KRATKO, SAŽETO: Kompletna pozadina izraelsko-palestinskog sukoba kakvu vam do sada niko nije servirao (FOTO) (VIDEO)

Sve najbitnije informacije na jednom mestu, poređane hronološki, koje će vam pomoći da shvatite šta se dešava na Bliskom istoku i kako je moguće da to podneblje ne može da dosegne mir. Ko je kriv? Zaključite sami

Nije lako objasniti pozadinu sukoba koji postoji od vremena roditelja naših roditelja, niti je jednostavno odgovoriti na pitanje o krivcima i uzrocima. Stvar je izuzetno složena, i gotovo je nemoguće objektivno posmatrati celu tu situaciju, zbog čega je oslanjanje na činjenice od ključne važnosti.

Mi vam nećemo govoriti šta da mislite, niti ko je u pravu, to ćete morati sami da odlučite. Pred vama su samo goli fakti koji će vam u tome pomoći. Fakti i ključni događaji su poređani hronološki, a krenućemo od samog početka.

1861: Novi jevrejski doseljenici osnivaju Miškenot Šananim, prvo svoje naselje u Jerusalimu, ali izvan gradskih zidina. Postoje i jevrejski starosedeoci koji su već živeli u Jerusalimu. Generalno, sve do talasa imigracije, sve do sredine 19. veka, Jevreji su u Palestini živeli mahom u ovom gradu, u Safedu, Tiberijadi i Hebronu, njih oko 25.000.

1870: Jevreji osnivaju Mikve Izrael, prvo savremeno jevrejsko naselje i poljoprivrednu školu u Svetoj zemlji.

1870-1890: Cionisti osnivaju oko 30 jevrejskih seoskih zadruga u Palestini.

1878: Osniva se Petak Tikva, ali se ubrzo gasi. 1882. godine se obnavlja; danas je jedan od najvećih i najrazvijenijih gradova u zemlji.

1882: Počinje Prva alija, masovno doseljavanje Jevreja u Palestinu, koja će potrajati sve do 1903. godine. Procenjuje se da je u tom periodu došlo između 25 i 35 hiljada pripadnika ovog naroda. Iste godine Baron Edmond Džejms de Rotšild počinje da kupuje zemlju u Palestini i da finansira jevrejske poljoprivredne naseobine i industrijska preduzeća.

1890: Rusko Carstvo formira državno Društvo za pomoć jevrejskim farmerima i zanatlijama u Siriji i Palestini, dobrotvorno društvo koje će postati poznato kao Komiter Odesa.

1897: Na Prvom cionističkom kongresu u Bazelu osniva se Svetska cionistička organizacija čiji je cilj formiranje jevrejske domovine.

1903: Dolazi do ideje britanske vlade da se Jevreji nasele u Ugandi, u istočnoj Africi, kao odgovor na sve više pogroma koji se događaju u Rusiji. Jevreji su podeljeni oko ovoga, pa na kraju sve propada.

1904-1914: Počinje Druga alija, period tokom koga se nekih dodatnih 40.000 Jevreja naselilo u otomanskoj Palestini, pre svega iz Rusije, ali skoro polovina ih napušta teritoriju do Prvog svetskog rata.

1909: Osnivanje Tel Aviva, na hebrejskom "Novi Izvor".

1915-16: Britanci se dogovaraju sa Arapima da podrže njihovu nezavisnost ako ustanu protiv Turaka. Arapski ustanak počinje.

1917: Osniva se Jevrejska legija, u sklopu britanske vojske.

1917, 2. novembar: Britanska vlada izdaje Balfurovu deklaraciju koja ima tri osnovne ideje: prvo, da će London pomoći Jevrejima da u Palestini uspostave domovinu, drugo, da neće podržati akcije koje će ugroziti građanska i religijska prava ne-jevrejske populacije koja već živi u Palestini, i treće, da ni Jevreji koji žive bilo gde u svetu neće ni sami biti diskriminisani.

1917, Decembar: Britanska vojska uspeva da preuzme kontrolu nad Palestinom.

1919: Masivni pogromi prate revoluciju i građanski rat u Rusiji, zbog čega se pokreće Treća alija, odnosno još jedan talas imigracije Jevreja u Palestinu. U naredne četiri godine stići će ih oko 40.000.

1920: Konferencija u San Remu daje Velikoj Britaniji Mandat za Palestinu, koji sadrži slične odredbe kao i Balfurova deklaracija, što znači da je cilj engleske uprave bio da obezbedi stvaranja jevrejske domovine na ovoj teritoriji, uz obezbeđivanje da će ne-Jevrejima sva prava biti netaknuta.

1921: Britanija daje Transjordanu - teritoriji koja se nalazi u okviru Palestinskog mandata, na istočnoj obali reke Jordan - autonomiju pod emirom Abdulahom iz dinastije Hašemita (direktnih potomaka proroka Muhameda po njegovoj ćerki Fatimi.

1923: Britanija predaje Golansku visoravan, do tog trenutka deo Palestine, na upravu francuskom Sirijskom mandatu.

1924: Počinje Četvrta alija, kao rezultat ekonomske krize i anti-jevrejske politike u Poljskoj, ali i kao proizvod tvrde imigrantske politike u SAD. U sledeće četiri godine doći će 82.000 Jevreja u Palestinu, od čega će je 23.000 napustiti.

1932: Počinje Peta alija, i trajaće sedam godina. Za broj ljudi, nekih 250.000, najzaslužnija je sve gora situacija u Nemačkoj i u zemljama koje su bile u njenoj sferi uticaja. Posle ovoga, talasi imigracije prestaju da se broje.

1936-39: Veliki ustanak Arapa protiv britanske vlasti i jevrejskih doseljenika.

1937: Britanci predlažu podelu Palestine; obe strane odbijaju.

1939: Britanci donose "Beli papir" koji napušta ideju podele Palestine, već predlaže stvaranje jedinstvene države kojom će vladati Arapi i Jevreji, u zavisnosti od brojnosti. Ovaj dokument takođe uspostavlja limit jevrejske imigracije na 75.000 u narednih pet godina, a kasnije bi sve zavisilo od dozvole samih Arapa. Jevreji nalaze načina da ilegalnom imigracijom zaobiđu ovu restrikciju.

1942: Cionisti u Njujorku, tokom takozvane Biltmorske konferencije, menjaju plan i umesto zahteva za jevrejskom domovinom kao zahtev iznose stvaranje jevrejske republike. Dve godine kasnije "Jednomilionski plan", da se milion Jevreja dovede u Palestinu, postaje zvanična cionistička politika.

1947, 29. novembar: Ujedinjene nacije zvanično predlažu podelu Palestine na jevrejsku i arapsku državu. Jevreji slave predlog i prihvataju ga, Arapi ne slave i odbijaju plan. Njihovi lideri glasno pozivaju na nasilje, govore kako će "Jevreje podaviti moru".

1947, 30. novembar: Počinje građanski rat u Palestinskom mandatu, napadom arapskih nacionalista na jevrejski autobus koji je prevozio civile u blizini Kfar Sirkina; pola sata kasnije napadaju drugi autobus; arapski snajperi pucaju u autobuse u Jerusalimu i Haifi. Jevrejske paravojne formacije Irgun i Lehi počinju da postavljaju bombe na krcate pijace i autobuske stanice kao odgovor na ovo. Teritorija upada u haos i nasilje, a Britanci se uglavnom drže po strani i pripremaju za povlačenje. Jevreji izlaze kao pobednici.

1948, 14. maj: Jevreji proglašavaju Državu Izrael.

1948, 15. maj: Pet susednih arapskih država napada Izrael sa ciljem njegovog uništenja, i počinje Prvi arapsko-izraelski rat. Premda su Britanci otvoreno na strani Arapa, i premda su opkoljeni sa svih strana, Jevreji uspevaju da se odupru, da uzvrate udarac i da pobede u sukobu. Sa teritorija koje osvaja Izrael, Palestinci mahom beže, njih oko 750.000 od 1,2 miliona koliko ih je tu živelo; nije jasno da li su bili proterivani ili su sami odlazili, smatrajući da će se brzo vratiti, ili su bili naterani od strane svojih lidera. Neki od Palestinaca tvrde da su bežali zbog straha od osvete slične onoj u Deir Jasinu, kada su jevrejski nacionalisti poklali celo selo iz odmazde, ali i zbog naredbe svojih vođa. Oni koji su ostali, postali su građani Izraela. Više o uspostavi jevrejske države možete pročitati u našem prošlogodišnjem tekstu na ovu temu.

1949, 7. januar: Kraj arapsko-izraelskog rata. Gaza dolazi pod okupaciju Egipta, dok Zapadnu obalu okupira Transjordan, koji će se ubrzo preimenovati u Jordan. Nakon ovoga dolazi do masovnog egzodusa Jevreja iz arapskih zemalja u Izrael.

1956: Izbija Suecka kriza, sa Egiptom na jednoj strani, i Velikom Britanijom, Francuskom i Izraelom na drugoj, do koje je došlo kada je Naser nacionalizovao Suecki kanal. Izrael uspešno okupira Suec, ali plan sa britanske i francuske strane ne uspeva jer nailazi na spoljni pritisak, pre svega Amerike, čime UK "prestaje da bude svetska super-sila". Izrael će držati Sinaj godinu dana; oni nisu bili gubitnici jer su izdejstvovali slobodu prolaza kroz Tiranski moreuz.

1967, 5-10. jun: Šestodnevni rat Izraela sa Egiptom, Jordanom i Sirijom, na čijoj su strani bile i vojske Iraka, Saudijske Arabije, Maroka, Alžira, Libije, Tunisa, Sudana i PLO (Palestinske oslobodilačke organizacije). Ratu prethode meseci pretnji lidera arapskih zemalja upućenih Izraelu: Naser ponavlja upozorenje da će se Jevreji podaviti u Sredozemnom moru; gorenavedene arapske države se spremaju za rat sa ciljem da se uništi Država Izrael i počinju mobilizaciju. Zbog toga su svi iznenađeni kada Izrael prvi napada i ubedljivo u šest dana poražava sva tri suseda potpomognuta saveznicima. Tada počinje okupacija Jerusalima i Zapadne obale koji su bili pod kontrolom Jordana, Golanske visoravni koja je bila deo Sirije, te pojasa Gaze i Sinajskog poluostrva koje je kontrolisao Egipat. Sinaj je u međuvremenu vraćen Egiptu, i to tek 1978. godine, dok su ostale teritorije i dalje pod okupacijom, s tim što se Jordan odrekao Jerusalima i Zapadne obale u korist nezavisne palestinske države.

1967, jul - 1970, avgust: Rat iscrpljivanja između Egipta i Izraela, sa sporadičnim napadima i razmenom vatre. Otpočeo ga je Egipat u nameri da povrati Sinaj, ali ništa nije postigao.

1967: Usvaja se Plan Alon, koji predviđa gradnju jevrejskih naselja na teritorijama koje su okupirane u Šestodnevnom ratu. Prvo naselje je Kfar Ecion na Zapadnoj obali, sagrađeno iste godine; zapravo, samo je obnovljeno, pošto je postojalo sve do 1948. godine. Danas postoji mnogo ovih naselja na Golamu, Zapadnoj obali i u Jerusalimu, koji su povezani mrežom puteva oko kojih su zidovi koji ih štite od Palestinaca koji žive okolo. Naselja je bilo i na Sinaju i u Gazi, ali su uništeni nakon povlačenja. UN i međunarodna zajednica ova naselja smatraju nelegalnim, i kršenjem Četvrte ženevske konvencije.

1973, 4-25. oktobra: Jomkipurski rat Izraela sa Egiptom, Sirijom, Irakom i Jordanom. Počeo je iznenadnim napadom Egipta i Sirije, koji su pokušavali da povrate Sinaj odnosno Golam. Posle početnih arapskih uspeha, Izrael uzvraća udarac. Ne samo da vraća Golam pod svoju kontrolu već izbacuje Siriju iz rata upadanjem dublje u njenu teritoriju. Potom se okreću Sinaju gde probijaju egipatske linije, prelaze Suecki kanal, napreduju prema gradu Suecu, opkoljavaju celu egipatsku 3. armiju i otvaraju sebi put prema Kairu. Međutim, ne odlučuju se na ovaj besmisleni korak već nastavljaju da stežu obruč. Usled velike diplomatske aktivnosti Vašingtona i Moskve, Izrael i Egipat prihvataju prekid vatre, a početkom januaru Izrael pristaje da se postepeno povuče sa Sinaja i da ih zamene trupe UN. Potom Izrael pristaje i da se povuče sa novih sirijskih teritorija i na liniju razdvajanja iz 1967. godine.

1975: Generalna skupština UN izjednačava cionizam sa rasizmom.

1979, 26. mart: Egipatski predsednik Anvar El Sadat i izraelski premijer Menahem Begin potpisuju mirovni sporazum.

1982-1985: Izraelska vojska pokreće ofanzivu na južni Liban u kome besni građanski rat, na teritoriju sa koje PLO granatira sever jevrejske države. Uspostavljaju demilitarizovanu zonu, proteruju PLO iz Libana i instaliraju maronitskog političara Bašira Džemajela na mesto predsednika, ali se pojavljuje Hezbolah kao borac protiv izraelske okupacije. Maronitska milicija u zapadnom Bejrutu vrši masakr palestinskih izbeglica, nakon čega u Izraelu dolazi do pada podrške intervenciji; potom dolazi do povlačenja iz Bejruta na jug, a potom i potpunog povlačenja iz Libana.

1984-85: Izraelska vojska sprovodi tajnu Operaciju Mojsije, dovodeći oko 8.000 etiopskih, takozvanih crnih Jevreja iz Sudana u Izrael.

1987-1991: Prva intifada, odnosno palestinski ustanak u Gazi i na Zapadnoj Obali protiv izraelske okupacije.

1991, 24-25. maj: Izraelska vojska dovodi 14.400 etiopskih Jevreja u Izrael.

1991: Generalna skupština UN povlači izjednačavanje cionizma sa rasizmom.

1993: Sporazumom iz Osla potpisuju Jaser Arafat ispred PLO i Jicak Rabin ispred Izraela, kojim se predviđa formiranje Palestinske uprave u Pojasu Gaze i na Zapadnoj obali i postepeno povlačenje IOS (Izraelskih odbrambenih snaga) sa ovih teritorija. Međutim, Hamas, Islamski džihad i Narodni front za oslobođenje Palestine nastavljaju napade na Izrael zbog čega povlačenje izraelske vojske nikada nije sprovedeno do kraja.

1994: Izrael i Jordan potpisuju mirovni sporazum.

1995: Izraelski premijer Jicak Rabin gine u atentatu koji je izvršio jevrejske fanatik zbog potpisivanja Sporazuma iz Osla.

2000-2005: Druga intifada. Palestinci ponovo pokreću ustanak u Gazi i na Zapadnoj obali protiv izraelske okupacije. Ulični nemiri se brzo pretvaraju u urbani gerilski rat sa velikim brojem samoubilačkih napada usmerenih protiv izraelskih civila unutar same Države Izrael.

2002, jun: Zbog velikog broja samoubilačkih napada Izrael počinje da gradi zid prema Zapadnoj obali i uvodi striktne kontrole na prelazima, nakon čega dramatično opada broj napada.

2005, 23. avgust: Izrael se unilateralno povlači iz pojasa Gaze, i evakuiše 25 jevrejskih naselja sa te teritorije i sa Zapadne obale.

2006, 12. jul-14. avgust: Odigrava se Drugi libanski rat, koji počinje izraelska vojska kao odgovor na otmicu dvojice izraelskih rezervista od strane Hezbolaha, ali se okončava bez jasnog pobednika.

2008, 27. decembar-2009, 18. januar: Izrael pokreće ofanzivu u pojasu Gaze sa ciljem onesposobljavanja i onemogućavanja raketnih napada na Izrael.

2012, 14-21. novembar: Izraelska vojska pokreće novu ofanzivu u Gazi kao odgovor na ispaljivanje na stotine raketa sa te teritorije na teritoriju Izraela. Zvanično, počinje raketnim napadom u kome je stradao Ahmed Džabari, vođa vojnog krila Hamasa.

2014, 8. jul: Izrael pokreće Operaciju Zaštitna ivica sa ciljem zaštite Izraela od raketnih napada Hamasa iz pojase Gaze, nakon što su Palestinci masakrirali tri jevrejska tinejdžera. 17. jula Izrael pokreće kopnenu invaziju.

(V. V.)