već nalazio neki krst koji je potpuno bio propao). O ovome je pisala i ondašnja srpska štampa, i tome se pridala velika pažnja, pa se može reći da je tada to bio versko-nacionalni spomenik od velikog značaja (čak izgleda prvi u slobodnom Beogradu).

Narod ga je prozvao Vozarev krst, ali je i on sam morao u dva navrata biti obnavljan novim drvenim krstovima, sve dok Beogradska opština nije 1933. godine podigla krst od crvenog veštačkog kamena (koji i danas stoji na mestu gde se spajaju Mileševska i Vojvode Šupljikca, preko puta Beogradskog dramskog, na samom rubu Vračara, tik uz opštinu Zvezdara). Tako je Vozarev krst narod prozvao Crveni krst, a potom i ceo taj kraj grada — Crveni krst, ili jednostavno Krst.

(O. Š.)