Kako su Kinezi gradili Veliki kanal, najveći plovni put što ga je čovek ikada napravio

Pre 2.500 godina, krajem tzv. Perioda Proleća i Jeseni, jednom vladaru jedne kineske kneževine palo je na pamet da bi bila dobra ideja da za potrebe zadovoljenja svojih osvajačkih ambicija probije kanal od reke Jangce ka severu...

Veliki kanal Kine je, ne samo najveći drevni kanal na svetu, nego i najveća veštačka reka na svetu. On počinje na severu s Pekingom, a završava na jugu s gradom Hangdžou, danas u pokrajini Džeđang, zbog čega ga nazivaju i Veliki kanal Peking—Hangdžou.

Preporučujemo

Dužinom od cirka 1.794 km, prolazi kroz Tjencin, Sudžou (grad pored Šangaja, njihova se predgrađa stapaju), i druge velike gradove, te kroz pokrajine Hebej, Šandung i Đangsu. Njegove najstarije deonice stavljene su 2014. na Uneskovu listu svetske baštine. Koliko su stare? Toliko, da su sagrađene sredinom natprošlog milenijuma.

Zamisao o kanalu koji bi prosekao Kinu osovinom sever-jug osmišljena je već koncem tzv. Perioda Proleća i Jeseni, koji obuhvata razdoblje od 722. do 481. p. n. e. (njegovo neobično ime, ako se pitate, dolazi od „Letopisa proleća i jeseni”, anala države Lu koji se tradicionalno pripisuju Konfučiju; posle toga je došao Period zaraćenih država).

Tada je Fučai, poslednji knez države Vu, s prestonicom u današnjem Sudžouu, pokrenuo osvajačke pohode na severne kraljevine; radi efikasnijeg prevoza vojske i opreme, 486. p. n. e. je naložio je izgradnju kanala nazvanog „Hanov jarak”, koji je išao od grada Jangdžou i preusmeravao vodu iz reke Jangce ka severu.

Premotajmo sada traku vremena hiljadu godina unapred. Posle četvrt veka razjedinjenosti, jedinstvo carevine obnovio je car Ven, utemeljitelj kratkotrajne dinastije Suej (581—618); među brojnim njegovim megalomanskim projektima nalazilo se i proširenje kanala: zapravo, suštinski, početak izgradnje Velikog kanala, koji se tako još uvek nije nazivao.

Njegov sin i naslednik, car Jang, napustio je 604. prestonicu Dačeng (današnji Sijan, pokrajina Šensi), i nastanio se u Luojangu (pokrajina Henan). Naredne godine naložio je da se prestonica formalno preseli u njegov novoizabrani grad, i da se počne s gradnjom kanala koji će spojiti Peking i Hangdžou.

Za to je kineskim graditeljima bilo potrebno svega pet—šest godina, svakako uz velike ljudske žrtve i astronomske troškove; kada je dovršen, pet velikih reka je bilo spojeno: Hai, Žuta reka, Huai, Jangce i Ćijantang.

Za vreme potonjih dinastijâ Tang, Song, Juan, Ming i Ćing, dolazilo je do novih proširenja, i kanal je redovno održavan i unapređivan (u doba Songa izmišljen je sistem brodske prevodnice specijalno za potrebe ovog kanala, koji je u vreme mongolske dinastije Juan dobio današnje ime).

Istovremeno, postao je glavna arterija između severa i juga, i osnovni put kojim je žito dopremano u Peking; na vrhuncu, godišnje ka Pekingu plovilo je više od 8.000 brodova noseći 4—6 miliona dana žita (1 dan = 50 kg, dakle ovde se radi o 200.000 do 300.000 tona).

Korišćen je i u druge svrhe, recimo za navodnjavanje područja kroz koja je proticao; kao i za putovanja, koja je znatno olakšavao državnim službenicima, kao i samim carevima: za vreme mandžurske dinastije Ćing, carevi Kansi i Ćianlun su u dvanaest navrata putovali njime ka jugu, obilazeći pokrajine svoje carevine, svaki put, sem jednom, završivši putovanje u Hangdžouu.

Još jedna bitna stavka svakako je ogroman doprinos koji je Veliki kanal dao razvoju i sazrevanju kineskog društva na svim poljima, te stvaranju moderne kineske nacije, pošto je omogućio kulturnu razmenu bez presedana, između vrlo različitih severnih i južnih krajeva. Na izvestan način, ujedinio je zemlju, ujedinio kulturu, stvorio jedinstveni narod.

Doprineo je takođe i porastu ugleda i uticaja Kine, ostavljajući snažan utisak na strane posetioce. Njega, njegove mostove i važna skladišta uz obalu, pominje već Marko Polo u 13. veku. Misionar Mateo Riči putovao je u 16. stoleću od Nankinga do Pekinga upravo tim vodnim putem. I tek je sredinom 19. veka on izgubio status glavne saobraćajne arterije Kine.

Do toga je došlo 1855. kada je Žuta reka promenila tok i presekla kanal, kao i zbog dizanja nasipâ tokom Tajpinškog ustanka, s ciljem da se plavljenjem zaustave nadirući pobunjenici, što je dovelo do višedecenijskog prekida veze između severnog i južnog dela kanala. Uz to je došlo do razvoja pomorskog saobraćaja i gradnje železničkih prugâ Tjencin—Pukou i Peking— Hankou.

Poslednje decenije Ćinga bile su haotične, a još gore prve republikanske; slaba i često nemoćna centralna vlast, polunezavisni oblasni gospodari i vojvode, građanski rat između nacionalista i komunista, rat protiv Japana, opšta nesigurnost, slom svega, sve je to doprinosilo daljem propadanju preostalih deonica Velikog kanala.

Posle revolucije, komunisti su otpočeli velike radove na njegovoj obnovi, s namerom da mu povrate prvorazredni privredni i kulturni značaj; pre 20 godina su čak uložili 250 miliona dolara za njegovo čišćenje. Što se njegove gorenavedene dužine od oko 1.794 km tiče, to je ukupna dižina sa svim sporednim krakovima; dužina glavnog toka iznosi „samo” 1.368 km.

Od ostalih karakteristika, pomenimo da je u južnom delu struja blaga a kanal dubok nekoliko metara. Na deonici između Sudžoua i Đingđijanga, redovno ima širinu od 30 m; premošćen je brojnim kamenim, bogato ornamentisanim mostovima, a na njegovim su obalama brojni značajni hramovi i pagode.

(P. L.)