Da li je ova najskromnija srpska vladarska zadužbina — najhrišćanskija i najlepša? (FOTO)

Crkva Svetog Luke zadužbina je despota Đurađa Brankovića, a podignuta je sredinom XV veka na njegovom imanju u Sremu, tada u Ugarskom kraljevstvu, kao pridvorski hram tvrđave Kupinik. Ostaci tog utvrđenja i dalje postoje, i nalaze se nadomak današnjeg sela Kupinova

Tačka ka kojoj je srednjevekovna srpska država gravitirala, tačka u kojoj je bilo njeno jezgro, dramatično se iščašila nadiranjem Turaka u srce Balkanskog poluostrva. Nakon što se ekspanzijom u XIII veku preselilo to jezgro iz Raške na Kosovo, pa potom tokom Dušanove vlade u XIV stoleću u Makedoniju, otišlo je krajem tog i početkom XV veka ka Moravskoj Srbiji.

Preporučujemo

U to doba, bliske veze srpskog despota Stefana Lazarevića sa ugarskim kraljem Žigmundom Luksemburškim (mnogi kažu da je Stefan ovom velikom kralju bio i svojevrsni duhovni mentor i uzor), dovele su do toga da ovaj našem vladaru pokloni zemlju u današnjem Sremu, zemlju koja nije bila izdvojena iz Ugarskog kraljevstva ali koja je bila u vlasništvu našeg despota.

Koliko je to bilo značajno pokazalo se najbolje nakon prvog pada Srpske despotovine 1439. godine, kada su Osmanlije zaposele Smederevo te kada je jedino Novo Brdo ostalo da odoleva još pune dve godine.

Za to vreme, između pada prestonice (Beograd je nakon smrti Stefana Lazarevića po ugovoru vraćen Ugarskoj i nije bio deo naše države) i Segedinskog mira 1444, dakle punih pet godina, ondašnji despot, veliki Đurađ Branković, smestio se u Srem u kojem su Srbi, kao i u južnom Banatu, već odavno bili većinsko stanovništvo (Srbi nisu tek sa Velikim seobama krajem XVII veka došli na prostor današnje Vojvodine).

Smestio se Đurađ u Srem, tačnije u tvrđavu koju je kralj Žigmund poklonio despotu Stefanu, utvrdu koja se zvala i zove se Kupinik, koja se za tih nekoliko godina može tretirati i kao naša prestonica. Možda vam zvuči poznato: nalazi se pored sela Kupinova, u opštini Pećinci, i to na jednom malom ostrvu u mrtvaji reke Save, koja se danas naziva Obedska bara. Njene ruševine i dalje postoje, ali nekada je to bio dobro utvrđeni grad a sada prilično neistraženi arheološki lokalitet.

Kupinik je bio građen od lomljenog kamena obloženog opekom, imao je nepravilnu četvorougaonu osnovu od 57x57 metara sa isturenim kulama na uglovima, dok se ulazilo kroz kulu na severoistočnom zidu. Postojao je oko zidina rov širine 17 a dubine tri metra. Postojali su i stambeni objekti, ali se o njima gotovo ništa ne zna.

Ruševine ove tvrđave koja u današnje doba nema nikakvu praktičnu upotrebu (barem ne onu zbog koje je izvorno podignuta) morale bi biti bolje istražene, ili bi barem trebalo da budu kada bi mi bili narod kojem je stalo do sopstvene kulture i nasleđa, kao što nismo. Takođe, morale bi biti konzervirane i spasene od daljeg propadanja. Uostalom, država ovaj lokalitet na papiru i tretira kao spomenik kulture od velikog značaja.

Postoji ipak jedna građevina koja je obnovljena i spasena, koja nije bila deo same fortifikacije u smislu da se nalazila unutar nje, ali je sagrađena kao njen dodatak, kao aneks.

U pitanju je Crkva Svetog Luke, danas u selu Kupinovu, koju je despot Đurađ u periodu 1450-1455. godine podigao kao pridvorski hram. Tada, kao i sada, bila je u pitanju skromna i svedena arhitektonska celina, jednobrodna građevina od kamena i opeke, koja se nalazila na drugoj strani mrtvaje i koja je sa utvrđenjem bila povezana mostom.

Tokom druge polovine XV stoleća i početkom narednog pominje se u zapisima dva puta, i to 1486. kao mesto gde je despotica Angelina prenela mošti svoga supruga Stefana, sina Đurađevog, te potom i 1502. godine kao mesto pokopa Stefanovog sina Jovana.

Taj njen poslednji pomen poklopio se ne samo sa smrću poslednjeg srpskog despota iz Kuće Branković nego i sa turskim osvajanjem Srema i uništenjem crkve.

Prvi put je obnovljena dvesta godina kasnije, kada su Austrijanci napokon oslobodili te srpske oblasti od turskoga jarma, uz veliku pomoć srpske milicije, a drugi put značajno krajem XIX veka. Bogati rezbareni barokni ikonostas datira od pre 1780, veruje se da je delo osiječkog rezbara Jakoba Gerstnera, a oslikan je verovatno od strane Jakova Orfelina. Tekuće održavanje i dalja obnova vršeni su tek tokom perioda socijalističke Jugoslavije, a 1994. obavljena su tu i arheološka istraživanja i snimanja.

Crkva Svetog Luke u Kupinovu pleni svojom hrišćanskom skromnošću i jednostavnošću, koja je posledica koliko verskih uverenja njenog ktitora toliko i prilika u kojima se Srpska despotovina u to doba, sredinom XV veka, nalazila.

Ono što znamo na temelju pomenutih istraživanja je to, da pri obnovama nije pretrpela veće izmene. Ovakva kakva je danas, praktično je bila i kada je sagrađena, mada ima naznaka da je fasada nekada bila nešto ukrašenija. U svakom slučaju bila je i ostala prelepa, i nažalost od ogromne većine Srba zaboravljena.

(O. Š.)