Zašto je Split zaboravio Sonju Bučan, od ustaša obešenu učiteljicu i majku šestomesečnog deteta, i da li bi isto prošla u Srbiji?

Najveći i najvažniji dalmatinski grad bio je tokom Kraljevine Jugoslavije najsnažnije uporište jugoslovenstva, a to je ostao i tokom rata, pa i nakon njega. Dovoljno je reći da je Hajduk odbio da igra italijansku Seriju A, da je odbio da igra ligu NDH, i da su uprava i igrači prebegli partizanima. Danas je situacija bitno drugačija

Početkom oktobra meseca 1944. godine, na jugoslovenskom su ratištu partizani otpočinjali poslednju fazu svoje borbe za oslobođenje zemlje od svih stranih okupatora i domaćih izdajnika, bilo stvarnih ili umišljenih. Na tlu Srbije se spremala odsudna bitka za Beograd, a trupe Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije su uz pomoć Crvene armije nezaustavljivo hrlile ka prestonici.

Preporučujemo

Drugde, kao u Dalmaciji, partizani su se borili sami. Tako je i Split nestrpljivo čekao njihov povratak, nakon što su tačno godinu dana ranije isterani od strane Vermahta iz grada koji su zaposeli nakon sloma fašističke Italije.

Vrhovni štab NOVJ na čelu sa Titom temeljno je spremio teren za taj čin: počev od jeseni 1943. pa sve do juna 1944. godine, Split je od strane Saveznika bombardovan 21 put (više nego Beograd, ali manje nego Zadar; u Zadru je stradalo praktično 80 odsto objekata i praktično celo staro gradsko jezgro; interesantno je to, što su hrvatski nacionalisti i tada kao i sada koristili iste fraze kao i srpski kada pričaju o bombardovanju Beograda i drugih naših gradova; ustaški list „Novo doba“ piše 5. juna te godine: „Napadaj je obavljen na zahtjev maršala Tita“).

Tako je Split bio zreo za oslobođenje koje će doći 26. oktobra te godine, ali njega mnogi komunistički ilegalci neće dočekati. Među njima će biti i Sonja Bučan, učiteljica i majka šestomesečnog deteta, koju će ustaše već aprila meseca obesiti u Bihaćkoj ulici, tik pored današnjeg sedišta preduzeća „Lavčević“ koje je osnovano 1948. godine i nazvano po narodnom heroju Ivanu Lučić-Lavčeviću, Splićaninu ubijenom od strate Italijana decembra 1942.

Split je danas zaboravio Sonju Bučan, ali nije Split po tome poseban u odnosu ni na ostatak Hrvatske niti bivše Jugoslavije. I mi smo zaboravili svoje „sonje bučan“, kojih imamo pregršt. U obračunu sa komunistima koji traje od početka devedesetih godina do danas, smetnuli smo s uma da su ti ljudi iznad svega bili borci za slobodu, protiv okupatora.

Zaboravljamo da je njihova ideološka pripadnost potpuno nevažna, šta god da su neki od njih nakon Drugog svetskog rata radili političkim neistomišljenicima. Uostalom, da li neko ko borca za slobodu napada samo zato što je bio komunista, može istovremeno da se žali što su neki komunisti isto tako razmišljali 1945. godine?

(O. Š.)