Danas se igra derbi dela Kapitale: Znate li imena ostalih italijanskih derbija i kako su nastala?

Dok većina Evrope i sveta svojim najvećim utakmicama daje vrlo nemaštovite nazive koji se uglavnom kreću od "klasika" do korišćenja "večnog" epiteta, naši zapadni susedi s druge strane Jadrana neverovatno su kreativni u tom pogledu. Što bi se reklo - pravi Italijani

Italija je zemlja sa jednom od najlepših i najdužih fudbalskih tradicija u Evropi i svetu; njeni klubovi već čitav vek dominiraju kontinentalnim klupskim nadmetanjima, njen nacionalni tim je posle Brazila najtrofejniji na planeti.

Danas se u Rimu igra Derbi dela Kapitale između Rome i Lacija (18.00 Arena sport), a mi vam donosimo priču o ovom i o  svim ostalim italijanskim derbijima što gradskim što ligaškim, kao i njihovim nazivima.

Imajući u vidu da je Serija A u ovom obliku nastala još 1929. godine (za naslov državnog prvaka igralo se u drugačijim formatima još od 1898, sa samo 11 leta kašnjenja za engleskom Fudbalskom ligom), istovremeno sa španskom Primerom, a daleko pre Bundeslige koja je sklopljena tek šezdesetih (negde u isto vreme kada i brazilska Serija A), nikoga ne čudi to što su se razvila brojna gradska, regionalna i nacionalna rivalstva.

Da, istina je, Serija A više nije ono što je nekada bila; stariji se dobro sećaju prvih multiprenosa u našoj zemlji koji su se pojavili pre petnaestak godina i to upravo da bismo mogli da pratimo šta se dešava na svim apeninskim terenima nedeljom u 15 časova.

Ima naznaka da se ova liga vraća, možda će na UEFA rang listi prestići elitni engleski rang, ali to nije tema ovog teksta: tema su večna rivalstva koja postoje na "Čizmi".

ISTORIJSKA PERSPEKTIVA

Na razvoj velikih gradskih derbija na severu Italije uticalo je nekoliko faktora. Prvo, format takmičenja je prvobitno, pre Serije A, bio takav da je dozvoljavao da samo jedan regionalni prvak učestvuje na završnom turniru, tako da se recimo Juventus i Torino nikako nisu mogli direktno boriti za titulu. Drugo, sever je bio kolevka fudbala u toj zemlji, i treće, uvek je bio najbogatiji kraj pa su najbolji igrači logično završavali podno Alpa.

Kada su dvadesetih godina prošlog veka fašisti prepoznali sveukupni potencijal ovog sporta, krenuli su da ukrupnjavaju klubove tako što su od više društava iz svakog grada stvarali jedno; u skladu s tim, doneli su neformalni propis po kome nijedan grad nije mogao da ima više od jednog kluba u najelitnijem rangu.

Napravljeno je samo nekoliko izuzetaka od tog pravila na severu, zbog toga što su klubovi iz Torina (Juventus i Torino), Milana (Internacionale i Milan) i Đenove (Đenova i dva kluba od kojih je 1946. godine nastala Sampdorija) već uveliko imali izgrađene navijačke baze i razvijene zasebne identitete, pa je bilo ne samo nemoguće ujediniti ih, već bi to bilo i jako nepopularno, a fašisti su jako vodili računa o tome da budu popularni (zamislite samo da neko danas pokuša da ujedini Zvezdu i Partizan).

Četvrti izuzetak od pravila je bio prestoni Rim u kome su svi klubovi ujedinjeni u Romu, osim Lacija koji se svim silama borio da se to ne desi. Ovaj snažan otpor protiv integracije rezultovao je četvrtom relaksijom od norme, ali je ujedno stvorio i još jedan veliki gradski derbi koji se po svojoj istoriji i genezi dramatično razlikuje od rivalstava sa severa (za početak, ima veze sa borbom za goli opstanak).

Sve do 2001. godine postojala su samo četiri gradska derbija u Seriji A, dok u tu ligu nije ušao Kjevo, pa je i FK Helas Verona dobila svog gradskog rivala (stariji će se takođe setiti kakav je hit u Evropi te sezone bio Kjevo, a setiće se i priče o "letećim magarcima"; za one koji ne znaju, radi se o prozivci navijača Verone da će se Kjevo plasirati u Seriju A tek "kada magarci budu leteli").

GRADSKI DERBIJI U SERIJI A

Derbi dela Lanterna

Ovo bukvalno znači Derbi fenjera, ali zapravo je Derbi svetionika pošto se naziv odnosi na slavni đenovljanski svetionik izgrađen sredinom 16. veka, tokom perioda Đenovljanske republike.

Poznat je i kao Đenovljanski derbi, a igra se između Đenove i Sampdorije. Najstariji je gradski derbi u Italiji iako je Sampdorija formalno osnovana tek 1946. godine ujedinjenjem Sampjerdarenezea i Andreje Dorije, te je sklapanjem i klubova i naziva nastala Sampdorija.

Do sada je odigrano 95 zvaničnih mečeva u Seriji A, Seriji B i Kupu Italije; Đenova ima 24 pobede, Sampdorija 36, a na 35 mečeva ishod je bio remi.

Derbi dela Madonina

Bukvalan prevod bi bio Derbi Bogorodičice, mada je ovo pravilnije jednostavno prevesti kao Derbi Madonine pošto je Madonina naziv za statuu Presvete Bogorodice, koju Italijani zovu Madona, odnosno Naša Gospa; u pitanju je statua koja se nalazi na vrhu Milanske katedrale, čuvenog Duoma.

Madonina je tradicionalno najviši vrh u Milanu i strogo se vodi računa da nijedna građevina ne bude viša od nje; zapravo, vodilo se računa, mada se i sada vodi na neki način: kada je Pireli pedesetih sagradio višu zgradu na vrh je postavio kopiju Madonine kako bi Madonina ostala najviša tačka grada, a isto se uradilo i kada je podignuta Palata Lombardija 2010. godine.

Elem, da se vratimo na Milanski derbi, kako se još naziva. Igra se između Milana i Internacionalea, čije je rivalstvo pojačano s dva faktora. Prvo, Inter su otcepili od AC Milana ljudi koji su verovali da treba angažovati i strane fudbalere (otuda i naziv kluba), a drugo, ovo je jedini gradski derbi - ne samo u Italiji već na čitavom Starom kontinentu - u kome su oba kluba osvajala titule prvaka Evrope (Beograd je zamalo mogao da postane drugi).

Bilans je sledeći: na 217 zvaničnih mečeva Inter je ostvario 77 pobeda, Milan 75, a nerešeno je bilo u 65 prilika; Inter je postigao 294 gola, Milan - dva gola manje.

Derbi dela Kapitale

Prosto i jednostavno, Prestonički derbi, Lacio protiv Rome. Već smo u uvodu teksta rekli sve što je bitno za ovu utakmicu, izuzev jedne stvari: odigrana je do sada 181 zvanična i nezvanična utakmica, Lacio ima 50 pobeda, Roma 68, dok je nerešeno bilo u 63 prilike; Lacio je postigao 179 golova, Roma 228.

Derbi dela Mole

Naziv se odnosi na građevinu pod nazivom "Mole Antonelijana", najprepoznatljiviju znamenitost Torina, stare prestonice dinastije Savoj koja je ujedinila Italiju sredinom XIX stoleća. Danas je u njoj Nacionalni muzej filma, a šiljak na njenoj kupoli koji daje joj ukupnu visinu od 167,5 metara čini da ona dominira ovom metropolom; pored toga, nalazi se i na prednjoj strani italijanske kovanice od dva evrocenta.

Jasno vam je da se radi o meču između Torina i Juventusa, koji se naziva i Torinskim derbijem, a koji je počeo još 1907. godine što ga čini najdugovečnijim ako se strogo računaju samo ekipe nepromenjenih naziva i oblika.

Odigrana su do sada 193 zvanična meča (u Prima kategoriji, Nacionalnoj diviziji i Seriji A koja ih je nasledila, kao i u Kupu Italije i drugim kupovima ranije). Juventus je kao pobednik izašao iz 83 duela, Torina iz 56, dok je nerešeno bilo u 54 okršaja. Juve je postigao 286 golova, Torino 237. Što se tiče njihovih neslužbenih okršaja, stanje je praktično u egalu. Na 41 meču, Juve je pobedio u 16, Torino u 17, uz 8 remija i gol razliku od 75 naprema 77 u korist Torina.

Sve kad se sabere, Juventusu fali jedan trijumf da skupi 100 pobeda protiv svog ljutog gradskog rivala, istorijski gledano najljućeg od svih.

Derbi dela Skala

Naziv za meč između Kjeva i Verone odnosi se na porodicu dela Skala ili Skaligeri koja je vladala ovim gradom tokom srednjeg veka i renesanse. Kao što smo gore napomenuli, u pitanju je najmlađi gradski derbi u Seriji A, neki bi rekli i najnebitniji od svih; do sada je na 16 mečeva situacija u totalnom egalu: imamo četiri nerešena meča i po šest pobeda na obe strane.

OSTALI VELIKI DERBIJI

Derbi d'Italija - Meč između Intera i Juventusa je 1967. godine poneo naziv Derbi Italije zahvaljujući novinaru Đaniju Breri. Tada, kao i sada, u pitanju su bili timovi sa najviše titula prvaka Italije (doduše, Milan i Inter su izjednačeni) i najviše golova postignutih u Seriji A. Takođe, u pitanju su najpopularniji timovi u zemlji, a pored toga dolaze iz dva rivalska grada i dve rivalske regije (Torina i Milana, odnosno Pijemonta i Lombardije), tako da postoji i taj dodatni momenat. Bilans je sledeći: Juve ima 106 pobeda, Inter 73, remizirano je 56 puta.

Derbi del Sole - Derbi Sunca je meč između Rome i Napolija, prva dva kluba iz centralne i južne Italije koji su uspeli da se plasiraju u elitni rang takmičenja, 1926. godine, kada se liga zvala Nacionalna divizija (to nije jedina razliku u odnosu na format Serije A). Roma ima 61 pobedu, remizirano je 52 puta, Napoli je trijumfovao u 46 navrata.

Derbi del Apenino - Apeninski derbi se igra između Bolonje i Fiorentine, klubova koji dolaze iz gradova koje deli venac Apeninskih planina. Pored toga, Bolonja je sedište regije Emilija-Romanja, dok je Firenca sedište susedne Toskane. U pitanju je prema tome ne samo međugradsko već regionalno rivalstvo, slično onom između Juventusa i Intera.

Derbi dele Due Sicilije - Derbi Dve Sicilije je meč koji se igra između Palerma i Napolija. Naziv ovog derbija se odnosi na istorijsko Kraljevstvo Dve Sicilije koje je nakon 600 godina odvojenosti ponovo ujedinjeno početkom 19. veka spajanjem Napuljskog kraljevstva i Kraljevstva Sicilije; vekovima pre toga ove dve države su kolektivno svejedno bile nazivane Dve Sicilije pošto su se oba kraljevstva zapravo zvala isto ("Napuljsko kraljevstvo" je retroaktivni naziv). Zapravo, napolitansko-sicilijanski izraz "Utraque Sicilia" bukvalno znači "Obe Sicilije". Zaboravite, prekomplikovano za ovaj tekst.

Derbi dele Izole - Naziv Derbi ostrva (u množini) odnosi se na dva najveća italijanska ostrva, Siciliju i Sardiniju. Klubovi koji ga igraju su Palermo i Kaljari.

Derbi di Sicilija - Sicilijanski derbi se igra između Palerma i Katanije, dva kluba iz dva istoimena i najveća grada na tom ostrvu. Palermo je nešto uspešniji: na 84 zvanična meča ima 25 pobeda. Katanija je trijumfovala u 20 navrata, dok je remizirano u 39 prilika.

Derbi delo Streto - Derbi moreuza se igra između Mesine i Ređine koji dolaze iz gradova Mesine i Ređo de Kalabrije i koji se nalaze na suprotnim stranama Mesinskog moreuza koji Siciliju deli od glavnog kopna ove zemlje. Na 71 zvaničnom meču do sada Mesina ima 31 pobedu, Ređina 24, a nerešeno bilo u 16 navrata.

Derbi del Emilija - Ovo je derbi regije Emilija-Romanja u kome učestvuju klubovi Bolonja i Parma. Iako su u pitanju dva vrlo stara kluba (Bolonja je osnovana 1909, a Parma 1913. godine) prvi meč su odigrali tek 6. novembra 1983. godine (rezultat je nakon mnogo uzbuđenja bio 3-3) pošto Parma nije imala velikih uspeha (za razliku od Bolonje koja je bila sedam puta prvak Italije i sedam puta druga, uz dva Kupa Italije, tri Mitropa kupa i jedan Intertoto kup). Do sada je bilo 41 odmeravanje snaga. Bolonja je izvojevala 11 pobeda, Parma 12, a remizirali su 18 puta.

Derbi del Enca ili Derbi del Grana - Prvi naziv se odnosi na reku Encu, a drugi na sir parmezan, te se stoga može zvati i Parmezanski derbi. Igra se između Parme i Ređane. Ovi prvi imaju 26 pobeda do sada, ovi drugi 28, a nerešeno je bilo u 29 mečeva.

Inače, Parma protiv Pjaćence igra i tzv. Derbi vojvodstva, zato što su Parma i Pjaćenca nekada bili gradovi koji su činili Vojvodstvo Parme i Pjaćence (ili, ako baš hoćete strogo po srpskom pravopisu, Pjačence).

U moru lokalnih derbija pomenimo i Derbi rivijere (Rimini protiv Ravene), Lombardijski derbi (Breša protiv Atalante), Derbi mezođorna (Bari protiv Napolija) nazvan po nadimku za jug Italije ("mezođorno" znači podne), Jadranski derbi (Ankona protiv Peskare), Burbonski derbi (Fođa protiv Napolija) koji je dobio ime po tome što je nekada i Napuljem i Fođom vladala kuća Burbona, Jonski derbi (Krotone protiv Taranta) i Etrurski derbi (Peruđa protiv Areca).

Pogledajte i detalj sa navijačkih priprema za derbi Breše i Atalanta iz sezone 2004/2005.

(O. Š.)