Da li ima simbolike u tome što smo skupštinu sagradili na Marvenom trgu, stočnoj pijaci oko ruševina najlepše džamije u Srbiji?

Batal-džamija je podignuta u Beogradu 1585. godine, i govorilo se da je najlepša u Smederevskom sandžaku, ali je u tri navrata mnogo stradala. Nakon Drugog srpskog ustanka, prostor oko njenih ruševina pretvoren je u stočnu pijacu, pa se zvao Marveni trg. Posle potpunog rušenja džamije, pijaca je izmeštena a počela je gradnja centra srpskog parlamentarizma

Ejnehan-beg podigao je oko 1585. godine džamiju na Tašmajdanu, a lokalni Turci su joj dali njegovo ime i pored nje sagradili groblje na kojem su sahranjivali viđenije Osmanlije. Vekovima, držalo se da je u pitanju najlepša islamska bogomolja na tlu Smederevskog sandžaka.

Prvi put je oštećena tokom borbi za Beograd 1717. godine, kada su sa jedne strane bili Otomani a sa druge Srbi i Austrijanci; tokom perioda habzburške Kraljevine Srbije (1718-1739) služila je kao skladište, a Turci su je nakon svog povratka obnovili.

Preporučujemo

Ponovo je teško oštećena tokom novog austrijsko-turskog rata 1789. godine; potom je nanovo tokom Prvog srpskog ustanka i borbi za oslobođenja Beograda.

Nakon Drugog ustanka, kada su Turci iz varoši saterani u tvrđavu, prostor oko ruševina Batal-džamije ("napuštene") Srbi su pretvorili u stočnu pijacu — Marveni trg.

Nedaleko odatle, tamo gde je danas centralni deo Tašmajdanskog parka, nalazilo se pravoslavno groblje sa kapelom Svetog Marka (sagrađene na mestu gde je pročitan sultanov hatišerif 1830. godine; sa te strane posmatrano, položaj skupštine u blizini jeste simboličan), tamo gde je danas zgrada RTS-a bilo je protestantsko, a gde je restoran "Poslednja šansa" (uvek će biti "poslednja") sahranjivani su samoubice i utopljenici; arheološka iskopavanja dokazala su da je čak i za vreme Rimljana taj prostor bio nekropola.

Elem, bilo je pokušaja da se Batal-džamija obnovi, beogradski vezir Jusuf-paša se žalio knezu Milošu da je "indžinir Ethem-beg vidio kako stoka ulazi u ovu džamiju, zbog čega su joj zazidana vrata", čak je bio napravio i neke korake u smeru njene restauracije, ali do toga nije došlo. Miloš nije dao, čak i nakon intervencije iz samog Stambola odakle je Porta poslala u tu svrhu Jusuf-paši 50.000 groša, uz carski ferman i dva zlatna polumeseca.

Kosta N. Hristić, diplomata naš i ministar pravde u vladi Vladana Đorđevića s kraja XIX veka, nekoliko je decenija kasnije zapisao: "Unutrašnjost džamije bila je smetlište, za čitavu okolinu, puno svakojake nečisti. Glavni joj je ulaz bio sa severne strane prema varoši, ali su joj svi prozori unaokolo bili razvaljeni, gotovo do zemlje, te je izgledala kao da stoji na svodovima. Vrh u minareta bio je podrubljen... Po dupljama na džamiji legli su se, na hiljade, vrapci i čavke, a uveče su je obletala čitava jata slepih miševa. Krov, godinama zasipan zemljom i prašinom, bio je pokriven trnjem i travuljinom. Čak je iz onih pukotina nikao jedan mali dud crnoga roda, oko koga su vrapci džaveljali, da vam čak dole uši zaglušnu".

Dugo je to tako bilo. Slavni austrougarski putopisac Feliks Kanic, kojem smo dodelili Takovski orden i Orden Svetog Save i kojem mnogo dugujemo jer se bavio stvarima od velikog značaja za srpsko kulturno nasleđe, ovako je pisao: "Usred hrišćanskog Beograda stajala je do 1878. godine Batal-džamija kao neosporno najlepša turska građevina u Srpskom vilajetu, usamljena i veličanstvena, kao da žali za sjajnim danima Polumeseca kojeg se još sjećala".

Jedan drugi izvor drugačije govori o godini rušenja. Naime, M. Đ. Miličević u svom dnevniku (u kom takođe navodi da je knez Mihailo imao ideju da obnovi ovu zgradu i da u nju smesti državnu arhivu) piše: "18. maj 1869. godine; juče na noć srušena je Batal-džamija. Kafedžija Panđalo dao je Cincarima 230 dukata da je poruše".

Kada je tačno srušena, nije toliko važno, važno je da je sredinom osamdesetih godina XIX veka varoš proširena tako da obuhvati dotadašnje Tašmajdansko groblje, zbog čega je ono zatvoreno, a otvoreno Novo, ponovo van granica grada.

Nakon toga, donosi se 1892. godine odluka da se na prostoru Marvenog trga sagradi nova zgrada parlamenta, umesto skromnog zdanja na mestu gde je danas "Odeon". Zato se stočna pijaca izmešta petsto metara dalje, na prostor koji danas obuhvataju Mali Tašmajdan, Pravni fakultet i Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković".

Međutim, zbog materijalnih neprilika, nije se mnogo odmaklo sa gradnjom nove Zgrade Doma Narodne skupštine. Tri rata i dva regicida kasnije, zgrada je dovršena, osvećena i prva sednica je održana oktobra meseca 1936. U tom trenutku, prošlo je bilo 29 godina od kako je 27. avgusta 1907. kralj Petar I na bivšem Marvenom trgu položio njen kamen temeljac.

(O. Š.)