Dugi, Evropski građanski ili Drugi tridesetogodišnji rat: Nešto drugačiji pogled na blisku istoriju

Istorijska periodizacija može dramatično da promeni perspektivu iz koje posmatramo prošlost, i da poveže stvari i događaje između kojih smo dosad pravili samo ovlašnu vezu, bez logičke nužnosti

Ljudi koji nisu preterano upućeni u modus operandi istorijske nauke, zdravo za gotovo uzimaju periodizacije koje do njih stižu, ili ih tumače na pogrešne načine zato što ih ne razumeju, kao što je slučaj s otporom prema pojmu „Vizantija”, koji se (otpor) u Srbiji pojavio tokom poslednje decenije, o čemu smo već pisali.

Deca u školama danas uče, ili su ranije učila a danas ko zna, o Peloponeskom ratu — ne shvatajući da je to istoriografski koncept, pojam koji ima za cilj da obuhvati nekoliko ratova Atine i Sparte, vođenih od 431. do 404. stare ere, koji su deo jedne veće logičke celine, ili se svima čini da su deo jedne veće logičke celine.

Preporučujemo

Pojam Peloponeskog rata je izmislio Tukikid, kao što su novovekovni istoričari seriju povezanih ratova vođenih od 1618. do 1648. godine nazvali Tridesetogodišnji rat: takva periodizacija i klasifikacija olakšava posao i bavljenje prošlošću, ali nije sama po sebi logična.

Niz u neku ruku zasebnih konflikata, koji su se od 1914. do 1918. odigravali na prostoru Evrope, Bliskog istoka, Afrike, Pacifika i Atlantika, mi nazivamo Prvim svetskim ratom; ondašnji ljudi su ga zvali Velikim ratom, shvatajući da su Zapadni front, Istočni i Solunski, deo istog sukoba — što su svakako i bili.

Ali postoje ljudi koji vide sponu između Prvog i Drugog svetskog rata koja je dublja od priznate: već je Vinston Čerčil pokušao tokom Drugog svetskog rata da progura tezu o Drugom tridesetogodišnjem ratu (a onda ponovo u svojim memoarima), a potom i Šarl de Gol odmah nakon rata, obojica neuspešno. Ipak, ideja je živa jer je primamljiva.

Oni koji smatraju da su Prvi i Drugi svetski rat odvojeni sukobi, gde je prvi (ili bolje reći: mirovni sporazum kojim je okončan) svakako postavio uslove za izbijanje drugog ali ga nije nužno i neizbežno izazvao — smatraju da upravo to što ne postoji neizbežnost, negira mogućnost da se radi o dve faze jednog konflikta. Mi ne razumemo zašto bi to bio argument protiv.

Međutim, taj hipotetički Drugi tridesetogodišnji rat možda počinje već Balkanskim ratovima, produžava se Ruskim građanskim (kojeg je Ukrajinsko-sovjetski sastavni deo ili nije, zavisi od ugla iz kog gledate na stvari), Poljsko-sovjetskim, Drugim italijansko-etiopskim, Španskim građanskim, Drugim kineskom-japanskim, Italijanskom invazijom na Albaniju...

Sve je to obuhvaćeno Drugim tridesetogodišnjim ratom, koji je, prihvaćen kao pojam ili ne, na sličan radikalan način izmenio političku mapu Evrope, kao i onaj prvi koji je okončan Vestfalskim mirom.

Možda će istoričari za 200-300 godina, iz udaljene vremenske perspektive, dešavanja iz prve polovine 20. veka posmatrati drugačije; možda su naši istoričari prosto temporalno pristrasni i zbog blizine dešavanja skloni partikularizaciji.

Još radikalnija periodizacija je ona koja uvodi pojam Dugog rata, što čini Filip Bobit, američki pravni naučnik i politički teoretičar, koji smatra da su svi gorenavedeni ratovi, plus Kineski građanski rat, Korejski, Vijetnamski, Avganistanski rat (sovjetski), i Hladni rat, sve do 1990. godine — zapravo jedan isti globalni sukob.

On se po njemu vodio oko pitanja ustavnog uređenja, tj. oko toga koji će oblik vladavine (liberalna demokratija, fašizam ili komunizam) zameniti kolonijalnu ideologiju imperijalne Evrope, artikulisane nakon Bečkog kongresa, kojim su okončani Napoleonski ratovi. Sporazum kojim je okončan ovaj bio je Pariska povelja za Novu Evropu (1990).

Postoji i treća periodizacija, koncept Evropskog građanskog rata, srodan prethodno opisanim, s tim što počinje 1870. izbijanjem Francusko-pruskog rata, a završava se 1945. godine; doduše, neki njegovi proponenti se po vremenskom rasponu ne razlikuju od proponenata pojma Drugog tridesetogodišnjeg rata, zato što za početak uzimaju 1914.

Ali se svakako razlikuju u interpretaciji: njihova je duboko evrocentrična, jer sve sukobe koji su u tom periodu vođeni van Evrope i od strane ne-evropskih sila, zapravo stavlja u drugi plan i u drugi red, tumači ih kroz prizmu Evrope, kao neke sporedne događaje do kojih inače ne bi ni došlo, što je razlog zbog kojeg ova periodizacija nailazi na najviše kritika.

No, nije tome uzrok samo ta evrocentričnost — nazivati građanskim ratom sukobe između evropskih država kao da su deo neke jedinstvene celine nije bez kontroverze (mada ima smisla ako gurate ideju jedinstvene evropske superdržave), uprkos stvarnoj kulturnoj homogenosti evropskih naroda, koja je nama najčešće nevidljiva zbog narcizma malih razlika.

(Telegraf.rs)