Crnac bio selektor bokserske reprezentacije tzv. Nezavisne Države Hrvatske: Najbizarnija priča iz ustaške zločinačke NDH

Džimi Liget i Kurt Prencel pred borbu, početkom dvadesetih godina negde u Nemačkoj. Liget, „obojeni“ prvak sveta u teškoj kategoriji, kasnije je bio bokserski trener u Zagrebu u Kraljevini Jugoslaviji, a za vreme rata selektor bokserske reprezentacije tzv. NDH. Foto: Wikimedia Commons/Alfred Grohs/Bernd Schwabe in Hannover

Džimi Liget rođen je u jednoj crnačkoj četvrti Filadelfije, u američkoj saveznoj državi Pensilvaniji, godine 1897. Malo se zna o njegovom ranom životu. Ruku na srce, malo se šta zna o njegovom životu uopšte, tek su to šture informacije koje služe više kao opšte crte njegove biografije nego išta drugo.

Preporučujemo

Iz sinopsisa njegovog „žitija“ saznajemo da je, kada mu je bilo sedamnaest godina, počeo da trenira boks u rodnom gradu. U ono doba nije u Americi bilo mešanih sportskih klubova, segregacija je bila na vrhuncu, i bela rasa nije ni trenirala a kamoli se takmičila sa crnom. Belci su imali svoju bejzbolsku ligu, crnci svoju; to je tada bio najvažniji sport, ali i boks je bio veoma popularan, a u njemu su važila ista pravila uprkos tome što je crnac Džek Džonson još 1908. postao prvak sveta u teškoj, budući da je posle toga nepisana zabrana postala pisana.

>>> Odbojkašice Srbije sjajno igraju na Svetskom prvenstvu, a kvota da će osvojiti zlatnu medalju trenutno je 4,30. Pogledajte sve kvote kladionice MOZZART za Svetsko prvenstvo u odbojci.

U takvoj situaciji, Džimi Liget je uspeo da u svojoj dvadesetoj godini, svega tri nakon što je počeo da boksuje, postane profesionalni „obojeni“ prvak Amerike u teškoj kategoriji. Godinu dana kasnije nokautirao je u devetnaestoj rundi Edija Palmera i postao „obojeni“ prvak sveta u teškoj kategoriji, u jednoj od nekoliko suparničkih organizacija. Pesničio je i sa Džekom Blekburnom i sa Džordžom Robinsonom, koji se kasnije dvaput borio za titulu „obojenog“ prvaka sveta u srednjoj.

Afroamerički dečak tokom perioda segregacije pije vodu na posebnoj česmi za "obojene". Fotografija je nastala ispred zgrade suda okruga Halifaks u Severnoj Karolini 1938. godine. Foto: Wikimedia Commons/John Vachon for U.S. Farm Security Administration/Library of Congress

Međutim, to za njega nije bilo dovoljno. Pošto se sa svojim belim sunarodnicima nije mogao da pesniči, prešao je Atlantik i putovao po Engleskoj, Italiji, Francuskoj i Nemačkoj, gde se u civilizovanijem i kudikamo naprednijem okruženju borio u različitim kategorijama sa brojnim ondašnjim velikanima „plemenite veštine“. (Kažemo da je Evropa bila kudikamo naprednije okruženje od Amerike, ali to je važilo samo na nekim poljima i do izvesne vremenske tačke, jer je upravo u trenutku kada je Nemačka počela da tone u rasni nacionalizam, Amerika polako krenula da izlazi iz tog taloga.)

Dva puta je odmerio snage sa Maksom Šmelingom, nemačkim bokserom gotovo mitskog karaktera, tri godine uzastopnim prvakom sveta u teškoj kategoriji čije su borbe sa američkim crncem Džoom Luisom (legendom koja je razbila rasnu barijeru i ujedinila crnačku titulu sa „glavnom“ belačkom) tokom druge polovine tridesetih godina bili događaji koji su zaokupljali pažnju čitavog sveta, slično kao mečevi između Dempsija i Tanija deceniju ranije.

Prvi meč između Ligeta i Šmelinga odigrao se 26. decembra 1924. godine u Kelnu, a tom je prilikom Liget izgubio tehničkim nokautom u četvrtoj rundi. Revanš se odigrao u Berlinu 3. aprila 1925, kada je bilo nerešeno nakon osam rundi. Liget je nakon toga postao sparing-partner Šmelingov, i to upravo u godinama koje su prethodile njegovim svetskim titulama.

Dve legende boksa, Amerikanac Džo Luis i Nemac Maks Šmeling, tokom svog prvog meča 19. juna 1936. godine. Borbu je sa pažnjom pratio čitav svet, a kao pobednik je izašao Šmeling. Dve godine kasnije slavio je Luis. Foto: Wikimedia Commons/United States Library of Congress/Davepape

Tokom svog bavljenja u Evropi, negde na samom kraju dvadesetih godina prošloga veka, Liget je u Beču upoznao neku Ružu, poreklom Hrvaticu, u koju se ludo zaljubio. Ali, i Ruža se zaljubila u Džimija. Zaljubljenost njihova prerasla je u ljubav, i oni su se uzeli. Napokon ga je nagovorila da se presele u provinciju Kraljevine Jugoslavije, u glavni grad Savske banovine — Zagreb. Desilo se to 1930. godine, kada je doneo odluku da prestane da se profesionalno bavi boksom, da okači rukavice o klin te da se posveti trenerskom zanatu.

Otvorio je školu boksa u Ilici, toj „najzagrebačkijoj ulici“ kako je zovu, zapravo tamošnjoj glavnoj gradskoj štrafti i veoma živopisnom trgovačkom središtu. Škola se nalazila iznad jedne knjižare, u ne baš adekvatnim uslovima, ali je imao sreću da nedugo potom upozna nekog ugostitelja Bednjanca, čija se gostionica nalazila na uglu današnjih ulica Frankopanske i Varšavske, i čiji je sin bio zagrejan za boks.

Taj Bednjanec ustupio je svom sinu skladište robe u Preradovićevoj ulici, pa je taj prostor ubrzo pretvoren u dvoranu sa ringom i punom opremom, sa Ligetom kao trenerom. To mu je bila odskočna daska u trenerskom poslu. Mladi Zagrepčani su hrlili kod njega, a on je pak sve slobodno vreme koje je imao provodio provodio sa suprugom kod kuće. Ako bi izašao napolje, išao bi u gostionicu kod tog Bednjanca, ali ne da pije nego da se druži sa ljudima iz svoje branše, jer je to postalo svojevrsno zagrebačko okupljalište bokserskog sveta.

Zagreb, glavni grad Republike Hrvatske. Foto: pixabay.com

Džimi Liget će tokom svog boravka u Zagrebu proći kroz sve bitnije zagrebačke klubove, od „Kroacije“ preko „Herkulesa“ i „Radnika“ do „Makabija“, kluba jevrejskih boksera kojima je Liget bio prvi trener u periodu 1934—1936. godine i koji će većinom, poput Lea Polaka, kasnije skončati u ustaškim logorima da im se grob ne zna.

Procena je, da je između šezdeset i sedamdeset vrhunskih sportista prošlo njegovu školu, i bogzna koliko početnika. Bio je odličan motivator, a pričao je mešavinom engleskog, nemačkog i srpskog jezika. Trudio se da jezik usavrši, ali kada nije išlo koristio se i mimikom. Ipak, uživao je poštovanje i zaokupljao pažnju svojih pulena.

Zvonimir Bušić, autor knjige „Šampioni hrvatskog i svjetskog boksa“ ispričao je svojevremeno „Jutarnjem listu“ da Liget nikada nije povisio ton na boksere ili svoje učenike, da je bio smiren, i da su ga zbog znanja, svestranosti i trenerskih sposobnosti svi hteli da imaju u uglu za vreme borbi. Naime, imao je u to vreme u Zagrebu jedinstveni dar: sa strane bi pažljivo posmatrao protivnika, do najsitnijih detalja proučavao njegov stil tokom trajanja runde, te onda za vreme pauze objašnjavao svom borcu kako da nastavi borbu.

Nakon što je 1939. obrazovana Banovina Hrvatska, spremao je hrvatske borce da se u okviru jugoslovenske reprezentacije tuku na Letnjim olimpijskim igrama zakazanim za jul—avgust 1940. godine, igre koje su nakon pomeranja sa Tokija na Helsinki napokon trajno otkazane zbog Drugog svetskog rata koji je izbio napadom Trećeg rajha na Poljsku 1. septembra 1939. godine.

10. aprila 1941. ulicama Zagreba je zavladala masovna histerija i euforija nakon uspostave tzv. NDH. Zagrepčani su Nemce dočekali kao „oslobodioce“. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Godinu i po dana docnije rat stiže na naša vrata, nemački nacisti i italijanski fašisti nam razbijaju i okupiraju zemlju, a u Zagrebu se uspostavlja kolaboracionistički režim ustaškog pokreta te se proglaša takozvana Nezavisna Država Hrvatska.

Šta se dešava sa Džimijem Ligetom, američkim crncem zatočenim usred kontinenta kojim vlada rasistička bulumenta koja tamniju boju kože dovodi u vezu sa inferiornošću duha i pameti? Ništa. Tačnije, više od ništa: Džimi Liget odlukom ustaškog „državnog vođe tjelesnoga odgoja i sporta“ (današnjim rečnikom, ministra sporta i omladine) Miška Zebića postaje selektor bokserske reprezentacije tzv. NDH, odnosno, kako su Hrvati tada govorili, postaje „izbornik šakačkog predstavništva“. Takođe, postaje trener „Kroacije“ čiji „šakači“ tih godina dominiraju borilištima. Inače, „šakanje“ kao domaća za reč za boks nije izmišljena od strane ustaša, koristila se ranije, ali je sa njihovim dolaskom postala jedina u upotrebi.

— Bio je fascinantan čovjek i boksač. Kada ga ne bi bilo u kutu, nitko nije bio zadovoljan, ni boksač ni tadašnji funkcionari koji su promatrali borbe. Gledajte, tada su se održavale i međunarodne borbe, među ostalim, s Nijemcima, Mađarima, Talijanima, Slovacima i Rumunjima. Dvorane su uvijek bile krcate, tražila se karta više, kako na gostujućim mečevima, tako i na domaćim. Ljudi se varaju ako misle da u vrijeme NDH nije bilo interesa za sport i natjecanja - ispričao je tada Bušić „Jutarnjem listu“.

VIDEO: Prilog Hrvatske radio-televizije posvećen Džimiju Ligetu

Ligeta politika nije zanimala, kao ni većinu sportista uostalom, a svedoci ondašnjih događaja, bokseri, decenijama kasnije svedočili su da on u tzv. NDH nije imao niti problema niti neprijatnosti. Mladen Jozić, inače amaterski bokserski šampion i tzv. NDH i posle Jugoslavije, koji je imao šesnaest godina kada je ovde izbio rat, pričao je: „Čujte, on vam je bil jako dobar trener, sav u sportu. Dok je bil u Endehaziji, nije imal nikakvih problema. Majke bi se zaustavljale na cesti i svojoj djeci pokazivale na čudnog crnog čovjeka, ali nitko ga, koliko se sjećam, nije vrijeđao. Živio je za boks.“

S obzirom da svi znamo kakve je prirode bila tzv. Nezavisna Država Hrvatska, kakva joj je bila narav, budući da je bila dokazana fabrika smrti, rasistička i ksenofobna tvorevina — ovakve stvari stvarno znaju da iznenade čoveka i da ga začude. Posebno što je u pitanju marionetska pseudodržava, u kojoj je glavnu reč vodio nemački nacistički okupator kojem ništa nije značila sentimentalna vezanost za nekog crnca-trenera.

Međutim, to čoveka iznenadi samo na prvu loptu: Liget nije bio nikakva pretnja ni po režim ni po okupatora, već je svejedno bio u braku sa Hrvaticom, i pritom je bio vrhunski sportski radnik, a svi fašistički režimi polagali su mnogo u razvoj sporta. To što se neki među Hrvatima danas upinju da dokažu „nevinost“ ustaša pomoću Džimija Ligeta, ne prolazi: jedna lasta ne čini proleće, jedan Afroamerikanac u Zagrebu ne poništava stotine hiljada ubijenih Srba i Jevreja.

Defile tenkovskih jedinica NOVJ u Zagrebu maja 1945. godine. Zagrepčani su partizane dočekali sa mnogo manje oduševljenja nego Nemce četiri godine ranije. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Elem, kako se rat bližio kraju, on je počeo da razmišlja o bekstvu zbog komunista, koje nije voleo, sad, da li zbog nekih stvarnih razloga ili zbog ustaške propagande, nije važno. Ubedio je svoju suprugu Ružu da se isele u Ameriku kod njegovog brata, koji ga pozvao da se vrati, uprkos savetima Zagrepčana da nema potrebe da beži i da ga niko iz novog režima neće dirati (sportiste i iz redova srpskog i hrvatskog naroda, koji su delovali u okvirima saveza, klubova i liga pod okupatorskim vlastima, jugoslovenski komunisti nakon oslobođenja nisu dirali, osim ako nisu bili krivi po nekoj drugoj osnovi).

Kada je tačno Džimi Liget napustio tlo Jugoslavije, nije najjasnije. Neki kažu pre nego što su jedinice 45. srpske, 28. slavonske i 39. krajiške divizije Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije trijumfalno ušle u grad; neki kažu nakon toga, da je posle oslobođenja kratko trenirao zagrebački „Metalac“. Biće da je otišao ranije, da se to desilo pre konačnog sloma ustaške vlasti eventualno istovremeno sa njihovim bekstvom iz Zagreba, dakle, početkom 1945. godine, te da teoriju o njegovom naknadnom odlasku ciljano danas plasiraju ustaške apologete koje tvrde da je oteran od strane komunista jer je tobož njegovo prisustvo išlo kontra „komunističkom narativu“ o prirodi tzv. NDH.

Kad god da su krenuli, do italijanske luke Đenove izgleda su stigli avionskim letom neke „humanitarne organizacije“, ali su onda mesecima čekali svoj red da se ukrcaju na brod za Ameriku. Međutim se Ruža razbolela i preminula. Džimi ju je sahranio u Đenovi pa onda slomljenog srca sam nastavio put, i stigao na tlo Sjedinjenih Država. Preminuo je tačno deceniju kasnije u svojoj 58. godini života, ali konkretni podaci sa tim u vezi nedostaju. Ipak, verovatno se to desilo u njegovoj rodnoj Filadelfiji.

(P. L.)