Prošetala sam centrom pet srpskih gradova: Kragujevac, Kraljevo, Čačak, Kruševac i Bor... U čemu su isti i različiti? (FOTO) (VIDEO)
Malo je gradova u Srbiji koji su sačuvali arhitekturu u starom gradskom jezgru kao Čačak
Da bi sagledao kako zapravo izgleda grad u kome živi, čovek mora da vidi i druge gradove u državi.
Dok se diči da živi u četvrtom gradu u Srbiji, Kragujevčanin često ne zna da centar Čačka izgleda kao evropski gradić, a Kraljevo ima trg kakav Kragujevac nema ni u planu. Dok Bor opisuje kao zagađen, Kruševljanin ne zna da ovaj rudarski grad ima po parkić nakon svakih desetak zgrada, a saobraćajnice kroz centar kakve Kragujevac planira 20 godina.
Ovo su centri pet srpskih gradova koje je novinar Telegrafa obišao - Čačak, Kraljevo, Kruševac, Bor i Kragujevac.
Čačak
Malo je gradova u Srbiji koji su sačuvali arhitekturu u starom gradskom jezgru kao Čačak.
Fasade starih prelepih zgrada u centru grada obnavljane su u poslednjih 10 ili 20 godina i teško je naći neku oronulu. Zgrada opštine blista, gimnazija takođe, kao i zgrade na trgu, na ulazu u šetalište. Izgledom pleni i zdanje Međuopštinskog istorijskog arhiva, bivšeg Načelstva okruga čačanskog, iz 1877. godine. U centru je i saborni hram iz XII veka.
Usred čačanskog šetališta je hotel "Beograd", jedan od najstarijih u Srbiji, izgrađen još 1850. godine. Kao malo gde, očuvana je prvobitna fasada.
Trg u centru čačka je prostran, a u centralnom delu je fontana. Ulice su prohodne i dovoljno široke, a autobuske stanice za pohvalu. Na svakom koraku su čiste kante sa delom za gašenje pikavaca. Klupe su održavane.
Kraljevo
U centru Kraljeva najviše pažnje privlači trg projektovan pre 1832. godine, na kome je Spomenik izginulim srpskim vojnicima u ratovima od 1912. do 1918. postavljen 1932. Kraljevčani ga zovu "Milutin". Spomenik je i sunčani sat! Vrh barjaka baca senku na već iscrtane brojeve na pločniku trga i pokazuje vreme.
Trg uokviruju Kraljevačko pozorište, hotel Turist, Narodna biblioteka. Centar grada obeležavaju prizemne kuće sa odlikama srpske čaršije iz XIX i početka XX veka. To se može videti po starim zgradama kao što su Gospodar Vasin konak (1830), Okružno načelstvo (1870), Gimnazija (1873), Poljoprivredna škola, zatim Adžića kuća i Švapčića kuća.
Na domak centra je šetalište kraj Ibra, na kome Kraljevu mogu da pozavide stanovnici gradova koji nemaju veliku reku. Kraj šetališta je veliki sportski centar.
Kruševac
Pre izlaska iz automobila, u ovom gradu impresionira bulevar kroz centar, nema vozila parkiranih do pola kolovoza kao u Kragujevcu, nema gužvi.
A nasred tog bulevara je spomenik kosovskim junacima na Trgu kosovskih junaka, visok šest metara. Simbol je Kruševca od 1904. godine, kada ga je svečano otkrio kralj Petar I Karađorđević povodom proslave 100. godišnjice Prvog srpskog ustanka. Pre odlaska do spomenika treba nešto pročitati o njegovoj simbolici, tek tada je obilazak pravi.
Na minut hoda od trga je velelepna zgrada opštine, nekadašnja Okružnog načelstva u Kruševcu. Izgrađena je 1904. godine. U najužem centru grada je i jedna od najstarijih građevina u Kruševcu- Kuća Simića, koja je danas muzej. U njoj su najpre živeli turski begovi, a kasnije porodica Simić, kum kneza Miloša Obrenovića. Građena je na samom kraju 18. veka.
Na najviše 10 minuta hoda je Lazarev grad- arheološki park, ostatak srednjovekovnog grada koji je podigao knez Lazar 1371. godine. Spomenik osnivaču Kruševca, knezu Lazaru je u istočnom delu parka. Tu je i crkva Lazarica sazidana oko 1376. godine. Zgrada Narodnog muzeja u Arheološkom parku sagrađena je 1863. za Kruševačku gimnaziju.
Bor
Bor nije sivi prljavi grad. Na svakih desetak zgrada je park, sa parkićima za decu. Neko je mislio sedamdesetih na to da je zelenilo potrebno rudarskom gradu.
Od ulaza u varoš ka centru vodi Zeleni bulevar sa četiri trake, deli ih travnata površina na kojoj su izloženi rudarski eksponati. Iz Zelenog bulevara ulazi se u Ulicu Moše Pijade, glavnu džadu. Tokom leta, u večernjim satima, to je pešačka zona. Čista je, sa perfektnim drvoredom i oglasnim tablama na svakih par stotina metara. Nema umrlica na drveću. Svuda su klupe, ili nove ili sveže ofarbane.
U starom delu Bora, u deceniji pred Drugi rat, izgrađene su i vile za inženjere Francuze, Italijane, Nemce, Poljake i Slovence koji su dolazili u grad da bi radili u rudniku.
Jedno od najlepših zdanja je zgrada sadašnjeg Tehničkog fakulteta. U njoj je bila francuska kasina gde su za gospodu priređivani balovi kakvih se ne bi postidela ni tadašnja Evropa.
Kragujevac
Kragujevac nema veliki trg u centru, nema ni fontanu. Saobraćaj u centralnim gradskim ulicama često je haotičan. U najužem centru je zelena površina i na njoj su klupe, a trg "Kod krsta" jedva da bi se mogao nazvati trgom.
Fasade u najužem gradskom jezgru su mahom oronule, predugo neodržavane, neki prozori i vrata su zatvoreni ivericom.
Jedno od najlepših zdanja je zgrada suda na Trgu Vojvode Putnika iz 1904. godine. Spada u red najznačajnijih arhitektonskih ostvarenja u Srbiji 20. veka. Zgrada kragujevačke opštine izgrađena je 1949. godine, preadaptirana 1961. i u poređenju sa zgradama gradova Čačak i Kruševac daleko je manje za divljenje.
Na pet minuta od centra je kulturno- istorijski kompleks Milošev venac, vremeplov do doba kada je Kragujevac bio prva prestonica moderne srpske države (1818- 1841). Tu su Amidžin konak (1818), Stara crkva (1818), zgrada stare skupštine (1859), konak kneza Mihaila (1860), Prva kragujevačka gimnazija (1887), Knjaževsko- srpski teatar (1928), zgrada gradske tržnice (1829), koja se i ne vidi od tezgi najlona okolo.
Na koji minut šetnje od centra je Knežev arsenal, jedinstveni vojno industrijski i arhitektonski kompleks u Evropi. Sastoji se od fabričkih zgrada i radionica s kraja 19. veka. Prostor je vrlo zapušten, a planovi za obnovu i osmišljavanje ovog prostora decenijama su samo planovi.
Možda je previše složeno pitati koji od ovih gradova ima najlepši centar, ali bi na mestu bilo pitanje- koji od ovih gradova se najviše potrudio da uredi i očuva svoj centar i pokaže se u najboljem svetlu.
A ovako izgleda šetnja od 450 kilometara kroz pet srpskih gradova
(Marija Raca)