Zašto je samo jedna žena na srpskim novčanicama? (PREDLOZI ZA 300, 3000 I 4000 DINARA I ANKETA)
Bilo je novčanica na kojima je bilo žena i devojaka, ali samo dve su imale ime i prezime i nisu služile samo za ukras
Samo dve poznate žene iz srpske istorije našle su svoje mesto na srpskim novčanicama od 1876. godine, kada su odštampani prvi papirni dinari, pa do danas. Da li to znači da su samo dve Srpkinje za vek i po zaslužile da im se ukaže ova vrsta časti, istraživao je portal Telegraf.rs.
Preporučujemo
Evro ili dinar - da li Srbija treba da uvede evropsku valutu?
Novi dizel skandal: Sada je Audi na udaru
Početak priče o srpskom papirnom novcu seže u daleku 1876. godinu, kada se na prvim odštampanim novčanicama, pored poprsja kneza Milana, grba Kneževine i figure vojnika, našla i ženska figura u narodnoj nošnji sa snopom žita i srpom.
Više od pola veka moralo je da prođe da bi se na novčanici našla prva poznata Srpkinja - kraljica Marija Karađorđević, žena Aleksandra Karađorđevića I. Novčanicu sa njenim likom oslikao je slikar Paja Jovanović 1931. godine.
Poznat je i lik seljančice sa maramom iz 1974. godine. U pitanju je anonimna žena za koju se veruje da je supruga slikara Andrije Milenokovića koji je i osmislio izgled novčanice.
Dodatnih 70 godina prošlo je dok se nova poznata Srpkinja nije našla na novčanici. Ovog puta to je bila slikarka Nadežda Petrović čiji se lik i danas nalazi na 200 dinara. Spisak značajnih žena na ovaj način je spao na dva slova, iako su našu istoriju obeležile sjajne, hrabre, sposobne žene koje su krčile staze u vreme kada pripadnice lepšeg pola u evropskim zemljama nisu imale ni pravo glasa. Među nepravedno zapostavljenima nalaze se umetnice, učiteljice, doktorke, naučnice, pesnikinje.
Većina zaslužnih žena nema ni svoju ulicu, spomenik, po njima se zove i retko koja škola, a ni mnogi građani ne znaju dovoljno o njima, a možda bi bilo drugačije kada bi se još neka od njih našla na novčanicama.
U Narodnoj banci Srbije kažu za portal Telegraf.rs da likovi na novčanicama predstavljaju znamenite ličnosti iz naše kulture, nauke i umetnosti, a da likovna rešenja za njih mogu predložiti organizacione jedinice i pojedinci unutar NBS, kao i pojedinci i institucije izvan NBS.
- Žene su zastupljene na prvim novčanicama koje je štampala Privilegovana Narodna Banka Kraljevine Srbije na apoenima od 10, 20, 50 i 100 dinara, a u raznim formama žene su prisutne u periodu između dva rata i posle drugog svetskog rata, pa čak i u periodu hiperinflacije - kažu u NBS.
U NBS kažu da nemaju u planu skoro uvođenje u opticaj nove serije novčanica.
- U narednom periodu ostaće postojeća serija novčanica u opticaju. Kada se bude pristupilo izradi nove serije novčanica, veliki broj žena, znamenitih ličnosti iz naše kulture, nauke i umetnosti doći će u obzir pri izboru ličnosti čiji bi se lik mogao naći na novčanicama - kažu u NBS.
Istoričar Čedomir Antić smatra da ličnosti koje su predstavljene na novcu moraju da budu prepoznatljive i u narodu i u svetu. Iako misli da pri njihovom izboru nije presudan njihov pol, može da nabroji više žena koje su zaslužile da se nađu na novčanicama.
- Sa izuzetkom Đorđa Vajferta, na našim novčanicama su sve velika imena koja oslikavaju jednu naciju. Tu je Tesla koji je iz Like, Milanković iz Vukovara, Njegoš iz Crne Gore i to ima veliki značaj. Među njima je i Nadežda Petrović koje je bila velika slikarka, simbol jednog vremena, koja je pala kao žrtva u ratu - kaže Antić.
On smatra da na ovom spisku nedostaju Ivo Andrić i Meša Selimović, prvi srpski ženski filozof i doktor nauka Ksenija Atanasijević, kao i predstavnici slavne srpske srednjovekovne istorije.
- Znamo kako je izgledao Knez Lazar koji u srpskom narodu ima daleko veći značaj nego u istoriji, imamo i Cara Dušana koji je bio na čelu srpskog carstva. Tu su i kneginja Milica, Mati Angelina i Jelena Anžujska koje su, takođe, bile važne u tom periodu - kaže Antić.
Anketa portala Telegraf.rs pokazala je da bi Srbi na novčanicama najviše želeli da vide Milunku Savić, srpsku heroinu koja je upisana u sve enciklopedije sveta kao žena heroj. Ona je početkom Balkanskih ratova 1912. prerušena u muškarca i kao dobrovoljac Milun Savić postala vojnik u Drinskoj diviziji. Proslavila se kao borac na opsadi Skadra, kao bombaš Drugog pešadijskog gvozdenog puka, po tome što je preživela golgotu prelaska srpske vojske preko Albanije. Da je Milun, zapravo, Milunka Savić, otkriveno je tek posle njenog prvog ranjavanja.
Druga žena koju su naši čitaoci odabrali je Desanka Maksimović, jedna od najpoznatijih pesnikinja sa ovih prostora, žena uz koju mlade generacije veće decenijama uče da vole poeziju. Ona je, čuvši za streljanje đaka u Kragujevcu 1941, napisala jednu od svojih najpoznatijih pesama "Krvava bajka", pesmu koja svedoči o teroru okupatora nad nedužnim narodom u Drugom svetskom ratu.
Treća Srpkinja koju bi čitaoci portala Telegraf.rs odabrali da krasi novčanicu je Mileva Marić, žena Alberta Ajnštajna za koju se priča da je ona ustvari ta koja stoji iza jednog broja ideja velikog naučnika. Tokom studiranja, Mileva se toliko isticala u oblasti fizike, da su je najpoznatiji fizičari pozivali na saradnju, pa je tako jedan semestar provela na Univerzitetu u Hajdelbergu, gde je sa nobelovcem Filipom Lenardom proučavala fotoelektrični efekat, a kod profesora Hermana Minkovskog izučavala je četvorodimenzionalnu geometriju, koja je matematička osnova teorije relativiteta.
Ko se sve nalazi na srpskim novčanicama
10 - Vuk Karadžić, reformator srpskog jezika i pisma
20 - Petar II Petrović Njegoš, državnik, filozof i pesnik
50 - Stevan Stojanović Mokranjac, utemeljitelj srpske etnomuzikologije
100 - Nikola Tesla, naučnik
200 - Nadežda Petrović, slikarka i humanista
500 - Jovan Cvijić, antropolog i antropogeograf, osnivač savremene geografske nauke u Srbiji
1.000 - Đorđe Vajfert, industrijalac i bankar, dugogodišnji guverner NBS
2.000 - Milutin Milanković, naučnik, jedan od vodećih svetskih astronoma i klimatologa
5.000 - Slobodan Jovanović, pravnik i istoričar
Motivi srpskih kovanica
1 - Narodna banka Srbije
2 – Manastir Gračanica
5 - Manastir Krušedol
10 - Univerzijada u Beogradu
20 - Mihajlo Pupin
(Gorica Avalić/g.avalic@telegraf.rs)