Šta je osnivač Šolcovog SPD-a poručivao srpskim studentima pre 120 godina

Pismo koje je August Bebel 1902. poslao grupi velikoškolaca socijalista, koji su se pripremali da objave njegovo predavanje berlinskim studentima od nekoliko godina ranije, predstavlja zaboravljeni kuriozitet naše političke istorije, zakopan duboko pod naslagama brojnih događaja 20. veka

Koreni Socijaldemokratske partije Nemačke, koja se ponovo nalazi na čelu te zemlje, sežu do 1863. godine, kada je osnovano Opšte nemačko radničko društvo (politička partija bez obzira na naziv, prva masovna radnička partija u evropskoj istoriji), i do 1869, kada je osnovana Socijaldemokratska radnička partija Nemačke.

Dve političke organizacije sjedinile su se 1875. godine, čime je nastala Socijalistička radnička partije Nemačke. Tri godine kasnije, Rajhstag je doneo antisocijalističke zakone ograničenog roka trajanja, koje je produžavao četiri puta, a koji su za cilj imali da suzbiju jačanje socijalističkog pokreta.

Preporučujemo

Zakoni su imali obrnuti efekat od onoga što je Bizmark želeo, i umesto da oslabe socijaliste, ojačali su ih, pa je Gvozdeni kancelar 1890. odlučio da promeni taktiku svoje borbe protiv „crvenih” i ukinuo je zabranu, ali su tu borbu morali da nastave drugi, budući da ga je car Vilhelm II te godine smenio sa svih položaja, posle skoro tri decenije kancelarovanja.

Te 1890. godine stranka menja naziv u Socijaldemokratska partija Nemačke i vremenom postaje po članstvu najbrojnija i najpopularnija u nemačkoj demokratskoj istoriji (mada zbog izbornog sistema nije uvek imala i najviše poslanika), dakle, izuzimajući period kada je nacional-socijastički režim zabranio sve ostale političke organizacije.

Na njeno čelo 1892. došao je čovek koji je 1869. bio jedan od glavnih osnivača pomenute Socijaldemokratske radničke partije Nemačke, koja se posle fuzionisala s pomenutim Opštim nemačkim radničkim društvom. Taj čovek je na čelu SPD ostao sve do svoje smrti 1913. godine. Taj čovek je bio Ferdinand August Bebel.

Rođen je 22. februara 1840. kod Kelna, kao sin pruskog podoficira rodom iz Pozena na istoku, koji je preminuo 1844. godine. Majka se odmah preudala, i to za njegovog brata blizanca [sic], ali je posle dve godine i on preminuo, kao i majka 1853.

August je maštao da studira rudarstvo, ali zbog siromaštva od toga nije moglo biti ništa; preko volje je postao stolarski šegrt u Lajpcigu, neumorno se samoobrazovao, i poput mnogih nemačkih radnika onog doba, mnogo putovao u potrazi za poslom, što mu je otvorilo i vidike i bliže ga upoznalo s nedaćama s kojima su se radni ljudi svuda suočavali.

Konačno se 1860. skrasio u Lajpcigu kao stolarski majstor i postao član više radničkih organizacija. Isprva je bio protivnik socijalizma, ali se to vremenom promenilo; do sredine decenije postao je ubeđeni socijalista, zahvaljujući pamfletima Ferdinanda Lasala, koji je širio Marksove ideje, i posebno pod uticajem Vilhelma Libknehta.

Već 1866. pristupio je Prvoj internacionali. Tih godina se nametnuo kao jedan od vođa nemačkog radničkog pokreta, glavni tribun i ponajbolji organizator; 1867. je zajedno sa Libknehtom osnovao Saksonsku narodnu partiju i postao predsednik Unije nemačkih radničkih udruženja, da bi 1869. učestvovao u već pomenutom osnivanju začetka istorijski najveće nemačke partije.

Dve godine ranije izabran je u Rajhstag, prvo Severnonemačke konfederacije a potom Nemačke carevine, u kojem će ostati do smrti, sem u kratkom periodu 1881—1883. Na početku je bio jedan od tek dva socijalistička poslanika (zajedno s Libknehtom), ali je svoju poziciju maksimalno koristio za odvažnu borbu u izrazito neprijateljskom okruženju.

Naime, njih dvojica su jedini glasali protiv finansiranja rata protiv Francuske, protestovali su protiv aneksije Alzasa i Lorene, Bebel je čak u Rajhstagu slavio i hvalio Parisku komunu (Bizmark je posle izjavio da mu je Bebelov govor o tome otvorio oči u pogledu opasnosti socijalizma i doveo do onih antisocijalističkih zakona).

U pokušaju da im se uništi reputacija, Bebel i Libkneht su uhapšeni pod optužbom za veleizdaju, zbog navodnog šurovanja s Francuzima i zavere da se oslobode francuski ratni zarobljenici, koji bi se onda poveli u napad s leđa na nemačke snage, ali optužnica nije podignuta jer nije bilo nikakvih dokaza za te besmislene tvrdnje.

Zato im je suđeno zbog propagiranja „opasnih doktrina” i zavere protiv državnog poretka; osuđeni su na dve godine, s tim što je Bebel dobio i devet meseci zbog vređanja cara. To mu je samo povećalo ugled među radnicima, kojih je u Nemačkoj, koja se ubrzano industrijalizovala, bilo iz dana u dan sve više. Pritom je pobrao i simpatije naprednog ali ne-socijalističkog dela javnosti.

Po izlasku iz zatvora pomogao je da se u Goti organizuje kongres partije, koja se ujedinila dok je bio odsutan; posle donošenja gorepomenutih antisocijalističkih zakona pojačao je svoje govore u Rajhstagu, bio izabran i u saksonsku skupštinu, mada je iz Lajpciga kasnije proteran a 1886. osuđen i na novih devet meseci robije.

Na partijskim kongresima 1890. i 1891. pobedio je i ekstremne „mlade” socijaliste iz Berlina, koji su hteli da se potpuno odustane od parlamentarne akcije, kao i one koji su hteli da se odustane ideje društvenog prevrata, već da se zauzme strategija društvene evolucije kroz postepena poboljšanja (par decenija kasnije je takav pristup ipak trijumfovao).

Bebel se naročito isticao svojim denunciranjem zlostavljanja običnih nemačkih vojnika od strane starešina, posebno podoficira; već 1898. tražio je u Rajhstagu dekriminalizaciju homoseksualnosti; a 1900. je oštro kritikovao brutalno gušenje Bokserskog ustanka u Kini od strane britanskih, ruskih, nemačkih, francuskih, američkih, japanskih, italijanskih i austrougarskih trupa.

Jednako oštro i brutalno se u javnosti 1904. obračunavao sa zločinima nemačkih kolonijalnih trupa u jugozapadnoj Africi, govoreći da je državna politika na tom prostoru „ne varvarska već zverska”. Danas i sami Nemci priznaju da se radilo o genocidu koji je počinjen nad narodima Herero, Sama i Nama, samo zato što su podigli ustanak zbog rđave kolonijalne uprave.

„Koburger cajtung” ga je proglasio za Herera, što će reći za crnca, valjda misleći da ga tako vređaju, ali njega to nimalo nije potreslo; ne da nije upao u njihovu zamku, nego im je jasno i vrlo oštro ukazao na sve opasnosti koje donosi navala teorija o rasnoj hijerarhiji i rasnoj čistoći — samo nekoliko decenija kasnije se pokazalo koliko je bio u pravu.

1911. predvideo je svetski rat iza kojeg dolazi kolaps, „masovno bankrotstvo, masovna beda, masovna nezaposlenost i velika glad”. Smatrao se i patriotom i internacionalistom, verujući da su to dva skladna pogleda na svet. U svojoj knjizi „Žena i socijalizam” napao je instituciju braka; „Antisemitizam je socijalizam budala”, mada mu se često pripisuje, verovatno nije njegova izjava.

Umro je 13. avgusta 1913. u 74. godini života, od srčanog udara, tokom posete jednom švajcarskom sanatorijumu. Sahranjen je u Cirihu. Lenjin ga je posle smrti hvalio i uzimao za uzor radničkog vođe, koji se od običnog radnika uspentrao do političkog lidera u borbi za „bolji društveni sistem”.

Njegovo ime su zasenila druga velika „crvena” imena koja su oblikovala 20. vek; tako, sem Nemaca i posebno istoričara nemačkog radničkog pokreta, ljudi sa strane nisu naročito upoznati s Bebelom, iako je njegovo nasleđe veliko a značaj za širenje socijalističkih ideja i za ostvarenje radničkih prava nesvakidašnji, ne samo u Nemačkoj već uopšte u Evropi.

Uostalom, jedan značajan berlinski trg, u Miteu, na južnoj strani Unter den Linden, zove se Bebelplac (na njemu se nalaze berlinska Državna opera, prestižni Humboltov univerzitet, najstariji u gradu, kao i katedrala Svete Hedvige, prva katolička crkva podignuta u Pruskoj posle Reformacije).

Kao jedno od najznačajnijih političkih imena u Evropi početkom 20. veka, on se 1902. jednim zaboravljenim pismom obratio srpskim studentima, a povodom domaćeg izdanja njegovog predavanja berlinskim studentima iz 1897. godine. Knjižica, u prevodu Dimitrija Tucovića, u izdanju Grupe velikoškolaca socijalista, zvala se „Đaci i socijalizam”. Bebel je napisao sledeće:

Dragi drugovi

Sa zadovoljstvom sam primio vest da nameravate izdati predavanje, koje sam ja držao pred berlinskim studentima. Ja vrlo rado pristajem na to izdanje, koje smatram kao radostan znak živog interesovanja, kojim se odazivaju studentski krugovi Srbije najvećem pokretu devetnaestog veka, pokretu socijalističkom.

Dokle je kod nas u Nemačkoj mnogo veći deo studentske omladine neprijateljski raspoložen prema socijalizmu, i to baš iz klasnog egoizma, i dok je tek u novije vreme pošlo za rukom da se zadobiju simpatije malog kruga studenata za socijalizam, to je u zemljama na Istoku evropskom jedan karakterističnak znak za idealističko osećanje studentske omladine, što se znatan deo te omladine s oduševljenjem odaje izučavanju socijalizma i postaje zastavnikom njegovim.

Veoma ću se radovati, ako izdanje mog berlinskog predavanja na srpskom jeziku što god sa svoje strane pridonese tome da osveži idealne težnje tamošnje studentske omladine za velike socijalističke ciljeve i da dobije nove borce za socijalizam. Kad umni i telesni radnici rade na zajedničkoj stvari, uspeh ne može i neće izostati.

Sa socijalističkim drugarskim pozdravom

vaš

A. Bebel

Čitavu knjigu možete pronaći na ovom linku.

(S. B.)