Uništena kuća, srušena crkva, miniran spomenik, a Tesla ipak na hrvatskoj kovanici

Organizacija "Sistem vrednosti" posetila Smiljan, rodno mesto Nikole Tesle

Selo Smiljan koje se nalazi u okolini grada Gospića, na sredini Ličkog polja u Hrvatskoj, je do Drugog svetskog rata bilo većinsko srpsko mesto najpoznatije po tome što se u njemu rodio svetski poznati naučnik Nikola Tesla.

Međutim, tokom Drugog svetskog rata Smiljan je postao poznat po nečemu mnogo zlokobnijem. Već u prvim danima okupacije Jugoslavije i formiranja Nezavisne države Hrvatske Gospić se pokazao kao jedno od najjačih sedišta ustaškog pokreta.

Preporučujemo

Prvo su odvođeni viđeniji i školovaniji Srbi kao i sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve. Najveći broj ljudi je odveden u kaznionicu u centru Gospića gde su im se vremenom pridružile hiljade zatvorenika sa celog područja NDH-a.

Početkom leta 1941. godine zbog prenatrpanosti kaznionice Ustaše otvaraju svoj prvi koncentracioni logor na planini Velebit u zaseoku koji nosi naziv Jadovno. Ovo područje je puno dubokih kraških jama koje su tokom rada logora korišćene kao masovne grobnice. Česta je bila pojava i da se žrtve žive bacaju u ove jame gde bi u slučaju da prežive pad umirali danima od gladi i žeđi.

Oni koji nisu ubijeni u prvom talasu doživeli su mnogo goru sudbinu. Prvo su pešice transportovani na ostrvo Pag, u logor Slana. Tamo su doživljavali razna mučenja da bi na kraju bili bacani u more.

Pošto ustaše nisu vodile gotovo nikakvu evidenciju ubijanja (i ono što su vodili je uglavnom uništeno) ne može se govoriti o tačnom broju žrtava. Stručnjaci kao najrealniju procenu broja žrtava u logorskom kompleksu Gospić, Jadovno, Pag daju brojku od 40.000 stradalih od kojih je većina ljudi stradalo od hladnog oružja, udaraca maljem ili bacanja u jamu. Ipak gospićke ustaše nisu bile zadovoljne dužinom puta kojim se Srbi transportuju i ubijaju u logorima zbog čega su krenuli u likvidacije po selima u okolini.

Smiljan je tada bilo jedno od najvećih srpskih sela. Na praznik Svetog Ilije 2. avgusta 1941. godine otpočeo je pokolj u selu. Većina Srba je zatvorena u crkveni dom i kuće bogatijih seljana su redom spaljivane sa živim ljudima unutra. Deo ljudi je ubijen, većinski hladnim oružjem, u centru sela i pobacan u okolne jame. Ubijeno je 530 ljudi, a celo selo je spaljeno. Ustaše su i pored toga još dva puta dolazile u selo, 1942. godine kada je do temelja porušena crkva, i 1945. kada su se povlačili pred Jugoslovenskom narodnom armijom i kada su u centru sela obesili 30 meštana.

I pored mnogobrojnih žrtava često ubijanih na bestijalne načine, Gospić, Jadovno i Pag danas nemaju gotovo nikakva obeležja. Za logor u samom Gospiću ne postoji apsolutno nikakav znak. Put do Jadovna nije asfaltiran, a u selu Trnovac se može naleteti na nekoliko zastava HOS-a kao i šahovnica sa prvim belim poljem.

Spomenik na Jadovnu je srušen 1991. godine ali je uspešno obnovljen 2011. godine. Takođe, većina jama na Velebitu je ili zabetonirana, što od strane komunista, što od strane novih Hrvatskih vlasti i nigde se ne mogu naći putokazi do njih.

Neki stariji meštani kažu da su se u selima Žabica i Podoštra još početkom 80-ih nalazile kafane koje su imale natpise zabranjeno za Srbe i da su u njima bili česti izlivi velikohrvatskog nacionalizma.

Gospićki Hrvati su nastavili krvavu tradiciju svojih predaka jer su oni počinili neke od najgnusnijih zločina tokom poslednjeg rata u operaciji Medački džep. Srpskoj crkvi u Gospiću su uništeni čak i temelji 1992. godine, a na njenom mestu se danas nalazi javni parking. Mesto stradanja na ostrvu Pagu je možda prošlo najgore jer se nalazi nedaleko od plaže Zrće koje je danas poznato kao najbolje mesto za žurke na hrvatskom primorju.

Crkva u Smiljanu je takođe uništena 1992. godine kao i rodna kuća Nikole Tesle, a spomenik velikom naučniku je miniran. Spomenik žrtvama ustaškog terora nije postojao do skoro.

Teslina rodna kuća je obnovljena 2006. godine i služi kao muzej. Iako se nigde ne pominje Teslina nacionalnost mora se priznati da je jako lepo čuti liturgijsko pojanje u jednoj od soba u muzeju, kao i instrumental numere ,"Tamo daleko'" koji ide u pozadini arhivskog snimka Tesline sahrane u bioskopu gde se prikazuje dokumentarni film.

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla je konačno obnovljena ove godine, a osveštao ju je patrijarh Porfirije usput držeći liturgiju za žrtve ilindanskog pokolja 1941. godine

(Telegraf.rs)