Pošumljavanje Vojvodine: Nedostaje oko 170.000 hektara šuma, a nema raspoloživog zemljišta

Nedovoljno slobodnih površina za sadnju šuma, postojeće šume se neretko uništavaju “divljom” gradnjom

U Vojvodini je pod šumama oko 7 posto teritorije, što ovaj deo Srbije čini najmanje pošumljenom regijom u Evropi. Nadležni su saglasni da je mala pošumljenost ozbiljan problem, ali kažu da njegovo rešavanje u najvećoj meri koči nedostatak raspoloživog zemljišta na kojim bi se dizale nove šume. Ekolozi tvrde da bi to moglo da se reši kada bi svi vlasnici poljoprivrednog zemljišta, uključujući i državu, bili spremni da se odreknu trenutne koristi i kada bi više razmišljali o dugoročnim efektima. Misle da problem pošumljavanja Vojvodine daleko prevazilazi mogućnosti lokalnih samouprava i Pokrajine i da je to nacionalno pitanje koje zahteva izmene zakona, prenosi RTS. 

Sa svega 140.000 hektara šuma Vojvodina je među najsiromašnijim regijama pod šumom u Evropi. Osim što ih nema dovoljno, one su i neravnomerno raspoređene.

Preporučujemo

- Šume u Vojvodini su prostorno ograničene na uske lokalitete duž rečnih tokova, Frušku goru, Vršački breg i prostore Deliblatske i Subotičke peščare. Na ovim lokalitetima se nalazi najveći deo šumskog fonda, dok je manji, ispod 10 posto, rasut po ostalom prostoru Vojvodine. Pojedine opštine u Banatu imaju šumovitost od svega 1-2 procenata, pa i ispod 1 posto - kaže Roland Kokai, direktor JP “Vojvodinašume”.

- Postoje opštine sa manje od 1 odsto šumovitosti kao što su Temerin, Srbobran, Mali Iđoš, Kikinda, Plandište, Žitište, ali i one koje imaju više od 30 procenata šumovitosti poput Beočina, Petrovaradina, Sremskih Karlovaca, Šida. Najmanje šumoviti su centralni delovi Bačke i istočni delovi Banata - navode u Pokrajinskom sekretarijatu za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo.

Prema standardima razvijenih zemalja optimalna površina pod šumom i zaštitnim zasadima je 0,16 hektara po glavi stanovnika. To znači da bi u Vojvodini trebalo da bude oko 308.000 hektara šuma ili više od 14 procenata teritorije.

- U ovom trenutku u Vojvodini nedostaje oko 170.000 hektara novih šuma. Slikovito to je pojas dužine od Novog Sada do Subotice, a širine 17 kilometara. To prevazilazi ne samo naše snage kao pojedinaca, već i mogućnosti lokalnih samouprava, možda čak i organa AP Vojvodine. Jedna od prvih naših poruka jeste da pošumljavanje Vojvodine mora biti projekat od nacionalnog značaja - kaže Dejan Maksimović iz Ekološkog centra “Stanište” iz Vršca.

Taj cilj u trenutnim okolnostima nije ostvarljiv, kažu u Vojvodinašumama.

- JP 'Vojvodinašume' raspolaže sa svega oko 1.000 hektara neobraslog zemljišta na kojem je moguće racionalno sprovesti pošumljavanje - objašnjava Kokai.

- Kada su u pitanju površine u nadležnosti lokalnih samouprava razlog nepošumljavanja je nedovoljno jasna strategija – gde tačno pošumljavati, ko to treba da uradi i ko će biti nadležan za te površine kada budu pošumljene. Površine za pošumljavanje treba eventualno prepoznati u nižim klasama poljoprivrednog zemljišta, kao i uz saobraćajnice i kanale, a u urbanim sredinama treba nastojati da slobodan prostor bude oplemenjen dekorativnom vegetacijom - kaže direktor Vojvodinašuma.

Nedovoljno slobodnih površina za sadnju šuma, postojeće šume se neretko uništavaju “divljom” gradnjom

- Najčešće je u pitanju širenje ilegalnih vikend naselja. Tzv. “ljubitelji prirode” žele da imaju svoj privremeni objekat u šumi, vrlo često i okviru zaštićenog područja, a nakon nekog vremena taj objekat postaje ozbiljna konstrukcija od tvrdog materijala. Posle toga, počinje i da smeta obližnje drveće jer ugrožava njihove objekte, pa ono često bude posečeno - kaže Roland Kokai, direktor JP “Vojvodinašume”.

- Još jedan problem sa kojim se susreću zaposleni u JP “Vojvodinašume” jeste nedozvoljena ispaša stoke na šumskim područjima. Ovo predstavlja poseban problem u tek obnovljenim i mladim šumskim kulturama. Stočari puštaju na ispašu domaću stoku najčešće u državne šume i to bez nadzora, pa u šumi nastaju ogromne štete. Značajan ugrožavajući faktor za šume je i odlaganje smeća u šumama i pojava “divljih” deponija - dodaje naš sagovornik.

Prema njegovim rečima najveći problem male pošumljenosti Vojvodine je neodstatak odgovarajućih površina državnog zemljišta koje bi moglo da bude predmet pošumljavanja.

- Tu se misli na površine koje su u kompleksu na kojima bi bilo racionalno organizovati gazdovanje šumama, a da pritom zemljišni uslovi pogoduju gajenju šumskih vrsta - objašnjava naš sagovornik.

- Dosadašnja iskustva su pokazala da takvih površina nema. Povećanje šumovitosti je moguće na račun drugih kategorija zemljišta, pre svega, poljoprivrednog. AP Vojvodina je izrazito poljoprivredna regija i proizvodnja hrane je strateški cilj, pa možda nije ni racionalno prevoditi oranice u šumske površine. Treba uzeti u obzir i da prevođenje šumskog zemljišta u gradsko-građevinsko direktno utiče na smanjenje postojeće šumovitosti, te je i to jedan od razloga niske šumovitosti - dodaje Kokai.

Tezu da bi se od prevođenja dela poljoprivrednog zemljišta u šume trpeli gubici u poljoprivredi u ekološkim udruženjima smatraju neopravdanom.

- Štete koje Vojvodina trpi zbog nedostatka šuma mere se desetinama miliona evra godišnje. Svedoci smo suša, poplava, prenaglašenih klimatskih ekstrema i njihovog uticaja na poljoprivredu, privredu, zdravlje stanovništva. Tu su i štete zbog erozije nastale radom vetra... Šume sprečavaju efekte eolske erozije, prečišćavaju vazduh, vodu, zemljište. Šume bi dovele do povećanja održivosti u poljoprivrdi i povećanja prinosa. To poljoprivredno zemljište kojeg bismo se odrekli zarad podizanja šuma ne bi smanjilo prinose poljoprivede, već naprotiv - objašnjava Maksimović.

- Naše društvo je fokusirano na lična sticanja i jednostavno u takvom društvu nema puno mesta i prostora za nešto što se zove negovanje opštih vrednosti i opšte koristi. U ovom trenutku malo ko je spreman da se odrekne poljoprivrednog zemljišta, jer se na taj način odriče prihoda od tog zemljišta. U tome da ne žele da se odreknu poljoprivrednog zemljišta u korist pošumljavanja učestvuju svi, pa i država kao vlasnik poljoprivrednog zemljišta - dodaje naš sagovornik.

Uvidom u prostorne planove vidi se da su lokalne samouprave, ipak, spremne da se odreknu poljoprivrednog zemljišta.

- Veliki broj opština planira smanjenje državnog poljoprivrednog zemljišta, ali ga prevode u građevinsko zemljište. Za podizanje industrijskih zona ili infrastrukturnih objekata. Znači da lokalni organi nisu baš nevoljni da se odreknu poljoprivrednog zemljišta. Ali to ne čine za opštu korist, već za ono što korist donosi istog trenutka - kaže Maksimović.

Srbobran jedina lokalna samouprava koja ima višegodišnji plan pošumljavanja

Ekologe zabrinjava činjenica da od 45 opština u Vojvodini samo Srbobran ima višegodišnji plan pošumljavanja.

- Mi ne vidimo kako može da se organizuje sistemsko pošumljavanje ako takvog plana nema. Jedan od predloga je da se izmenama Zakona o šumama uvede obaveza izrade takvih planova. Pri tom pod višegodišnjim planom pošumljavanja ne smtaramo deklarativne planove, da se navede da će se u opštini šumovitost povećati sa 1,5 na 3 posto, već mislimo na operativne, konkretne planove o tome koje parcele će biti izdvojene, kojim vrstama će se pošumljavati, kada, kako, ko će upravljati tim šumama posle sadnje i u kom vremenskom periodu će to biti urađeno i sa koliko novca - kaže Maksimović.

Upozorava i da se novac od korišćenja drveta troši nenamenski.

- Prema zakonu oni koji poseku šumu plaćaju naknadu za to. 70 posto tih prihoda ide u budžet Vojvodine i to su sredstva poikrajinskog Fonda za šume, a 30 posto su prihodi lokalne samouprave. Taj novac se mora trošiti kroz godišnje programe korišćenja sredstva za pošumljavanje i povećanje površina pod šumama. Za poslednjih 9 godina opštine u Vojvodini su od ovoga prihodovale 337 miliona dinara - navodi naš sagovornik.

- Od 45 opština u 2021. godini 39 ih imalo prihode od seče drveta. Od tih 39, osam je imalo vrlo male prihode. Trideset jedna opština je imala prihode i po nekoliko miliona dinara. Međutim, osim Kovina i Beočina nijedna opština u Vojvodini u dužem periodu planove trošenja tih sredstava nisu imale - objašnjava Maksimović.

Takođe, deo novca od zakupa poljoprivrednog zemljišta lokalne samopurave su u obavezi da koriste za podizanje vetrozaštitnih pojaseva.

- Sve opštine imaju prihode od zakupa državnog poljoprivrednog zemljišta, polovina ima i programe kako je novac koristila, ali vidimo da se iz godine u godinu smanjuje broj opština koje imaju meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva i smanjuju količinu novca koji ulažu u to. U 2020. samo tri opštine su imale ovu meru u svojim izveštajima. U 2021. taj broj je nešto veći - 8 opština i gradova je za tu namenu potoršilo 23 miliona dinara - navodi Maksimović.

Srednji Banat spada u najmanje pošumljene regije Vojvodine. Grad Zrenjanin je po površini koju zauzima najveći u Pokrajini i drugi po veličini na teritoriji Srbije. Procenat pošumljenosti na teritoriji Zrenjanina je oko 3 odsto.

- Proces podizanja zelenih površina podrazumeva brojne probleme i ograničenja. Jedan od najznačajnijih jeste identifikacija adekvatnih katatstarskih parcela, što je i početni uslov bez kog projekat ne može biti realizovan. S obzirom na to da se raspoloživi prostor nalazi uz poljoprivredno zemljište, puteve, železničke pruge, vodoprivrednu infrastrukturu i vodna tela, postavlja se pitanje vlasništva i nadležnosti za upravljanje predmetnom površinom - navode u Odseku za zaštitu i unapređenje životne sredine grada Zrenjanina.

“Kada su u pitanju poljoprivredne površine u privatnom vlasništvu, neophodno je obezbediti saglasnost za promenu namene i obaviti otkup ili pravednu zamenu zemljišta, uz prethodnu podelu parcela, preparcelaciju, komasaciju ili eksproprijaciju. Često ne postoje finansijska sredstva za ove aktivnosti, uz odbojan stav privatnih zemljovlasnika”, dodaju u ovoj instituciji.

Kao jedan od prioriteta Grad Zrenjanin izdvaja zaštitu životne sredine. Tako je i pokrenut program “Zeleni Zrenjanin”.

- Uz podršku republičkih i pokrajinskih institucija, fondacija, organizacija i društveno-odgovornih kompanija, na teritoriji grada Zrenjanina je u poslednje 2 godine zasađeno više od 30.000 novih stabala, te intenzivno radimo na povećanju procenta pošumljenosti. Podignute su nove i rekonstruisane postojeće javne zelene površine i zasađeni vetrozaštitni pojasevi u nekim od naseljenih mesta. Konstituisan je i Zeleni savet grada Zrenjanina - savetodavno telo u službi održivog lokalnog ekološkog razvoja - navode nadležni.

Ova godina u gradu na Begeju započeta je prolećnom sadnjom 1.000 sadnica crvenog hrasta, pretežno za formiranje vetrozaštitnih pojaseva. U Karađorđevom parku je u više akcija posađeno više od 170 stabala lišćara i četinara, a tokom jeseni taj prostor bi trebalo da bude dopunjen sa još 124 nove sadnice. Nedavno je potpisan i memorandum o saradnji u okviru projekta “Trka za šume”.

- Projekat „Trka za šume“ ima za cilj da se tokom naredene 4 godine, uz pomoć društveno odgovornih kompanija i podršku trkača, posadi što veći broj novih stabala širom Srbije, te je kroz isti obezbeđeno 2.000 kvalitetnih sadnica šumskih i ukrasnih vrsta drveća, koje će na jesen biti zasađene na teritoriji grada Zrenjanina - ističu u Odseku za zaštitu životne sredne.

Pošumljavanje prioritet Pokrajinskog sekretarijata

U Pokrajinskom sekretarijatu za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo kažu da je pošumljavanje njihov prioritet. Zbog toga su od lokalnih samouprava zatražili spiskove parcela državnog poljoprivrednog zemljišta koje ne izdaju u zakup.

- Pokrajinski sekretarijat je angažovao Institut za nizijsko šumarstvo i životnu sredinu iz Novog Sada da izrađuje projekte pošumljavanja za dostavljene parcele na osnovu kojih bi se dodeljivala sredstva za pošumljavanje za tu lokalnu samoupravu - navode u ovom sekretarijatu.

- Tokom godina uočeno je da na terenu postoje parcele koje su obrasle šumom, a nemaju svog korisnika i samim tim se niko o njima i ne brine. Sa resornim ministarstvom je dogovoreno da se sve površine koje se u katastru vode kao šume i šumsko zemljište, a nemaju svog korisnika, dodele javnim preduzećima koje gazduju šumama. Na osnovu toga je zaključkom Vlade Republike Srbije, JP „Vojvodinašume“ dodeljeno oko 5.000 novih hektara površine. Tu nisu samo parcele koje su već obrasle šumom, već ima i slobodnih površina koje bi se mogle pošumiti - dodaju u ovoj instituciji.

Jedan od problema jeste i nedostatak sadnog materijala.

Značajna mera koju sprovodi Pokrajinski sekretarijat je i unapređivanje rasadničke proizvodnje, a u cilju proizvodnje veće količine sadnica za potrebe novih pošumljavanja kao i melioracije degradiranih šuma”, kažu u Pokrajinskom sekretarijatu za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo.

Svake godine ozbiljan novac ulaže se i za izgradnju šumskih puteva.

Za pošumljavanje Vojvodine 60 miliona dinara

U poslednjih 10 godina Pokrajinski sekretarijat za poljoprivedu, vodoprivredu i šumarstvo je opredelio 698.650.000 dinara za poslove pošumljavanja. U 2022. godini opredeljena su sredstva u iznosu od 60.000.000 dinara, koliko i ove godine. Uz to, uvećane su jedinične cene za pošumljavanje u zavisnosti od vrste kojom se pošumljava. Za pošumljavanje tvrdim i plemenitim lišćarima dodeljuje se 220.000 dinara po hektaru, za meke lišćare i četinare 180.000, a bagrem 140.000 dinara po hektaru.

- Značaj šumskih puteva je nemerljiv ne samo za delatnost korišćenja šuma, već i za gajenje i zaštitu šuma. Poslednjih godina primetna je visoka ugroženost šuma od požara, pogotovo mladih. Veća otvorenost šuma ima nemerljiv značaj u slučaju požara, gde je brzina pristupa parcelama daleko veća i gde se efikasnije i brže može delovati. Izgradnja šumskih puteva predstavlja svakako najskuplji vid rada od svih radova koji se finansiraju od strane Pokrajinskog sekrerijata - navode u ovoj instituciji.

Svako od nas može da da doprinos očuvanju i povećanju površina pod šumama. Kako uključivanjem u organizovane akcije pošumljavanja, tako i podizanjem svesti o značaju šuma.

Očuvanju postojećih šuma možemo doprineti odgovornim ponašanjem tj. tako što nećemo uništavati stabla u šumi, paliti vatru na otvorenom na mestima koja nisu za to predviđena, odlagati smeće na šumskom zemljištu ili tako što ćemo prijaviti krađu ili devastaciju šume u slučaju da uočimo takve aktivnosti.

(Telegraf.rs)