U Srbiji još žive stare "švapske" kuće: One su nekada bile simbol prestiža i dragulj ravnice, a danas ih niko ne primećuje (FOTO)

U obilasku Kikinde i njene okoline, začudo, mogli smo da primetimo stotine starih vojvođanskih kuća. Jedinstvene u svom arhitektonskom obliku, izduženog pravougaonog oblika, sa velikom „ajnfort“ kapijom i gangom-tremom, stoje još uvek

U„Ušorena sela“ sa „kućama na lakat“ gde još uvek sa „ajnfort“ –kapije imate pogled na ceo sokak jedinstvena je slika na severu Banata u kojem već vekovima žive stare „švapske „ ili „panonsko-vojvođanske“ kuće.

U obilasku Kikinde i njene okoline, začudo, mogli smo da primetimo stotine starih vojvođanskih kuća. Jedinstvene u svom arhitektonskom obliku, izduženog pravougaonog oblika, sa velikom „ajnfort“ kapijom i gangom-tremom, stoje još uvek.

Preporučujemo

Od hiljadu stamenih kupola panonske ravnice, ostala je samo jedna: Ima 120 godina i može da se sruši svakog časa (FOTO)

Okrljenih fasada, neke po malo razrušene, dok je većina zadržala svoj prvobitni oblik, prava su dragocenost u ovom delu Vojvodine.Pored njih se prolazi kao pored ruševina, a kakva su dragocenost arhitekture, jasno je jer se takve kuće više ne prave.

Tipične panonsko-vojvođanske kuće uočila sam u Kikindi i okolnim selima- Nakovu, Banatskom Velikom Selu, Novim Kozarcima , Ruskom Selu, Bašaidu, Mokrinu, Sajanu, Iđošu. Svako selo sačuvalo je po nekoliko desetina, pa i stotina ovakvih kuća.

Kako istorija beleži u 18. veku Banat je bio retko naseljen. Isušivanje močvara i bara, omogućilo je stavaranje boljih uslova za život. Naseljavanje, organizacija novih naselja, rekonstrukcija postojećih naselja i izgradnja objekata se sprovodi planski. Promena načina života starosedelaca, dolazak kolonijalnog stanovništva, primena i poštovanje pravila u planiranju naselja, formiranje ortogonalne ulične mreže, podela naseljana blokove, parcele pravilnog pravougaonog oblika, sve je to doprinelo do nastanka posebnog arhitektonskog tipa kuće u 19. veku, panonsko- vojvođanske.

PANONSKO-VOJVOĐANSKA KUĆA GRADILA SE NA BRAZDI

Tipična panonsko vojvođanska kuća gradi se od ulice prema unutrašnjosti parcele i postavlja na „brazdu“ – liniju prema parceli suseda. Zato se još naziva i uzdužna kuća.

- Glavna fasada kuće okrenuta je prema dvorištu, a zabat prema uličnom frontu. Krov kuće je strmi dvovodni i prema dvorištu natkriva prolaz sa stubovima koji predstavlja podužni trem. Trem se pruža celom dužinom kuće i naziva „gang“ – gonk. Organizacija prostorija je takva, da je u centralnom delu kuhinja sa ognjištem, u koju se ulazi preko trema, a iz kuhinje levo i desno u dve sobe. U sobama su se nalazile zidane peći koje su se ložile iz kuhinje.Soba na regulacionoj liniji je bila gostinska i imala dva ili tri prozpora prema ulici i dva mala otvora na kalkanu. Druga soba prema dvorištu je bila veća i u njoj je živela porodica. Ovakva panonsko-vojvođanska kuća je trodelna kuća, a njena prvobitna verzija je dvodelna kuća koju čine kuhinja i jedna soba- objasnila je za portal Telegraf.rs, Jelena Pantelić, diplomirani inženjer pejzažne arhitekture.

Za izgradnju ovakvih kuća se koristio građevinski materijal podneblja. Kuće su se gradile od naboja,blata, pleve i ćerpiča, a pokrivale trskom i rogozom. Trska i rogoz imale su dobra izolaciona svojstva i obezbeđivale povoljne uslove za čuvanje poljoprivrednih proizvoda na tavanu, koji se za to koristi.

- Vremenom se dograđuju pomoćne prostorije u produžetku, kao i dodatne sobe koje nastaju zatvarnjem delova trema. U narednom periodu jednu sobu prema ulici zamenjuju dve. Zabatna fasada se dekorativno obrađuje, uvode plastični elementi, zabatni venac, menja kolorit objekta, formira istureno podnožje – sokla. Prelazi se na izgradnju čvrstim materijalom, trsku i rogoz zamenjuje crep, a otvoreno ognjište u kuhinji zidani štednjak - ispričala nam je Jelena Pantelić.

ŠVAPSKE KUĆE BILE SU SIMBOL PRESTIŽA ZA VREME AUSTROUGARSKE

Švapske kuće se često danas pominju u ovom delu Banata, a značajne su jer su predstavljale veliki napredak u tadašnjem vremenu:

- Građene su u vreme austrijske carice Marije Terezije. To su planski i jednoobrazno građene kuće sa, obično, dve sobe koje su mogle biti patosane (do tada je pod u sobama bio zemljani) i nuz prostorijama, poprečno, dužom stranom na brazdi i zabatom prema ulici (staje su odeljene od kuće, građene u dvorištu). Bile su pokrivene crepom radi zaštite od požara, nisu imale ognjište , nego zidane štednjake - napisala je Biserka Iliješav “Perom, crtežom i fotografijem arhitekte” o švapskim kućama.

Švapske kuće su prepoznatljive po “zabatu” dekorisanom delu koje je obično bilo u znaku meseca, sunca, inicijalima vlasnika ili brojem koji je označavo godinu gradnje, što se i danas najčešće može videti.Prozori su obično ukrašeni motivima listova, cveća, a ovakva kuća je poznata kao langhaus ili udužna kuća.Tipična švapska kuća ostala je u Ulici Pere Segedinca u Kikindi i proglašena je za spomenik kulture.

U mnogim naseljima sam nalazila ovakve kuće, neke su izmenjene, dograđene, preuređene, ali i dalje žive.Generacije su stasale u njima, a danas njihova tržišna vrednost je na samom minimum .Mahom starije stanovništvo ostalo je da čuva svoju dedovinu,jer kako kažu:

Nigde nije lepo kao u svom sokaku, na svojoj verandi, klupi i kućerdi “na lakat”.

(Dragana Ivanić)