Porodica kojoj je nova otadžbina bila važnija od sopstvenog života

Tokom 2022. godine uvedena je nova tematska vođena tura po Novom groblju u Beogradu pod nazivom Tragom stranaca na Novom groblju u Beogradu, posvećena strancima koji su ovde našli svoju novu Domovinu, a kojoj su ostavili sve što su imali i znali

Njihova imena su se utkala u našu kolektivnu svest i postala nerazdvojni deo naše istorije i duhovne baštine. Donosimo priču o porodici Sondermajer, patriotama i herojima, koji su svoju novu otadžbinu cenili više od sopstvenog života.

Doktor Roman Sondermajer, nemačko-poljskog porekla, rođen je 1861. godine u Černovicu u Poljskoj. U Krakovu je radio kao docent na klinici čuvenog hirurga Mukiliča - Radeckog. Godine 1889. na preporuku dr Mukiliča - Radeckog dr Sondermajer dolazi u Srbiju i primljen je kao lekar, kapetan Prve klase, u službu Srpskog vojnog saniteta. Osnovao je Hirurško odeljenje u Vojnoj bolnici u Beogradu. Nakon uspešne operacije jednog podoficira koji je bio teško ranjen u stomak, Kralj Milan Obrenović, nagradio ga je prstenom što je predstavljalo izuzetnu čast. Dr Sondermajer je pokrenuo inicijativu da se regruti i vojnici s kilom pozivaju u vojnu službu. Oni su se operisali, zatim su se puštali kući na šest meseci, da bi potom bili pozvani da odsluže vojni rok. Sam je obavio više stotina operacija. Više puta je bio postavljan na mesto Upravnika Vojne bolnice i načelnika Ministarstva vojnog. Godine 1914. godine postavljen je za hirurga konsultanta pri Vrhovnoj komandi, a 1915. za glavnog inspektora saniteta operativne vojske i pozadine za borbu protiv pegavog tifusa. Posle rata pukovnik dr Roman Sondermajer je bio upravnik Vojne bolnice u Novom Sadu. Penzionisan je 1923. godine i iste godine preminuo je od srca.

U Beogradu dr Roman Sondermajer se oženio Stanislavom, ćerkom generala Dimitrija Đurića. Prilikom venčanja nije promenio veroispovest, ali je zato svoje četvoro dece, 3 sina Tadiju, Vladimira i Stanislava i ćerku Jadvigu, krstio u srpskoj pravoslavnoj crkvi. Obeležavali su slavu Sv. Spiridona koja pada 25. decembra kada se obeležava i katolički Božić. Svu decu je odgajao u patriotskom duhu i ljubavi prema svojoj zemlji, što će svi oni i dokazati u odsutnom momentu. Svoj patriotizam pokazala je cela porodica Sondermajer nakon izbijanja Prvog svetskog rata. Supruga Stanislava i ćerka Jadviga su se prijavile kao dobrovoljne bolničarke. Obe su preminule u toku rata, majka Stanislava u Srbiji 1914, a ćerka Jadviga prilikom povlačenja Vojne bolnice preko Albanije. U rat su se prijavila oba sina Tadija i Vladimir.

Tadija je prilikom izbijanja Prvog svetskog rata bio na studijama u Nemačkoj, ali prekida studije i vraća se u zemlju gde je prvo učestvovao u konjičkom bataljonu da bi potom 1916. godine ušao u vazduhoplovstvo, uspešno završivši izviđački kurs u Sedesu kod Soluna. Posle toga prelazi u eskadrilu u Vertekopu, gde je ostao do 1917. godine. Odlikovan je brojnim odlikovanjima za iskazan heroizam. Vladimir je takođe bio vazduhoplovac, vazduhoplovni kapetan. Ono što je jedan od najpotresnijih činova žrtvovanja za Otadžbinu, bio je povezan sa najmlađim sinom dr Romana. Najmlađi sin, Stanislav – Staša Sondermajer je pobegao u dobrovoljce ugledavši se na ostatak porodice. Iako ga je komandant terao u pozadinu, on je u Cerskoj bici 1914. godine, kod sela Dobrića, izbio ispred komandanta i poginuo. Bio je to najmlađi borac u Cerskoj bitci. Negovo telo sahranile su žene i devojke iz sela Dobrića, pod velikom lipom u selu Bogosavac. Stanislav je bio u mornarskom đačkom odelu ispod vojnog koporana, a u džepu mu se nalazila đačka knjižica šestog razreda umesto legitimacije i ratni dnevnik umotan u maramicu. Bila je to najpotresnija sahrana tokom Cerske bitke. U spomen na Stanislava Sondermajera Isidora Sekulić je napisala i posvetila pesmu "Tihe rime".

Posle rata, Tadija Sondermajer je sa poručnikom pilotom Leonidom Bajdakom obavio etapni let avionom od Pariza do Bombaja u Indiji 1927. godine. Na kraju, posle pređenih 14.800 km, u 14 etapa i 11 dana putovanja tokom kojih je bilo 89 sati efektivnog leta piloti su sleteli u Beograd. Na Zemunskom aerodromu se iskupilo preko 30.000 ljudi, od kojih je jedan broj postao akcionarima preduzeća Aeroput, preteča JAT-a, koje je Tadija osnovao i na čijem je čelu bio do 1941. godine. Posle Drugog svetskog rata bio je osuđen na godinu dana zatvora, iako je 1944. godine učestvovao kao dobrovoljac u borbama za oslobođenje Beograda. Posle puštanja iz zatvora, vraćena su mu građanska prava i dozvoljeno mu je da honorarno radi u građevinskom preduzeću „Polet“. Godine 1967. godine rukovodstvo Jugoslovenskog aerotransporta, dodelilo mu je na četrdesetogodišnjicu osnivanja JAT-a, buket od 40 ruža i novčanu nagradu u visini od nekoliko plata. Umro je iste godine. Tadijin brat Vladimir Sondermajer je posle Prvog svetskog rata bio izaslanik Kraljevine Jugoslavije u Rimu i ađutant kneza Pavla. Napredovao je do čina vazduhoplovnog pukovnika kraljevske vojske. Bio je komandant vazduhoplovnog puka u Pančevu, a potom kratko komandant vazduhoplovnog puka u Rajlovcu kod Sarajeva. U Rajlovcu kod Sarajeva početkom Drugog svetskog rata zarobljen je i odveden u Nemačku u zarobljeništvo. Nakon rata nije se vraćao u zemlju, preminuo je i sahranjen u Engleskoj 1956. godine.

Iz šetnje Novim grobljem pod nazivom Tragom stranaca na Novom groblju u Beogradu, u organizaciji JKP "Pogrebne usluge". Nova serija tematskih vođenih obilazaka Novog groblja očekuje se početkom aprila tekuće godine. Za sve informacije o besplatnim tematskim obilascima Novog groblja, kao i odgovore na sva ostala pitanja vezana za aktivnosti JKP "Pogrebne usluge" Beograd, možete obratiti na adresu elektronske pošte info@beogradskagroblja.rs, ili putem kontakt forme na veb sajtu preduzeća www.beogradskagroblja.rs.

(Telegraf.rs/PR)