NEMOJTE DA VAS LAŽU: Crnogorci su 1918. hteli da se ujedine sa Srbijom! (FOTO)

Na kraju Prvog svetskog rata postajale su među Crnogorcima, kako u emigraciji tako i u zemlji, dve struje: bela i zelena. Ni jedna od njih dve nije bila protiv ujedinjenja sa Srbijom. Bilo je samo pitanje kako će ono biti sprovedeno

Često se među proponentima posebne crnogorske nacije i bivšim independistima koji su svoje ciljeve ostvarili pre osam godina, može čuti kako Crna Gora 1918. godine nije htela da se ujedini sa Srbijom i kako su Srbi bili okupatori koji su nepozvani došli u njihov krš i lom, ponašajući se kao brutalni okupatori.

Preporučujemo

Ništa nije dalje od istine.

Za razliku od Srbije koja je odbila da kapitulira i koja je svoju vojsku, kralja i vladu prebacila preko Albanije na Krf, Crna Gora se 1916. godine predala, kralj Nikola I je pobegao u Italiju pa u Francusku, a vojnici su pali u ratno zarobljeništvo.

Iz izgnanstva, kralj Nikola je pokušao da vlada, a ujedinjenje sa Srbijom je postala glavna tema među Crnogorcima. Kralj, premda veliki pobornik jedinstvene srpske i jugoslovenske države, nije bio spreman da se odrekne prestola u korist suparničke dinastije Karađorđević, koju nije naročito mirisao, iako je njegova ćerka bila žena srbijanskog monarha i majka prestolonaslednika.

Kako su meseci a potom i godine odmicali, smanjivao se broj njegovih pristalica. Kralju je postalo sve teže da formira stabilnu vladu; Lazar Mijušković je podneo ostavku nakon što je Nikolu optužio da izaziva probleme koji će opstruisati ujedinjenje, pa je vladu nakon toga formirao Andrija Radović koji je popravio međunarodni položaj organa na čijem je čelu bio i paradoksalno bio glavni zagovornik stava da je istorijska uloga Crne Gore završena. Nakon što je predložio da se najstariji muški članovi obe dinastije smenjuju na prestolu, a kralj odugovlačio sa odgovorima iako je sve vreme naglašavao da nije protiv ujedinjenja, Radović je podneo ostavku.

Zamenio ga je Milo Matanović koji je Nikolu odmah upozorio da pregovori o ujedinjenju odmah moraju da počnu inače će u narodu izbiti pobuna zbog njegovog kolebanja; kralj nije rekao ništa, Matanović je podneo ostavku.

Naredni šef vlade je bio Evgenije Popović koji je uživao italijansku podršku, podršku istih onih zvaničnih krugova u Rimu koji su se svim silama borili protiv formiranja Jugoslavije.

Međutim, kraljevi oponentni su osnovali Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje, koji je plaćala Srbija. Andrija Radović je bio na čelu. Komitet je bio toliko uspešan da je do početka 1918. godine postalo jasno da je kralj ostao sam i da ga više niko ne podržava u emigraciji. Pokazalo se, slično je bilo u samoj Crnoj Gori.

Nakon proboja Solunskog fronta, srpske, italijanske, francuske, britanske i američke snage su privremeno preuzele kontrolu nad Crnom Gorom, a 19. novembra su sprovedeni izbori koju su činile dve liste, bela i zelena. Bela je bila lista na kojoj su se nalazili zagovornici bezuslovnog ujedinjenja, predvođeni Gavrilom Dožićem. Na zelenoj listi su bili zagovornici uslovnog ujedinjenja, predvođeni Špirom Tomanovićem.

Beli su pobedili u svim mestima osim na Cetinju; kada je postalo jasno šta Crnogorci žele, Italija je pokušala da zauzme Cetinje i proglasi obnovu crnogorske države pa je pokrenula napad iz Boke ali se povukla jer ipak nije smela da uđe u rat sa Srbijom.

Velika narodna skupština je konstituisana 24. novembra u Podgorici, dva dana kasnije je kralja Nikolu optužila za izdaju, zbacila ga sa prestola i zabranila mu povratak u zemlju, a potom izglasala prisajedinjenje Kraljevini Srbiji.

Za kraj, pomenimo zelenašku jednodnevnu Božićnu bunu pod vođstvom Krsta Popovića, koja je propala; većina učesnika je amnestirana, ali su mnogi godinama potom nastavili da vode hajdučki rat protiv države za koju su se pre toga borili.

Iako današnji "dukljani" šire dezinformacije koje impliciraju da su pripadnici ovog pokreta bili separatisti (na prste ruke mogu da se nabroje oni koji jesu), to nije tačno; oni su - kao što smo već rekli - bili zagovornici uslovnog ujedinjenja (uz uslove dakle, ali i dalje za ujedinjenje; verovatno bi pristali da Crna Gora bude deo Srbije ali kao posebna kneževina sa Petrovićima kao naslednom dinastijom) a u drugoj tački njihovog proglasa se čak naglašava da će onda biti spremni "da pristupe ovoj velikoj jugoslovenskoj zajednici kojoj su njihovi preci najstariji i najvjerniji zatočnici bili".

Sukob između zelenaša i bjelaša, onih koji su bili većina u Crnoj Gori, nije bio nacionalni već dinastički.

Zelenaška zastava je bila srpska trobojka sa krunisanim belim dvoglavim orlom i lavom na štitu.

Pametnom dosta.

(S. P.)