Mađarski desničari traže nazad Vojvodinu i veliki deo Hrvatske: Kažu da su im nepravedno otete!

O Trijanonskom sporazumu i eventualnoj reviziji potpisanog sporazuma u Versaju koja se zagovara u ponekim krugovima mađarskih političkih aktivista, razgovarali smo sa istoričarom Aleksandrom Novakovićem i autorom Centra za društvenu stabilnost Predragom Rajićem

Prošlo je 99 godina od potpisivanja Trijanonskog sporazuma u palati Veliki Trijanon u Versaju. Sporazum je potpisan između zemalja Antante i Mađarske, na osnovu čega je regulisan status nove nezavisne države Mađarske, čije su granice na snazi i danas.

Preporučujemo

Pre potpisivanja Trijanonskog sporazuma, mađarske teritorije zauzimale su i delove Srbije, odnosno Vojvodine, zatim Baranje, Slavonije, kao i delove Rumunije, Slovačke, Češke, Ukrajine, Austrije...

Skoro vek kasnije, pojavile su se pretenzije pojedinih desničarskih pokreta na reviziju onoga što je dogovoreno u Trijanonu. Na društvenim mrežama propagira se ideja povratka "izgubljenih mađarskih zemalja (među kojima je Vojvodina)", koje su Mađarima, kako kažu autori takvih teorija, nepravedno otete. Reklo bi se da je naročito zabrinula nedavno postavljena izložba na Trgu heroja u Budimpešti, gde se turistima predstavljaju granice Mađarske, pre potpisivanja sporazuma u Versaju.

Da li su ova latentna zagovaranja revizije Trijanona zaista zabrinjavajuća i šta bi moglo da se dogodi ukoliko Mađarska zaista posegne za povratkom teritorija koje već dugo pripadaju drugim suverenim državama, razgovarali smo sa istoričarom Aleksandrom Novakovićem i hungarologom i autorom Centra za društvenu stabilnost Predragom Rajićem.

Najpre da razjasnimo šta je Trijanonski sporazum, šta je to "uzeo" Mađarima i kako je mađarska država izgledala pre nego što su njeni pretstavnici stavili paraf na sporazum u Versaju.

- Trijanonski sporazum je bio rezultat poraza Austrougarske u Prvom svetskom ratu. Pozicija Mađarske bila je teška, jer je bila na strani poražene imperije. Vae victis ili "jao pobeđenome" je stara maksima koja je važila za poražene zemlje. U Mađarskoj je, nakon pada Habzburga, izbio građanski rat "belih" među kojima će se kasnije kao diktator izdvojiti zloglasni Mikloš Horti i "crvenih" koje je vodio Bela Kun. Mađarska je u takvoj situaciji morala da pristane na pravo naroda koji su u njoj živeli, da se demokratski izjasne da li žele da žive u Mađarskoj ili ne.

- A ti narodi, mahom slovenskog porekla, kao i Rumuni, želeli su da postanu deo svoje etničke države, bila to Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, Češkoslovačka ili Poljska. No, nijedna od tih zemalja nije imala "čistu" granicu s Mađarskom. Nisu mogli da kažu: "Eto, tačno do ovog kamena su Slovaci, a od ovog kamena prema jugu žive samo Mađari.

- Samim tim, značajan deo Mađara je, posle potpisivanja Trijanonskog sporazuma, živeo van nove države, ali su i u toj istoj Mađarskoj živeli brojni pripadnici drugih naroda. Zapravo, nije postojalo jedno, jedinstveno merilo za povlačenje granice. Faktori nisu bili isključivo etnički već i ekonomski, strateški... Negde je ta granica bila, recimo, reka ili breg. Pravo naroda na samoopredeljenje za koje se zalagao američki predsednik Vudro Vilson bilo je osnovno, ali ne i jedino merilo za povlačenje granica - rekao je Novaković za Telegraf.rs.

Predrag Rajić ističe da je Mađarska nakon Velike nagodbe 1867. godine postala konstitutivni element Austrougarske monarhije. Tada su tačno omeđene zemlje koje su pripadale Mađarskoj, entitetu koji je bio u personalnoj državnoj zajednici sa Austrijom.

- Takozvana Dvojna monarhija imala je na svom čelu vladara u Beču, iz dinastije Habzburga koji je istovremeno bio austrijski car i mađarski kralj.

- Dakle, Mađarska u granicama pre Trijanona nije postojala mnogo duže od SFRJ. I to takođe treba imati u vidu, kada govorimo o prekrajanju granica i srdžbom pojedinih revizionističkih krugova u zemlji. Mađari su na Trijanon pristali 4. juna 1920. godine, dakle duže od godinu i po dana nakon okončanja Prvog svetskog rata.

- Pristali su nevoljno, ali nisu imali mnogo izbora. Mađarska je u to vreme bila razorena građanskim ratom komunista i monarhista. Komunista Bele Kuna koji su na krilima boljševičke revolucije u raspadajućem Ruskom carstvu želeli da iskoriste metež i izvedu revoluciju i monarhista admirala Mikloša Hortija, koji su se borili za očuvanje pređašnjeg poretka. Horti je naposletku pobedio uz pomoć zapadnih sila, pre svih Francuske, ali te pomoći ne bi bilo da nije došlo do pripreme, a potom i potpisivanja Trijanonskog sporazuma - kaže Rajić za naš portal.

U predvečerje Trijanona, ističe sagovornik, Mađarska ne samo da nije bila međunarodno priznata u sadašnjim granicama, već čak ni na toj teritoriji nije imala uspostavljenu punu vlast.

- Budimpeštu su 1919. godine zauzeli Rumuni, nakon iznenađujuće pobede u rumunsko-mađarskom ratu i držali pod okupacijom gotovo celu današnju istočnu Mađarsku. Povukli su se neposredno pre Trijanona zbog pritiska zapadnih sila, a kao vid ustupka Mađarima za koje je bilo planirano da pristanu na legalizaciju novog stanja.

- Takođe, srpska vojska je držala nakon formalnog okončanja Prvog svetskog rata pod vojnom upravom delove Čongradske i Bač-Kiškun županije. Sve ovo je uzrokovalo situaciju u kojoj su Mađari morali da pristanu na bolne ustupke. Mađarska je Trijanonom izgubila gotovo dve trećine svoje predratne teritorije. Tako visoku cenu za poraz niko nije platio ni nakon Prvog, ni nakon Drugog svetskog rata. Čak ni Austrija. Štaviše, dolazilo je do potpunih nelogičnosti, pa čak i objektivno nefer postupaka. Na primer, Austrija koja je dominirala Austrougarskom proširila se na račun Mađara Trijanonskim sporazumom, iako je i sama bila poražena.

Teritorija koju je izgubila Mađarska, velikim delom ne samo da nije bila dominantno naseljena Mađarima, već u određenim oblastima, prema izlaganju Rajića, nije bila naseljena etničkim Mađarima uopšte.

- U njen sastav je ulazila cela današnja Vojvodina sa sve Novim Sadom u kom ni na početku Prvog svetskog rata Mađari nisu bili čak ni relativna većina, ali i Srem u kom su Mađari živeli u skromnom broju. Takođe, ta predratna Mađarska je imala izlaz na more, jer je u njen sastav ulazio grad Rijeka sa Kvarnerom.

- Ipak, Trijanonom su Mađari izgubili kontrolu i nad nizom oblasti u kojima su živeli kompaktno, pa čak i uz samu granicu sa novom državom. Ovo je naročito vidljivo u slučaju preko 500.000 Mađara koji su ostali na jugu tada novoformirane Čehoslovačke. Naročito bolno za Mađare ostalo je pitanje Erdelja. Istorijske mađarske teritorije, koja ne samo da više nije bila pod njihovom vlašću, već je i ostala teritorijalno nepovezana sa novom mađarskom državom, duboko u Rumuniji, sa gotovo dva miliona etničkih Mađara - Sekelja - kaže Rajić.

Odavno je poznato da je desničarskim pokretima u Mađarskoj Trijanonski sporazum "trn u oku" i zalažu se za povratak teritorija koje su bile u sastavu Ugarske pre 1920. godine. Da li i zvanična mađarska vlada potajno zagovara takve ideje, s obzirom da odobrava ovakvu izložbu na jednom od centralnih trgova?

- Mađarska, kao i pojedine druge zemlje može da ovakvim potezom izazove trzavice sa susedima. Ne verujem da Orban može, primera radi, da napadne bilo koju susednu zemlju. On na taj način koketira sa nacionalizmom jer mu on hrani popularnost kod dela glasačkog tela. Ono što je mnogo opasnije je šta takav nacionalizam može da uradi samoj zemlji.

- Ubiće tolerantnost, demokratičnost, otvorenost, kosmopolitizam kod njenih građana. Grupisaće ih oko vođe - zaštitnika koji ih, navodno, štiti od migranata brutalnom policijskom silom i bodljikavom žicom. Njihova deca nikad neće znati šta se događalo u njihovoj zemlji 1941. godine recimo. Istorija i s njom sećanje celokupne države će biti izbrisani i zamenjeni ekstremnim narativom - kaže istoričar Novaković.

Istoričar dodaje da je to u pitanju jeftina provokacija i da se takvim narativima ne mogu realizovati eventualne ideje revizije Trijanona.

- Hajde onda da idemo korak dalje. Pre više od 2300 godina Kelti su zauzimali jednu trećinu Evrope. Hoćemo li sad sve to dati Irskoj - pita se Novaković.

Sa druge strane Rajić dodaje da moramo biti svesni senzibiliteta mađarskog naroda ili makar dominirajućeg osećaja poniženja i razočaranosti kada je reč o Trijanonu.

- Naravno da će ekstremisti pokušati da svoje naopake ideologije proture budeći negativne emocije i ukazujući na "epsku nepravdu". Međutim, sa druge strane, svaki narod može uzeti jedan momenat u kom je dominirao i bio na svom vrhuncu, pa patiti za njim. Niti su Rijeka i Bratislava oduvek bili u Mađarskoj, niti je i ijedna granica povučena na početku istorije ljudskog roda. Opasno je pozivati se na istorijsko pravo, jer se taj argument uvek može upotrebiti i na štetu onoga koji ga poteže.

- Vlada Viktora Orbana sigurno ima respekta za sentiment mađarskog naroda star bezmalo jedan vek, posebno u susret godišnjici Trijanona. Naročito ukoliko se uzme u obzir da je oko četiri miliona Mađara ostalo van svoje matice nakon 4. juna 1920. godine ili da su se pravili kompromisi na teret Budimpešte, kao kada je reč o austrijskom proširenju.

- Zbog toga ne treba očekivati od Orbana da agresivnim metodama suspenduje različite manifestacije koje govore o ovom pitanju, čak i kada one u svom temelju nemaju potragu za pravdom, već ostvarenje megalomanskih ideja. No, takođe, analizirajući rad Orbanove vlade, ne možemo zaključiti ni da je revizionizam nešto sa čim koketiraju. Orban je veoma dobro svestan okruženja, vremena u kom živimo, prečih ciljeva od maštanja o promenama granica i sigurno nije sklon izazivanju bespotrebnih sukoba - kaže naš sagovornik i dodaje da je revizija Trijanona potpuno bespotrebna i da do nje neće doći.

- Na mađarskoj političkoj sceni za tako nešto se zalaže samo partija JOBBIK koja je na poslednjim izborima za EU parlament doživela drastičan pad i osvojila svega 6% glasova. Srbi i Mađari danas uživaju u maksimumu kvaliteta svojih istorijskih odnosa. Srbija nema glasnijeg zastupnika u Briselu od Mađarske. Naš put ka EU vodi upravo preko Budimpešte. I Srbija se u svojoj spoljnoj politici mora više orijentisati ka Višegradskoj grupi koristeći se formulom: "Što više Mađarske, a što manje Hrvatske". Sa severa nam danas sasvim sigurno ne preti nikakva opasnost - uveren je Rajić.

Kada je reč o vojnom potencijalu Mađarske, Novaković kaže da nisu vojna sila, ali da im svakako godi NATO naoružanje koje im pruža sigurnost i bezbednost.

- Mađarska se ne može nazvati vojnim divom ali poseduje solidnu vojsku i naoružanje po NATO  standardima.Dodao bih da Mađarska, u poslednje vreme, dodatno naoružava vojsku. Doduše, to je deo opasnog evropskog trenda. Čak je i neutralna Švedska povećala vojni budžet. Elem, da bi Mađarska osvojila susedne zemlje ona mora da napadne druge članice NATO-a što je besmisleno. No, političkom agresivnošću, ostrašćenim govorima i ekonomskim pritiskom, može postići to da njeni susedi u određenoj meri oslabe - kaže istoričar.

Njegov kolega dodaje da jačina vojnog potencijala zavisi od toga sa kim poredimo Mađarsku.

- Ako bismo je poredili sa državama bivše SFRJ onda su to sasvim respektabilne vojne efektive. No, ukoliko je poredimo već sa susednom Rumunijom, videćemo jasne zaostatke. O nuklearnim vojnim silama prisutnim u Evropi (SAD, Rusija, Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska) da i ne govorim. Tu je svako poređenje izlišno. Mađarska se danas ozbiljno razvija. Ekonomski, infrastrukturno, kulturno. Reč je o stubu nove Evrope sa Poljskom na čelu, zemlji koja istovremeno kao članica EU i NATO uspeva i da privuče gigantske investicije iz Nemačke. Mađarski cilj danas jeste da se preokrenu negativni demografski trendovi i poveća životni standard građana, a o ratnim sukobima maštaju samo marginalci, kojih ima u svakoj zemlji - uveren je Predrag Rajić.

Kada je reč o tome kako su Vojvodina pripala Srbiji, naši sagovornici imaju različita viđenja. Novaković ističe da Vojvodinu nisu dobili samo Srbi već je nakratko postala deo Kraljevine Srbije u novembru 1918.godine da bi potom, 1.decembra, postala deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

- Vojvodina je, etnički gledano, u vreme pripajanja Srbiji, bila znatno mešovitija nego danas jer je u njoj živelo, procentualno gledano, više Mađara, a postojala je i snažna zajednica podunavskih Nemaca poznatih kod nas kao "folksdojčeri" koji su, kao što znamo, u velikoj većini napustili Vojvodinu pred kraj Drugog svetskog rata.

- Kako je onda došlo do ujedinjenja sa Srbijom? Vojvodina je svoje granice donekle dugovala kratkotrajnoj Srpskoj Vojvodini iz 19. veka, ali ta Srpska Vojvodina nije etnički bila samo srpska i Habzburzi su je brzo ukinuli.

- Ako bi se rukovodili čvrstim etničkim principom, rešenje koje nije odgovaralo novoformiranoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca bilo je sledeće: dati deo Banata Rumuniji, a Bačku Mađarskoj. Jugoslovenska strana se pozivala na to da su Srem, Banat, Bačka i Baranja istorijske oblasti u kojima su vekovima živeli Srbi i drugi Sloveni, te da je srpski ustanik iz 16. veka, Jovan Nenada, samozvani car, imao dvorac u Subotici.

Novaković dodaje da nije postojao samo jedan princip povlačenja granica. Pozivalo se, kako kaže, na istoriju, tradiciju, slovenska imena mesta, sve što bi moglo da ima veze sa slovenskim.

- Zašto kažem slovenskim? Zato što Srbi nisu bili većina u Vojvodini ali su, sa drugim slovenskim narodima, Bunjevcima, Slovacima, Česima, Hrvatima, Rusinima činili oko polovine populacije. A Kraljevina SHS je slovenska država koja štiti interese Slovena na ovim prostorima i samim tim je normalno da sve tri oblasti pripadnu Kraljevini SHS, docnije Kraljevini Jugoslaviji.

- Ta zemlja, sledeći princip nacionalne emancipacije (u kombinaciji sa istorijskim, kulturnim, ekonomskim i vojnostrateškim razlozima), nije mogla da preda istorijske slovenske oblasti neslovenskim državama,tj. Mađarskoj ili Rumuniji. Ne zaboravimo, odluku o pripajanju Kraljevini Srbiji je u Novom Sadu izglasala Velika narodna Skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i  Baranji.

SRBI SU SE ZA VOJVODSTVO SRBIJA I TAMIŠKI BANAT IZBORILI JOŠ U 19. VEKU

Za razliku od svog kolege, hungarolog Rajić tvrdi da su se Srbi za Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat izborili još u 19. veku.

- Vojvodina je formirana 1848. godine, voljom tadašnjih germanskih vlasti, koje su želele Srbe uz sebe u sukobu koji je pretio da proguta čitavu Dvojnu monarhiju. Većina Srba, mada ne svi, jeste stala tokom Mađarske revolucije na nemačku stranu, budući da je Beč tih godina ispoljavao daleko više senzibiliteta nego Budimpešta prema srpskoj posebnosti, dajući Srbima široku kulturnu i versku autonomiju. Ipak, nakon slamanja Mađarske revolucije, Bahovog apsolutizma i Velike austrijsko-mađarske nagodbe, Srbi su ostali uskraćeni za svoju autonomiju. Potpali su pod dvostruku vlast - Mađara i Nemaca.

- Tek nakon vrtloga Prvog svetskog rata i biblijskih žrtava srpskog naroda južno od Save i Dunava, ostvaren je okvir u kom su Srbi, ali i drugi narodi poput Bunjevaca mogli da se izjasne i ostvare davnašnji san o pripajanju Kraljevini Srbiji.

POJAVILE SE SPORNE RUKE KOJE "KIDAJU MAĐARSKE TERITORIJE", HRVATSKA SE PRVA OGLASILA

Republici Hrvatskoj je neprihvatljivo prikazivanje hrvatskih zemalja u neistinitom istorijskom kontekstu kao i promovisanje aspiracija koje se ni u prošlosti nisu pokazale uspešnima, navelo je danas hrvatsko ministarstvo spoljnih i evropskih pitanja o karti "istorijske" Mađarske.

Reč je o slici karte "istorijske" Mađarske koju komadaju ruke i grabe teritorije, između ostalog i delove Hrvatske, a koju je objavila Međunarodna kancelarija za informisanje u sklopu kabineta mađarskog premijera Viktora Orbana, prenosi Hina.

Mađarska je pre nekoliko dana proslavila Dan nacionalnog zajedništva, spomendan uveden 2010. kako bi se obeležilo potpisivanje Trijanonskog mirovnog ugovora koji je potpisan 1920. između Saveznika i Mađarske u palati Trianon u Versaju.

Po tom mirovnom ugovoru Mađarska je izgubila dve trećine teritorije. 

- Ministarstvo spoljnih i evropskih poslova Hrvatske je odmah po objavljivanju fotografije - karikature iz 1921. godine - na tviteru About Hungary stupilo u kontakt s mađarskom stranom i ukazalo na neprihvatljivost ovakve vrste objave s prikazom delova hrvatskih teritorija za koje se implicira da se radi o područjima Mađarske oduzetim Trijanonskim mirovnim ugovorom, što je potpuno iskrivljavanje istorijskih činjenica - navelo je hrvatsko ministarstvo.

VIDEO: Ukrajinski desničari rušili ograde u centru Kijeva

(Miloš Živković - m.zivkovic@telegraf.rs)