Srpsko-austrijska opsada turskog Beograda na jedinstvenom 300 godina starom meksičkom paravanu

Vicekralj Nove Španije krajem XVII veka, nameran da obnovi sjaj i slavu palate u Siudad de Meksiku, nije slučajno za temu ovog jedinstvenog i velikog umetničkog dela izabrao baš pobedonosnu Opsadu Beograda iz 1688. godine

Preselite se za trenutak u mislima na prelaz iz XVII u XVIII vek, i zamislite vicekraljevsku palatu u Siudad de Meksiku, delimično stradalu 1692. godine u nemirima koji su izbili zbog nestašice žita. Četiri godine nakon toga u prestonicu Vicekraljevstva Nove Španije stiže razroki don Hoze Sarmijento de Valjadares i Arines Tronkoso Romaj, jure uxoris (u vrlini titule svoje supruge) grof od Montezume (u pitanju su potomci poslednjeg astečkog cara Montezume II).

Preporučujemo

Don Hoze Sarmijento je bio poslednji habzburški vicekralj Nove Španije, značajan po sređivanju prilika u toj koloniji koja je pokrivala mahom zemljište današnjeg Meksika, ali ono što je značajno za današnju priču tiče se upravo obnove pomenute palate koju je odmah po dolasku naložio i u koju se uselio 1697. godine, nameran da joj povrati bogatstvo i slavu.

(Mada, evo i jednog kurioziteta: 1700. uveo je noćnu stražu u Siudad de Meksiko, podelio grad na osam delova i na čelo svakog postavio starešinu, ne bi li suzbio kriminal: prestupnici su za prvi zločin javno bičevani, za drugi žigosani na leđima, a za treći im je odsecano uho; u posebnim slučajevima kazna je bila smrt, a često je naređivao i deportacije u Portoriko.)

U sklopu tih napora, naložio je izradu 12-delnog drvenog sklapajućeg paravana sa živopisom na obe strane, ukrašenog sedefima. Dugačak 5,5 metara a visok 2,2 metra, jedinstvena je kombinacija dva skupocena meksička oblika nameštaja koji se nazivaju „biombo“ (sklapajući paravani) i „enkončado“ (živopisi ukrašeni sedefima), tako da je ovaj jedini „biombo enkončado“ na svetu.

U njemu se stapaju azijski, evropski i američki uticaji: tu je tradicionalni japanski oblik sklapajuće pregrade, „bjobu“, tu su prizori inspirisani nizozemskim grafikama te francuskim i italijanskim tapiserijama, tu je posebna tehnika ukrašavanja biserima koja se naziva „konča“ a koja je izmišljena upravo u Meksiku.

Ne znaju se imena umetnika, ali stručnjaci kažu da su očigledno u pitanju sledbenici ili pak učenici braće Gonzales, Huana i Migela, koji su bili aktivni u periodu 1670-1700. godine, zbog čega se kao autor najčešće imenuje „Krug porodice Gonzales“; o njima samima se ništa posebno ne zna, a ima ih koji spekulišu da su možda bili delimičnog japanskog porekla, budući da su počev od sredine XVI stoleća španske trgovačke galije donosile azijsku robu (a možda i ljude) u Meksiko.

Na jednoj strani paravana je prizor iz lova, a na drugoj — Opsada Beograda. U pitanju je opsada Svete lige koja se odigrala od 30. jula do 6. septembra 1688. godine, opsada iz koje su hrišćani izašli kao pobednici a Beograd bio oslobođen. Kada kažemo hrišćani, imajte na umu da je u ovom poduhvatu učestvovalo Sveto rimsko carstvo predvođeno bavarskim izbornim knezom Maksimilijanom II iz Kuće Vitelsbah, koji je komandovao vojskom sastavljenom od svojih Bavaraca, Austrijanaca, i od srpske milicije.

Doduše, Beograd je tom prilikom bio oslobođen samo na dve godine; odigravalo se to tokom Velikog turskog rata kada je Austrija prodrla duboko na Balkan pa morala da se povuče zbog izbijanja rata na zapadu protiv Francuske (vekovnog saveznika Otomanske imperije), a Osmanlije povratile sve oblasti južno od Save i Dunava.

Što se ovog multikulturalnog, hibridnog, unikatnog umetničkog dela tiče, don Hoze Sarmijento — pristalica Kuće Habzburg koja je tada dvema svojim granama vladala i Španijom i Austrijom (u vrlini čega i Svetim rimskom carstvom) — nije slučajno izabrao baš Opsadu Beograda za temu ovog paravana koji je držao na gornjem spratu palate, u ceremonijalnoj sobi za prijeme, i kojim je tu prostoriju razdvajao od manje sobe za žene.

Datu temu je izabrao stoga, što je Beograd mnogo važniji grad u geografskim i istorijskim okvirima nego što bi mnogi u Srbiji voleli ili hteli da priznaju, uvereni da smo mi „nebitni“ kao i naša prestonica. A zauzeće Beograda je bilo za ondašnju Evropu simbolično otvaranje kapije Balkana (što Beograd jeste) koji je grcao pod osmanlijskim jarmom, koji je čekao paljenje svetla slobode i koji se nadao da će ponovo zazvoniti zvona njegovih mnogobrojnih crkava (što je bilo zabranjeno tokom turkokratije); stoga ni ne čudi to, što je rimski papa lično, kada je Beograd ponovo oslobođen 1717. godine, tražio da se uvede evropski porez kako bi se od našeg grada napravila neprobojna tvrđava.

Prizor na njemu je spektakularan: crvene se krovovi beogradskih kula na sredini u vrhu, zidine su probijene, bitka je žestoka, koplja lete, glave su nabijene na šiljke, tačno se razaznaje ko je ko. Druga strana, ona sa prizorom iz lova, nije ništa manje divna i u ravni je sa najlepšim toskanskim tapiserijama tog doba.

Don Hoze Sarmijento je bio toliko očaran svojim „biombom enkončadom“, da ga je poneo sa sobom u Španiju, nakon što je bio opozvan 1701. godine od strane novog, burbonskog kralja Filipa V. Njegovi potomci su, izgleda, podelili paravan na pola, tako da je jedna polovina naposletku vraćena u Meksiko a druga se nalazi u Bruklinskom muzeju koji ju je otkupio 2012. od jednog meksičkog trgovca umetninama.

Ne zna ni kada je tačno paravan podeljen, niti kakav je bio tačan put do sadašnjih vlasnika. Za ovu drugu polovinu se samo zna, da je 1896. došla u posed sera Ralfa Bloaza, nakon što je kupio Kokfild Hol u engleskom selu Joksfordu, te da su tu polovinu paravana njegovi potomci prodali na aukciji u „Filipsu“ u Londonu 1996. godine, pogrešno je označivši kao špansku umetninu.

Jedino je prisutni meksički trgovac znao o čemu se tačno radi, ali je mudro ćutao i kupio je za „sića lovu“: 5.000 dolara. Šesnaest godina kasnije ponudio ju je i prodao Bruklinskom muzeju koji još od 1941. skuplja španske kolonijalne umetnike; za koju sumu — ne zna se.

(O. Š.)