PARTIZANI BILI KULTURNA VOJSKA: Nemačke generale razmenjivali za pesnike! (FOTO)

Drugi svetski rat je bio najstrašniji konflikt u istoriji sveta, ili barem u istoriji Evrope, a u narodima Balkana probudio je najskrivenije đavole. Ne postoji vojska, ni među pobednicima ni među gubitnicima, koja je iz njega izašla čistog obraza. Pa čak ni partizani.

Preporučujemo

Ipak, da nije sve tako crno, dokazuju nam upravo oni. Dokument pred vama možda je najbolje svedočanstvo zbog čega su partizani na koncu bili prihvaćeni od strane saveznika kao jedina sila koja se na teritoriji Jugoslavije bez kalkulacija borila protiv sila Osovine.

U pitanju je dokument broj 248. iz "Zbornika dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije", koji se nalazi u Tomu II, Knjizi 14, koji je izdao Vojnoistorijski institut.

U njemu, vrhovni komandant Narodnooslobodilačke vojske i Partizanskih odreda Jugoslavije, odnosno Josip Broz Tito, 6. oktobra 1944. godine, dakle pre oslobođenja Beograda, šalje naređenje Vrhovnom štabu sledeće sadržine:

"Otona Župančiča zamenite za nemačkog generala koji se nalazi kod 5. korpusa".

Za one koji ne znaju, Oton Župančič je čuveni slovenački pesnik koji je za života smatran za najvećeg posle Francea Prešerna.

Nemački general o kome je reč je general-major Karl Vilhelm fon Devic zvani fon Krebs (u prevodu sa nemačkog: Rak) koji je zajedno sa svojim ađutantom zarobljen u borbama za Banjaluku. Do pada u zatočeništvo bio je komandant borbene grupe "Devic" i komandant trupnog poligona u Slavonskom Brodu.

Nešto kasnije, Vrhovna komanda u dokumentu br. 348. istog zbornika nalaže štabu 5. udarnog korpusa NOVJ da se izvršenje odluke odloži a fon Devic zadrži u logoru, ali je do nje na kraju ipak došlo, u martu 1945. godine.

Jedno od objašnjenja ovakve odluke leži u shvatanju važnosti kulture od strane vrhuške Komunističke partije Jugoslavije, nešto što nijedna srpska vlast nakon sloma zajedničke države nije uspela da pojmi, zbog čega kultura danas i jeste na tako niskim granama. Uostalom, redovi glavešina NOP su bili krcati umetnicima; dovoljan je primer Koče Popovića, filozofa i nadrealiste, i utemeljitelja JSD Partizan.

Da ovakvo ponašanje nije bilo neobično za partizane u tim ratnim vremenima, pokazuje i depeša koju je četnički major Petar Baćović, inače komandant operativnih jedinica JVuO za istočnu Bosnu i Hercegovinu, uputio đeneralu Dragoljubu Mihailoviću 28. marta 1943. godine a glede partizanskog zauzimanja Nevesinja. U njoj se kaže:

"Karakteristično je da komunisti nisu nikome pa ni našim najsigurnijim porodicama apsolutno ništa uradili, niti su koga ubili. Razvili su bili odmah ogromnu propagandu, sastanke, pozorišne predstave, letke. Bilo bi vrlo užasno da su ostali duže".

Dimitrije Ljotić je o ranom partizanskom pokretu takođe napisao nešto što ukazuje na takvu njegovu prirodu, mada verovatno nije bio svestan da će se to naći u jednom ovakvom kontekstu.

Naime, u člancima u "Našoj borbi" od 23. i 30. novembra 1941. godine, on - nakon što iznosi niz spektakularnih tvrdnji o organizaciji života na teritoriji Užičke republike koju naziva Srpskom sovjetskom socijalističkom republikom - iznosi i potpuno pogrešan podatak da srpskih seljaka nema u partizanskim jedinicama, već da su od Srba tu samo intelektualci, a ostali su "Cigani, Jevreji, Madžari, Bugari, Arnauti, Hrvati".

Inače, mala digresija, Ljotić u istim tekstovima pominje i "četiri misteriozna stranca" koja vladaju iz Hotela Palas u Užicu.

Ovakva loša obaveštenost ide u korak sa onim što je đeneral Draža Mihailović u Divcima 11. novembra 1941. godine rekao predstavnicima nemačkog Vermahta potpukovniku Kogardu, vojnom upravnom savetniku dr Kiselu, kapetanu Matlu, oberšturmfireru Vinikeu i štandartenfireru Maternu, pominjući da komuniste vode stranci: "Bugarin Janković, Jevrejin Lindemajer, Mađar Borota, dva muslimana čija mi imena nisu poznata, pripadnik ustaša major Boganić. To je sve što znam o komunističkom vođstvu".

Sa izuzetkom Borote, koji uopšte nije bio Mađar, svi ostali su u potpunosti izmišljeni i nemaju veze sa vezom.

Vratimo se na Otona Župančiča.

Činjenica da je ovaj pesnik do 1941. godine bio jugoslovenski nacionalista i monarhista očito nije smetala Titu. Župančič je u međuratnom periodu podržavao politiku integralnog jugoslovenstva koju je forsirala Kruna, kao i centralističku diktaturu kralja Aleksandra I Karađorđevića.

Poznat je i po tome što je u žurnalu "Ljubljanski zvon" napisao članak u kome je podržao prelazak na srpsko-hrvatski i poručio svojim Slovencima da se ne uzbuđuju mnogo jer neće izgubiti identitet čak i ako izgube jezik.

Tokom Drugog svetskog rata, ovaj je pesnik zdušno podržavao slovenačke partizane koji su se na teritoriji Trećeg rajha, kome je njegova domovina bila anektirana, hrabro borili protiv okupatora.

Pesmu "Zlato jabolko", odnosno "Zlatna jabuka", koju je napisao i izdao 1943. godine u ilegalnim antifašističkim novinama, danas mnogi vide kao poziv na nemilosrdni obračun sa Slovenačkim domobranima, pro-nacističkom milicijom koja se svirepo borila protiv partizana i njihovih simpatizera.

Do ovog obračuna je došlo na Blajburgu, kada su partizani streljali neutvrđeni broj zarobljenih ustaša i slovenačkih domobrana (u pitanju je "nekoliko desetina hiljada ljudi", neke sumanute procene idu i do 100.000), ali i neke četničke jedinice koje su se povlačile zajedno sa njima, u želji da se kao i ostale oružane snage predaju zapadnim saveznicima.

(S. D.)