60 godina od osnivanja prvog krematorijuma u Beogradu – U duhu potreba i vremena

Ideju modrene kremacije u Srbiji, su već početkom 20. veka počeli da zastupaju pripadnici srednje i više klase, obrazovani pojedinici – lekari, naučnici, umetnici, arhitekte, ineženjeri i svi oni koji su bili posvećeni sanitarnim reformama

Pionir ideje moderne kremacije bio je čuveni pesnik i lekar dr Jovan Jovanović-Zmaj, koji je ideju doneo iz Velike Britanije i ubrzo napisao članak na ovu temu, objaljen u popularnom časopisu "Orao", 1875. godine. Najveći zagovornik kremacije bio je lekar, dr. Vojislav Kujundžić (brat filozofa i političara Milana Kujundžića-Aberdara), osnivač Društva krematista "Oganj" (1904), koje je iste godine pokrenulo inicijativu za podizanje krematorijuma u Beogradu.

Ministarstvo narodnog zdravlja, na čelu sa Čedomirom Mijatovićem 1928. godine, odobrilo je kremaciju u našoj državi, a beogradska opština je donela odluku da se na Novom groblju u Beogradu podigne moderni krematorijum. Nedostatak prostora, finansijskih sredstava i nespremnost sredine, odložili su podizanje krematorijuma u Srbiji sve do 1963. godine. Dr. Vojislav Kujundžić nažalost nije doživeo realizaciju svog nauma. Preminuo je 1946. godine i sahranjen na klasičan način u parceli 25, na Novom groblju u Beogradu. Njegovi prosmrtni ostaci su nekoliko godina nakon osnivanja krematorijuma kremirani i položeni u Počasnu kasetu rozarijuma br. 1.

Donošenjem Zakona o sahranjivanju i grobljima 1961. godine, u Srbiji je odobrena kremacija, a 1963. godine u delu zgrade sa kapelom za ispraćaj Jevreja aškenaskog reda, na Novom groblju u Beogradu, adaptiran je prostor za salu za ispraćaj na kremaciju, smeštaj i instalaciju krematorijuma. Radovi su završeni u toku 1963Osnovni pogon beogradskog krematorijuma na Novom groblju bio je smešten u podrumskim prostorijama ispod ispraćajne sale, a činila ga je jedna peć na električni pogon - sistema Rupman iz Štutgarta.

Prva kremacija je obavljena 19. marta 1964. godine, čime je zvanično otvoren krematorijum u Beogradu i označen početak kremacija na prostoru nekadašnje Jugoslavije. Prve godine kremirano je ukupno šest lica, među kojima je bilo petoro stranih državljana, a naredne godine 26 osoba. Tokom 1970. godine kremirano je 464, a u 1972. 585 lica. Novo groblje, odnosno Aleja zaslužnih građana je prva dobila prostor za smeštaj urni (1963-1965), dok se posebne prostorne celine za polaganje urni: rozarijumi i kolumbarijumi podižu u perodu 1965 – 1966. Godine 1970, u okviru prostora predviđenog za Tursko vojno groblje na Novom groblju u Beogradu, formiran je Vrt sećanja – po projektu arhitekte Milice Momčilović, koji predstavlja parkovsku površinu sa ružičnjakom, gde se pepeo posipa u zemlju, a imena ispisuju na posebnim memorijalni stubovima.

Zbog tehničkih ograničenja prvog krematorijuma, već sredinom sedamdestih godina prošlog veka počelo je razmišljanje o izgradnji novog krematorijuma na drugoj lokaciji. Projekat novog krematorijuma na groblju Lešće je završen 1975. godine. Objekat je planiran na polju ruže vetrova da bi se obezbedilo koncentrisanje dima u okviru planiranog prostora. 1978. godine je u pred-etapi izgradnje groblja Lešće izgrađen objekat „Krematorijum“, odnosno kompleks krematorijuma sa pristupnim putem, parkingom i kompletnom infrastrukturom (ispraćajnom salom, administrativnim prostorijama i dr.). Krematorijum na groblju Lešće engleske proizvodnje firme Dawson – Mason, pušten je u rad 1.10.1981 godine. Ispraćaji za kremaciju sa Novog groblja su se nastavili, a Sala za ispraćaje na Novom groblju se danas smatra kao jedna od najlepših ispraćajnih sala u Beogradu. U međuvremenu je podignuto ili adaptirano više ispraćajnih sala za kremaciju, tako da se danas ispraćaji za kremaciju pored Novog mogu obaviti i na groblju Lešće, Orlovači i Zemunskom groblju. Do 2005. godine, kada je izgrađen krematorijum u Novom Sadu, krematorijum u Beogradu je bio jedini u Srbiji. Danas, 60 godina od osnivanja Krematorijuma u Beogradu i gotovo isto toliko od prve kremacije, u proseku se obavi blizu 3.000 kremacija godišnje.

(Telegraf.rs/PR)