GLAVNJAČA, CENTRALNI ZATVOR STAROG BEOGRADA: Otkrivamo gde se nalazila ova zgrada (FOTO)

Počev od 1839. godine pa sve do 1944. Beogradom se upravljalo iz dve odvojene institucije. Opština grada Beograda je bila nosilac samoupravne vlasti, dok je Uprava grada Beograda bila nosilac policijske i upravne državne vlasti.

Preporučujemo

Ova potonja je svoje sedište tokom skoro celog svog postojanja imala u zgradi koja se nalazila na Studentskom trgu, na mestu gde je danas zgrada u posedu Hemijskog fakulteta, a koju i dalje zovemo PMF zbog toga što je na tom mestu bio nekadašnji Prirodno-matematički fakultet (iz koga se razvilo nekoliko zasebnih fakulteta, između ostalog i Hemijski).

Zgrada u kojoj je bilo sedište Uprave grada Beograda popularno se nazivala Glavnjača.

Sagrađena je 1864. godine, a u njoj su se nalazili administrativno i krivično odeljenje policije, kao i zatvor u podrumu. Zatvor je imao nekoliko odvojenih ćelija kojima su robijaši dali nadimke; glavna i najveća je bila zvana "Glavnjača", najmanja je zvana "Ćorka" jer nije imala prozore, ženska je zvana "Ženski salon", ona u koju su slati istaknutiji građani se nazivala "Gospodska soba".

Glavnjača, sedište beogradske policije i zatvor tokom druge polovine XIX i prve polovine XX veka. Nalazila se na Studentskom trgu. Foto: Wikimedia Commons/Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta

Međutim, početkom 20. stoleća među Beograđanima se već ustalio naziv Glavnjača za čitavu tu zgradu, dok je ćorka postala žargonski izraz za zatvor generalno.

Iako je Glavnjača i za vreme Obrenovića i u godinama nakon Majskog prevrata a pre Velikog rata, bila krcata političkim zatvorenicima (prvo političko ubistvo u ovom zatvoru odigralo se 1907. godine kada je policija ubila Milana i Maksima Novakovića koji su pokušali da dignu pobunu; njih dvojica nisu bili u rodu), njihov broj će dramatično skočiti nakon Obznane decembra 1920. (odluka kojom je zabranjen rad KPJ) i donošenja Zakona o zaštiti države naredne godine, te konačno sa Šestojanuarskom diktaturom 1929. Razume se da "politički" nisu bili samo komunisti, već pripadnici svih separatističkih i nacionalističkih pokreta.

Uslovi u Glavnjači su bili katastrofalni. Mučenja su bila najnormalnija stvar, robijaši su vršili nuždu tamo gde su jeli, sami obroci su bili nejestivi, broj umrlih od tifusa i drugih zaraznih bolesti je bio ogroman, spavalo ih je po 350 u ćeliji predviđenoj za 60-70 ljudi. Svi na gomili, zatvorenici najrazličitih fela i krivičnih dela. Samo 1921. je kroz ovaj zatvor prošlo oko 15.000 ljudi.

Glavnjača, popularni naziv za zgradu Uprave grada Beograda koja se nalazila na Studentskom trgu. Ime su joj dali robijaši smešteni u podrumima, gde je bio zatvor. Foto: Arhivska fotografija

Još su početkom prve decenije 20. veka građani Beograda - vođeni praktičnim strahom od pobune robijaša koji će, mislili su oni, izleteti iz zatvora i razbežati se kud koji mili moji, usput "olakšati" samo građanstvo od novčanika i drugih dragocenosti (posebno su od toga beogradski juveliri strahovali) - zahtevali da se uslovi života u Glavnjači poboljšaju, ali od toga nije bilo ništa.

Međutim, zbog dramatičnog porasta broja zatvorenika dvadesetih godina, donosi se odluka 1927. da se pored Glavnjače sagradi nova zgrada Odeljenja tehničke policije u koju su od toga trenutka smeštani "politički". Praktično istovremeno, administracija Uprave grada Beograda seli se u novu zgradu na Obilićevom vencu, tamo gde je danas Tanjug.

Tu je bilo i sedište Opšteg odeljenja, odnosno ondašnje političke policije, kao i dodatna pritvorska jedinica za "političke".

Tokom bombardovanja Beograda 1941. godine Glavnjača je oštećena, ali su je Nemci obnovili. Ponovo je stradala tokom borbi za oslobođenje Beograda, ali je potom ponovo obnovljena i korišćena od strane OZNA-e. Srušena je 1953. godine i po projektu arhitekata Aleksandra Sekulića i Đorđa Stefanovića na tom je mestu sagrađeno današnje univerzitetsko zdanje.

(O. Š.)