Ove prelepe kuće u Zrenjaninu nemaju vlasnike, jer su oni NESTALI. Evo o čemu je reč

Tragovi graditeljskog nasleđa u Zrenjaninu prezentovani su na izložbi koja je, povodom "Evropskih dana jevrejske kulture" otvorena u Galeriji ovdašnjeg Istorijskog arhiva

Evropske dane jevrejske kulture u Zrenjaninu obeležila izložba na kojoj su predstavljeni tragovi graditeljskog nasleđa. Jevrejska zajednica je od svog naseljavanja u Zrenjanin, odnosno Veliki Bečkerek, do stradanja u holokaustu 1941. godine, dala veliki doprinos kulturnom, privrednom i ekonomskom napretku grada.

Jevrejskoj zajednici vraćeno 37 zgrada u centru Beograda

Preporučujemo

ISPRAVLJANJE NEPRAVDE: Srbija vraća imovinu žrtava holokausta i daje 950.000 evra godišnje

Smatra se da su oni svojim znanjem, iskustvom i preduzimljivošću, odigrali pionirsku ulogu u mnogim vidovima građanskog života ovog grada: prosveti, kulturi, zdravstvu, sportu, zabavi, trgovini, industriji.

Procenjuje se da poseban značaj ima njihova graditeljska baština, koja obuhvata najočiglednije primere stanja duha civilizacijske svesti pa su u ovdašnjoj Jevrejskoj opštini odlučili da se posvete tom segmentu kulture grada na Begeju.

Tragovi graditeljskog nasleđa u Zrenjaninu prezentovani su na izložbi koja je, povodom "Evropskih dana jevrejske kulture" otvorena u Galeriji tamošnjeg Istorijskog arhiva.

Obrazlažući aktuelnost teme dugogodišnji radnik Arhiva i istraživač sudbine Jevreja Regina Milenov , pozivajući se na zaključke Dragoljuba Čolića, takođe neumornog tragača za jevrejskom ostavštinom, kaže da su Jevreji trgovci bili pioniri u povezivanju Banata sa evropskim tržištem i prekomorskim zemljama, te da su njihove inicijative bile među glavnim faktorima u podizanju standarda stanovništva na zavidan srednjoevropski nivo.

Oni, koji se bave zaostavštinom ove populacije uoči njenog stradanja u Drugom svetskom ratu, ističu težinu ovog posla jer su tragovi temeljito uništavani. Ne samo da je na početku rata odmah i u jednom danu deportovano 1.022 pripadnika ovog naroda koji su odvedeni na put bez povratka, već je posle rata devastirano i jevrejsko groblje zbog potreba gradnje gradske infrastrukture na tom mestu. Ipak, većina zgrada, koje su gradili ili preoblikovali Jevreji, postoji i danas.

Istoričar umetnosti Bojan Kojičić istraživao je jevrejsko graditeljstvo i došao do ilustrativnih podataka o ključnim zgradama. Tako je zabeležio da su početkom 19. veka bečkerečke trgovinske radnje mahom bile u rukama Srba. Međutim kako je vreme prolazilo bilo je sve više slučajeva da su ne samo prodavnice nego i same zgrade prelazile u vlasništvo Jevreja. U vreme najbržeg privrednog razvoja Jevreji su činili oko pet odsto stanovništva, ali je zato trećina zgrada u centru grada bila u njihovom vlasništvu.

Takozvani jevrejski kvart, u centru Bečkereka nije bio strogo omeđen već se formirao gradnjom objekata koji su bili važni za život Jevreja. U centru je podignuta sinagoga, a oko nje su bili Rabinat, sedište jevrejske opštine, njihova škola, dom "Hevra Kadiš" koji se bavio verskim sahranjivanjem i slične zgrade.

U podizanju zgrada dolazilo je do pokušaja stvaranja izraelskog nacionalnog identiteta u arhitekturi i pojave neomavarskog stila u kome je građena i ovdašnja sinagoga, nestala na početku Drugog rata. Devastacija ovog objekta dogodila se u neobičnim okolnostima. Ona nije srušena kako se to obično događa u naletu nečijeg besa, već je razgrađena, sve vredne stvari su prethodno rasprodate, pa se tako i orgulje iz sinagoge nalaze u zrenjaninskom hramu Reformatorske crkve i danas su u upotrebi.

Gde se tačno nalaze druge vrednosti iz sinagoge, danas se samo nagađa. Kao i većina zgrada sačuvana je i nalazi se u dobrom stanju jevrejska školska zgrada u kojoj je danas smeštena zrenjaninska filijala Nacionalne službe za zapošljavanje. Pored toga što ima zanimljiv istorijat u pogledu korišćenja ova zgrada ima specifičan izgled po kome, kao jedna od retkih u gradu, po arhitekturi pripada stilu romantizma.

Do početka prošlog veka zgrada je korišćena kao jevrejska škola, a onda je predana državi i koristi se kao odeljenje gimnazije. Jevrejska zajednica je 1937. zatražila od gradskih vlasti da joj se zgrada izda pod zakup na 30 godina, kako bi se u nju smestio Jevrejski kulturni dom. Odgovor nije dobijen, a onda je došao rat.

Lepo je očuvana i Rabinova kuća, koja je podignuta 1892. Parcela na kojoj je današnja građevina pripadala je porodici Hauzer, a onda se iz Vršca doselio poznati slikar Jozef Gojgner koji je ovde i umro 1887. Posle je tu smeštena opština. Kuća kojoj je početkom ovog veka vraćen originalni spoljašnji izgled danas je u privatnom vlasništvu i dobro se održava.

(Telegraf.rs/Politika)