Kralj Petar kao mladić izgledao i razmišljao kao neko ko bi danas dobio batine od „čuvara srpstva“

Naše poznavanje vladavine kralja Petra svedeno je na anegdotalni nivo, na priče o baštovanima, a pre ustoličenja, na njegovo učešće u Nevesinjskoj pušci, zbog nacionalne dimenzije te multidimenzionalne borbe. Zato će mnoge iznenaditi politička uverenja možda ponajboljeg vladara nezavisne Srbije u protekla dva veka

Rođenje prestolonaslednika obično predstavlja povod za opštenarodno veselje, ali dolazak na svet, mnogi bi rekli, najboljeg vladara kojeg je nezavisna Srbija imala u protekla dva stoleća, nije bilo propraćeno takvim entuzijazmom. Petar — kao peto od desetoro dece kneza Aleksandra Karađorđevića, najmlađeg Karađorđevog sina, i kneginje Perside, kćeri Jevrema Nenadovića, vojvode iz Drugog srpskog ustanka, te unuke Jakova Nenadovića, vojvode iz Prvog — bio je tek treći po redu sin vladarskog para Kneževine Srbije.

Preporučujemo

Rodio se 11. jula 1844. (29. juna po starom kalendaru), dve godine nakon što je Skupština u Beogradu, održana na Vračaru, izabrala oca mu za srpskoga kneza, posle abdikacije Miloša a onda i Mihaila Obrenovića; najstariji sin Aleksa, prvi prestolonaslednik, preminuo je tri godine ranije, kada mu je bilo svega pet, nakon čega je Svetozar, drugi sin, postao krunski princ.

Tek smrću Svetozarevom 1847. postao je Petar naslednik krune, koju će mu otac izgubiti na isti način na koji ju je dobio — odlukom slavne Svetoandrejske narodne skupštine (koja se održala od 11. decembra 1858. do 29. januara 1859. u zgradi beogradske Velike pivare), koja predstavlja jedan od ključnih događaja u razvoju naše demokratije, koji je počeo Zborom u Orašcu na Sretenje 1804. i koji još uvek traje, premda ne uvek uzlaznom putanjom, budući da smo, za narod koji ima takve demokratske afinitete i potencijale (koje ponekad, naročito u poslednjih dvadesetak godina, zna da negira), prečesto birali tirane koje smo potom silom morali da rušimo.

Petar Karađorđević je, pored Beograda, u kojem je primio osnovno obrazovanje, dobar deo svog detinjstva provodio u Topoli, prestonici svoga slavnog dede, koja se tokom Prvog srpskog ustanka strahovito izgradila, ali stradala od Turaka nakon sloma prve faze tzv. Srpske revolucije (postojalo je čak i veliko utvrđenje koje su Osmanlije porušile). I baš kada se 14-godišnji Petar spremao za put u Ženevu, gde je trebalo da nastavi obrazovanje, odigrala se pomenuta Svetoandrejska skupština, knez Aleksandar je zbačen sa prestola, a umesto njega je izabran Mihailo Obrenović.

Ipak, zla kob ove porodice, sada u egzilu, nije poremetila planove i mladić je otišao u Švajcarsku; iz Ženeve je 1861. prešao u Pariz, prestonicu Drugog francuskog carstva kojim je vladao imperator Napoleon III, tada na vrhuncu svoje moći, da bi upisao koledž Sant-Barb, smešten u srcu Latinske četvrti, ali je već iduće godine upisao elitnu francusku Specijalnu vojnu školu Sen-Sir, gde je diplomirao 1864. Potom je živeo u Parizu još neko vreme, i upravo je u to doba nastala glavna fotografija iz ovog teksta, procena je, oko 1865; na njoj budući srpski kralj, kicoški obučen, možda pomalo i kao dendi, pozira nepoznatom fotografu.

Petar se i sam tih godina zabavljao fotografijom i slikarstvom, i neumorno čitao dela političke filozofije, posebno se napajajući idejama demokratije, parlamentarizma i liberalizma, pa ne čudi da je upravo on autor prvog srpskog prevoda knjige „O slobodi“ od Džona Stjuarta Mila, koji je izašao 1869, deset godina nakon objave engleskog originala, a dve godine nakon što je Petar okončao pohađanje Više vojne škole u Mecu, koju je upisao 1866.

Nakon izbijanja Francusko-pruskog rata 1870—71. Petar je pristupio Legiji stranaca pod pseudonimom Petar Kara, zajedno sa svojim rođakom Nikolom Nikolajevićem; tačna hronologija nama nije poznata, ali je vrlo moguće da je do toga došlo nakon Bitke kod Sedana 1—2 septembra 1870, kada je pruska vojska do nogu potukla francusku i čak zarobila cara Napoleona III, te nakon proklamacije Treće francuske republike do kojee je došlo već odmah 4. septembra.

Petar Kara je kao pripadnik 1. inostranog puka, bilo kao poručnik ili potporučnik, bio učesnik Druge bitke kod Orleana 3—4. decembra (nemačka pobeda) te Bitke kod Vijerseksela 9. januara naredne godine (francuska pobeda); odlikovan je ordenom Legije časti zbog iskazane hrabrosti u tim bitkama, ali je ubrzo potom pao u prusko zarobljeništvo, iz kojeg je pobegao i vratio se na front, da bi se nedugo potom obreo usred Pariske komune, uspostavljene 18. marta a ugušene 28. maja, te radikalne socijalističke vlade francuskog glavnog grada, koja se opisuje ili kao komunistička ili kao anarhistička, zavisi koga pitate.

Pariskoj revolucionarnoj radničkoj masi Petar se priključio zajedno sa Vladimirom Ljotićem, sinom Dimitrija Ljotića, koji je u emigraciji služio bivšem knezu Aleksandru Karađorđeviću kao sekretar. Vladimir, bečki student prava, u inostranstvu se kretao u socijalističkim krugovima bliskim Svetozaru Markoviću, iz kojih se tokom te decenije u Srbiji razvila originalna Narodna radikalna stranka, koja je kasnije, kada je okusila vlast, izdala svoje prvobitne ideale; Vladimir je te 1871. postao prvi srpski prevodilac Komunističkog manifesta, koji je objavljen u listu „Pančevac“, i takođe otac kvislinga Dimitrija Ljotića, koji će u odnosu na oca zauzeti dramatično suprotstavljenu ideološku stranu i onako grozno izdati narod i zemlju tokom Drugog svetskog rata.

Međutim, obim i priroda Petrove umešanosti u dramatična zbivanja tokom tih nekoliko meseci Pariske komune ostaju nepoznati, i možda predstavljaju jednu od najinteresantnijih misterija moderne srpske istorije. Rekosmo maločas da je Petar Legiji stranaca možda pristupio tek nakon što je proklamovana republika, pa vam je iz činjenica da je bio komunar sada možda sada jasnije zašto smo to kazali.

Ali treba u tom smislu takođe imati u vidu i da je 1903, kada mu je posle Majskog prevrata ponuđen srpski presto, na prvu loptu odbio, predloživši da se proklamuje republika i da on bude njen prvi predsednik; istorija bi nam verovatno bila svetlija da se krenulo tim putem, s obzirom da je već njegov naslednik izdao demokratske ideale i krenuo putem diktature, ali mada je čak i u Srbiji bilo snažnih glasova koji su na to pozivali, mada se čak i po ulicama skandiralo republici (ne po prvi put, moglo se to čuti decenijama unazad), zbog spoljnih pritisaka, pre svega Austrije i Rusije, odlučeno je da se ne ide tim putem.

Eto, tako je Petar Karađorđević proveo prvih 27 godina svog života; o uzbudljivom periodu koji je usledio, a prethodio njegovom ustoličenju, pisaćemo nekom drugom prilikom. Uskoro.

(P. L.)