PODELJENO HRIŠĆANSTVO: Sve crkve koje su se odvojile od Vatikana zbog pape (FOTO)

Rimokatoličanstvo je bio jedini izbor hrišćanskih vernika do 16. veka, kada je Martin Luter pokrenuo talas koji do današnjeg dana nije prestao udara o zidove Vatikana

U trenutku u kome se Crkva podelila u 11. veku, nakon Velikog raskola, čitav zapad je bio pod ingerencijom rimskog pape. Amerika još uvek nije bila otkrivena za Evropu, pa se ova jurisdikcija odnosila samo na nju.

Međutim, sa porastom korupcije unutar Rimokatoličke crkve, od čega je cenovnik za prodaju oprosta grehova od strane sveštenstva bio samo vrh ledenog brega, došlo je velikog nezadovoljstva.

Ono je kulminiralo početkom 16. veka kada je nemački propovednik Martin Luter izrevoltiran ovakvih stanjem stvari na vrata dvorske crkve u Vitenbergu zakucao spis sa 95 teza i time pokrenuo lavinu istorije koja će postati poznata kao Reformacija.

Od tog trenutka, zapadno hrišćanstvo je otišlo potpuno drugačijim putem od onoga što su rimski biskupi želeli. Pojavilo se mnogo lutera za vreme i nakon samog Lutera, pa je i ovaj novi pokret dobio mnoge forme, o kojima će više reči biti u nastavku teksta, a naredne vekove Zapadne Evrope obeležili su verski ratovi i sukobi koji su odneli mnoge živote.

Jug Novog sveta je zahvaljujući činjenici da su ga držale katoličke imperije postao rimokatolički, dok je sever na koncu završio kao čvrsto protestantsko uporište, premda ne u potpunosti, zahvaljujući francuskom Kvebeku.

Bilo kako bilo, na Zapadu stvari ovako danas stoje: imamo rimokatolike i protestante koji se dele na luterane, kalviniste, anglikance, anabaptiste, i mnoge druge. Idemo redom.

RIMOKATOLIČANSTVO - Sve do 11. veka, Rimska crkva i Istočna pravoslavna crkva bile su deo jedne iste organizacije, sve do Velikog raskola. O sličnostima i razlikama smo već pisali.

Po predanju, Crkvu u celini je osnovao Isus Hrist dok je rimsku granu utemeljio Sveti apostol Petar, pa su pape tako njegovi naslednici. Odigrala je ključnu ulogu u istoriji Evrope i sveta. Najveća je hrišćanska organizacija, sa više od 1,2 milijarde vernika.

Temelj njenog učenja je Nikejski kredo, baš kao i pravoslavnima, sa jednim dodatkom koji se naziva filiokve; naime, dok se na Istoku uči da Sveti Duh ishodi samo iz Oca, na Zapadu se uči da ishodi i iz Sina.

Misa je osnovni liturgijski obred tokom koga se suština beskvasnog hleba i vina pretvara u telo i krv Isusa Hrista. Na poseban se pijedestal stavlja Marija, odnosno Bogorodica.

Na čelu Rimokatoličke crkve je papa, koji je ujedno i rimski biskup. On postavlja ostale nadbiskupe i biskupe. Kardinali, koje takođe imenuje papa, su visoki službenici organizacije koji zajedno čine Kolegijum kardinala koji savetuje papu ali koji bira i njegovog naslednika u slučaju smrti ili ostavke.

PODELE MEĐU RIMOKATOLICIMA - Nakon Drugog vatikanskog sabora 1962-5, koji je između ostalog dozvolio upotrebu narodnog jezika tokom liturgijskih obreda, došlo je do velikog otpora onih koji se sa tim nisu slagali.

Danas tako postoje posebne rimokatoličke grupe koje iako skoro sve priznaju papu, nisu sve pridružene Crkvi i ne deluju sve u njenom okviru.

Postoje i sedevakantisti, koji su ime dobili po tome što smatraju da su odluke Drugog vatikanskog sabora jeres te da shodno tome trenutno ne postoji istinski papa, odnosno da je upražnjen (-vacante) tron (sede-) Svetog Petra. Konklavisti idu i korak dalje, pa tako neki od njih imaju svoje sopstvene pape.

Svi zajedno se međutim nazivaju Tradicionalističkim katolicima (veliko slovo kako bi razdvojili od običnih "tradicionalista" koji ih ima pregršt u Crkvi). Mel Gibson je verovatno najpoznatiji pripadnik ovih grupa.

LUTERANTSTVO - Osnovao ga je gorepomenuti Martin Luter, ali ne sa željom da stvori novu granu hrišćanstva već da reformiše Rimokatoličku crkvu iznutra, i nikada nije podržao radikalne "jahače" talasa koji je pokrenuo.

Biblija je glavni kriterijum i samo je ona važna. Mogu se uzimati u obzir i pisanja crkvenih otaca, ali samo ako su u saglasju sa Svetim pismom.

Luterani veruju u Sveto Trojstvo i bogočovečiju prirodu Isusa Hrista. Prvobitni greh može biti otkupljen isključivo dejstvom božje blagodati koja je izražena u veri. Glava Crkve je Isus Hrist a ne neki ovozemaljski posrednik, poput pape.

Ne veruju u predestinaciju, odnosno u to da je čovek po rođenju predodređen da se ponaša i deluje kako je zacrtano, već u slobodnu volju.

Priznaju dve svete tajne, krštenje kojim čovek postaje hrišćanin i pričešće kojim se učvršćuje vera. Za razliku od katolika, kod njih se vinom svi pričešćuju, a ne samo sveštenici, dakle, isto kao i kod pravoslavnih.

Sveštenik je samo propovednik, pastor odnosno pastir, koji se ničim ne razlikuje od običnih vernika. Veruju da njihovi sveštenici imaju duhovni kontinuitet od apostolskih vremena, a ne bukvalni rukopoložilački. Celibat po njima nije Isusovo pravilo i zato se njihovi sveštenici kao i pravoslavni žene.

Obožavanje svetaca i ikona je zabranjeno jer Biblija kaže "ne imaj drugih bogova". Marija se poštuje kao Isusova majka, ali se ne slavi.

Danas luteranske crkve okupljaju preko 80 miliona vernika, od čega ih u Nemačkoj ima 25,6 miliona, 19 miliona u Skandinaviji, 8,5 u Kanadi i SAD. Premda postoji separacija države i crkve, "državne" crkve Švedske, Norveške, Danske, Finske, Islanda, Estonije i Letonije su luteranske. Namibija je jedina neevropska zemlja gde je luteranstvo dominantna veroispovest. Kod nas su to Slovačka evangelička crkva i Evangelička hrišćanska crkva.

KALVINSTVO - Osnovao ga je Žan Kalvin koji je Rimokatoličku crkvu napustio 1533. godine, tvrdeći da je doživeo viziju u kojoj mu je saopštena njegova uloga u reformaciji i njeno vraćanje na izvornu čistoću. U Ženevi je uspostavio versku diktaturu po ugledu na Stari zavet, pa su tako bile zabranjene i pesma i igra, zatvarane kafane i gostionice, a za kršenje reda ili dovođenje poretka u pitanje delio je smrt i progon.

Kalvinisti veruju u apsolutnu predestinaciju, po kojoj su jedni po rođenju predodređeni na pakao a drugi na raj. Samo vera spasava. Samo je Sveto pismo bitno, crkvena tradicija nije. Postoje samo krštenje i pričest kao svete tajne. Isus u evharistiji nije realno prisutan, već samo duhovno.

Danas postoji oko 80 miliona sledbenika kalvinističkih crkava u svetu, u skoro svih zemljama. Kalvinisti su dominanti na severu Holandije (jug je rimokatolički), a Škotska crkva je takođe kalvinistička, u svojoj prezbiteranskoj varijanti, jednoj od mnogih.

Južna Koreja ima oko deset miliona kalvinista, u istoj formi kao i Škoti, i najbrojnija su hrišćanska verska grupa u ovoj - nećete verovati - dominantno hrišćanskoj zemlji. Engleski puritanci i francuski hugenoti su takođe bili sledbenici.

ANGLIKANSTVO - Anglikanska crkva se kao termin prvi put spominje u 13. veku, u istom smislu u kome mi danas kažemo Srpska crkva. Bila je deo Rimokatoličke crkve sve dok kralj Henri VIII nije odlučio da raskine sve veze sa papom nakon što je rimski biskup odbio da ga razvede i dozvoli mu brak sa drugom ženom.

Na početku, anglikanci su zapravo nastavili da budu katolici u svemu osim što više nisu crkveno opštili sa Rimom. Međutim, tokom vladavine kralja Edvarda VI došlo je do Engleske reformacije pa se sada po teologiji i obredu ova hrišćanska veroispovest nalazi na pola puta između Rima i protestantizma.

Sa jedne strane, veru zasnivaju na Svetom pismu i Svetom predanju, ali odbacuju papinsko prvenstvo i grle neke od osnovnih protestantnih principa. Njihovi obredi su zato dosta slični rimokatoličkim.

 

Nakon raskida i sve do sada, engleski kralj je ujedno i poglavar Engleske crkve, dok je kanterberijski nadbiskup njen duhovni primat. Engleska crkva nije jedina anglikanska organizacija; mnoge zemlje, pre svega bivše britanske kolonije, imaju svoje nacionalne i regionalne crkve koje se jednom u deset godina okupljaju u Kanterberiju.

BAPTINSTVO - Nastao je iz anglikanstva, a pokret je osnovao Džon Smit tokom izgnanstva u Amsterdamu. Njihova osnovna odlika je stav da samo sazrele vernike treba krstiti, i to na način na koji se činilo na početku hrišćanstva, uranjanjem u vodu. Naglašavaju značaj lokalnog okupljanja, slobodu svesti i verske slobode. Ima ih preko 100 miliona u svetu, a najveća organizacija je Južna baptistička konvencija u Americi.

ANABAPTINSTVO - Pokret koji se pojavio čim je počela Reformacija, odmah nakon početka Luterovog delovanja. Nastao je iz seljačkog ustanka u Nemačkoj, u kome je postojalo više interesnih grupa. Anabaptisti su zastupali interese sirotinje, a njihov vođa Tomas Mincer - koga je Luter napadao - zahtevao je besklasno društvo, jednakost i bratstvo među ljudima.

Ime su dobili po tome što se krste u poznijim godinama života, kada čovek može da bira da li će ili neće biti kršten. Doslovno shvataju Besedu na gori, pa tako odbijaju polaganje zakletvi, učestvovanje u vojnim sukobima i u vlasti. Postoje brojne denominacije unutar ovog pokreta, a svakako su najčuveniji Amiši, huteriti i menoniti.

ADVENTIZAM - Ovaj pokret je nastao u 19. veku u Sjedinjenim Državama, a njihovo ime se odnosi na bliski drugi dolazak Isusa Hrista. Osnovao ga je Vilijam Miler. Premda se generalno smatraju protestantima, postoje neke sitne razlike u odnosu na ostale sledbenike ove grane hrišćanstva. Biblija im je ultimativni izvor i temelj, a njihova doktrina je izražena u takozvanih 28 fundamentalnih verovanja.

METODIZAM - Nastao je u Engleskoj sredinom 18. veka, iz lika i dela Džona Veslija. Moćan akcenat stavljaju na misionarsku delatnost, od samog početka, pa su se rašili po Britanskoj imperiji, Americi i celom svetu. Danas ih ima oko 80 miliona.

Naglašavaju važnost pomaganja siromašnima i prosečnima i imaju sistematičan, metodičan pristup izgradnji ličnosti. Osnovali su brojne bolnice, univerzitete, sirotišta, narodne kuhinje i škole koje su na liniji njihovih shvatanja Biblije.

Uvereni su da ljubav među ljudima kroz socijalni aktivizam donosi i ljubav boga prema svima.

Najbitnije je to što smatraju da je Hrist umro zbog svih ljudi, a ne samo zbog nekih grupa; drugim rečima, to što jeste ili niste član ove ili one crkve ne igra ulogu u vašem večnom spasenju. Poznati su i po svojoj muzičkoj tradiciji.

PENTEKOSTALIZAM - Poseban akcenat stavljaju na direktno i lično iskustvo sa bogom putem krštenja Svetim Duhom.

Njihovo ime dolazi od grčke reči za jevrejski Praznik nedelje kada je po hrišćanskom predanju Sveti Duh sišao među sledbenike Isusa Hrista. Ovo je povezano sa tim što veruju da je krštenje Svetim Duhom iskustvo koje je različito od preobraćenja, koje vernicima omogućava da govore nepoznatim jezicima (glosogalija) koji je navodno sveti govor, kao i da obavljaju čudesna lečenja.

Nastali su početkom 20. veka, a njihove brojne verske zajednice danas okupljaju preko 279 miliona ljudi širom sveta.

(J. G.)