Šuto Orizari, jedina opština na svetu sa službenim romskim jezikom

Romsko stanovništvo u Šutki se može zaista pohvaliti velikom prepoznatljivošću, tradicijom i posebnošću

Skopska opšina Šuto Orizari, poznatija kao Šutka, jedina je opština u Severnoj Makedoniji s romskom većinom, ali je i jedina lokalna administrativna jedinica u svetu u kojoj je romski jezik službeni.

Oko 55 odsto romske populacije u Severnoj Makedoniji živi u glavnom gradu Skoplju, od čega većina u opštini Šuto Orizari. Šuto Orizari, poznata i kao Šutka, proteže se na 7,5 km², a prema poslednjem popisu stanovništva, u njoj živi nešto više od 25.000 ljudi. Takođe, ovo je druga najmanja opština u Skoplju, iza Čaira.

Prema istim podacima Šuto Orizari jedina je opština u Severnoj Makedoniji s romskom većinom koju čine s udelom od oko 90 odsto stanovništva. Ostatak populacije čine Albanci, Makedonci i Bošnjaci.

Šutka je jedina lokalna administrativna jedinica u svetu u kojoj je romski jezik službeni. U odnosu na 1921. godinu kad je Skoplje brojalo samo 41.000 stanovnika, 2022. broj je dosegao preko pola miliona. Kao rezultat toga, Šutka je postala značajni deo grada čiji se broj stanovnika takođe znatno povećao s povećavanjem stanovništva u gradu.

Rana emancipacija

Makedonija je osnovana 16. aprila 1945. i nakon formiranja Federativne Narodne Republike Jugoslavije bila je deo Federacije.

Od njenog osnivanja pa do raspada bivše Jugoslavije, makedonski Romi prolaze kroz različite faze. Kao što prof. dr Rajko Đurić kaže u knjizi "Istorija Roma", krajem šezdesetih godina prošlog veka započeo je proces buđenja nacionalne svesti kod Roma, pa je zahvaljujući tome postignuto da budu priznati kao etnička grupa u Ustavu Makedonije.

Godine 1948. Romi su prvi put izabrani za članove gradskog veća Skoplja. Neposredno posle toga dobili su prvog zastupnika u makedonskom parlamentu Faika Abdija. Abdi je bio delegat Prvog kongresa Roma 1971. godine, a osnovao je i prvu romsku političku stranku u Makedoniji.

Osim Esme Redžepove i Faika, danas se makedonski Romi mogu pohvaliti s puno uspešnih ljudi koji su odrasli u Šutki. Najpoznatiji među njima su Neždet Mustafa (ministar bez portfelja), Muharem Serbezovski (kantautor i pesnik), Bajram Severdžan, alijas dr Koljo (glumac), Zabit Memedov (glumac), Ferus Mustafov (saksofonista), Neat Veliov (muzičar), Veli Mumin (bokserski šampion).

Nastali iz velikog potresa

Nastanak Šutke kakvu je danas znamo, povezan je s tragičnim, velikim potresom koji je pogodio Skoplje 26. juna 1963. Taj je potres uništio dve trećine grada. Romi su živeli od 17. stoleća u naselju "Topana", koja je drugo po veličini romsko naselje u Makedoniji. Nakon potresa veliki broj Romi se preselio u Šutku.

Stvaranje romske opšine bio je važan potez za emancipaciju i osnaživanje Roma u Makedoniji. U početku su mnogi stanovnici bili skeptični oko projekta. Međutim, zahvaljujući međunarodnoj pomoći, rekonstrukcija grada je počela brzo nakon potresa. Lokalne vlasti su iskoristile priliku za obnovu Skoplja kao funkcionalnog, modernog i urbanističkog grada.

Većina Roma je odbila da živi u novim zgradama, pa su im vlasti dale prostor u susedstvu u kojem su mogli izgraditi kuće kakve su želeli. Prve objekte na tom području donirala je Severna Amerika.

Poznati, ali i dalje siromašni

Romsko stanovništvo u Šutki se može zaista pohvaliti velikom prepoznatljivošću, tradicijom i posebnošću. No, iako je Šutka svetski poznata i jedinstvena romska opština, većina romske zajednice se i dalje suočava s teškim uslovima života.

Danas u ovoj opštini najizraženija je "srednja klasa", dok jedan broj Roma živi u teškom siromaštvu. Prema procenama opštinske administracije Šuto Orizari, oko 63 odsto Roma koji žive u Šutki je nezaposleno, mnogo njih radi „na crno“ (većinom su improvizirani trgovci), deo stanovnika radi u zapadnoj Evropi kako bi izdržavali svoje porodice, a velika većina živi od socijalne pomoći ili sezonskih poslova.

Po mišljenju visoko obazovnih Roma koji žive u Šutki, jedina njihova nada su nevladine organizacije, kao i državne i međunarodne pomoći. Veliki broj Roma su ispodprosečno obrazovani, a još uvek postoje primeri gde deca prekidaju obrazovanje zbog udaje.

Teške uslove života potvrđuju i rezultati razgovora s romskim stanovnicima Šutke. Resmi je život u Šutki opisala kao veoma težak. Kaže da je retko ko zaposlen i da ima dobru platu. Većinom su prepušteni sami sebi sa velikim mesečnim troškovima koje moraju podmiriti kako znaju i umeju. Da bi osigurali kakvu-takvu egzistenciju ljudi se uglavnom bave skupljanjem plastične ambalaže i raznih metala. Takođe, veliki broj Roma svoju sigurniju egzistenciju vidi u zemljama zapadne Evrope.

I Milaim priča i razmišlja slično. On je za život u Šutki rekao da je lep, ali samo za one koji imaju novac, a većina ga nema. Po Milaimovom mišljenju romsko stanovništvo se po celoj Makedoniji suočava s teškim uslovima života i svugde su primorani da zatraže alternativne načine preživljavanja.

Optimistična strana

Makedonske vlasti aktivno rade na poboljšanje položaja Roma u Šutki i u celoj Makedoniji.

Od 2017. godine u u Šutki postoje osnovne i srednje škole koje nastavu drže na makedonskom i romskom jeziku. Direktori ovih škola kažu da je obrazovanje romske dece najveći prioritet jer je to jedini izlaz iz višedecenijskog siromaštva. Od osnivanja ovih obrazovnih ustanova u Šutki, broj srednjoškolaca romske nacionalnosti porastao je gotovo 12 puta.

U jednom intervjuu Esma Redžepova je izjavila da su Romi u Makedoniji najsrećniji u Evropi zbog toga što su među prvima ustavno priznati u Evropi. Prošle godine na zahtev stanovništva Šutke rekonstruisan je veliki broj ulica, uređeni su parkovi i deo ulične rasvete. Omogućene su pristupačnije ginekološke i ostale zdravstvene usluge, a osim toga je u fazi realizacije Romska nacionalna strategija 2023-2030 godine. Njena realizacija podrazumeva ostvarivanje strateških ciljeva koji se odnose na poboljšanje uslova i mogućnosti zapošljavanja romskog stanovništva, podizanje nivoa njihovog obrazovanja, poboljšanje uslova stanovanja, kontinuirano poboljšanje zdravstvenog statusa Roma, kao i razvoj i promocija romske kulture, jezika i tradicije.

(Telegraf.rs/A. N.)