Prošlo je 160 godina od smrti srpskog kompozitora Kornelija Stankovića: Ovo je njegova životna priča

Stotinu šezdeset godina od smrti srpskog kompozitora Kornelija Stankovića

Kornelije Stanković, proslavljeni srpski kompozitor, melograf, pijanista, prvi Srbin s najvišim muzičkim obrazovanjem, umro je 16. aprila 1865. pre 160 godina.

Stasao je na samoj obali Dunava, u Budimu, u drevnom srpskom kvartu Taban, podno Gelerta, gde je rođen avgusta 1831. U vreme njegovog detinjstava, kao i tokom 18. veka, Taban je bio središte posebne srpske opštine koju su nastanjivale hiljade uglednih građana, zanatlija, trgovaca ali i intelektualaca. Osim srpske, u Budimu su tada postojale i nemačka i mađarska opština.

Preporučujemo

Bio je izdanak ugledne građanske porodice. Pošto je rano ostao bez roditelja, osnovnu školu je završio u Aradu, na krajnjem severnom obodu Banata, kod sestre, gde je tada postojala, iako nevelika, dobrostojeća srpska zajednica. Među njima i grof Sava Tekelija, veleposednik, veliki dobrotvor, najveći mecena Matice srpske, uz knjaza Miloša Obrenovića.

Gimnaziju je okončao u Pešti. Stanovao je tada u rodnom Tabanu, kod starijeg brata.

Dobre porodične veze obezbedile su mu dalje, visoko školovanje. Plemićka, veleposednička porodica Riđički stipendirala je njegove studije muzike u Beču.

Učio je harmoniju, kontrapunkt, klavir, kompoziciju, kod Simona Sehtera, dvorskog orguljaša, profesora Konzervatorijuma.

Klavir je vežbao tih godina po osam sati svakodnevno, te je dosegao svojevrsnu pijanističku virtuoznost.

U skladu sa ondašnjim bečkom modom u prvo vreme komponuje valcere i kadrile.

Nacionalni romantik, koji je pritom stekao i zavidno obrazovanje, verovatno po uzoru na druge slične primere tog vremena, nadahnut protom Rajevskim, ugledajući se na Vuka Karadžića, odlučuje potom da se posveti prikupljanju narodnog muzičkog blaga.

U prvo vreme kao melograf beležio je tradicionalnu muziku kakva je postojala u narodu, ukljucujući građanske krugove, da bi potom pristupio obradi prikupljenih materijala.

Tako nastaju njegove "Srpske narodne pesme" objavljivane u zbirkama 1851, 1853, 1854, 1858, 1859, 1862, 1863. godine. Nije bila reč samo o narodnom i građanskom nasleđu Srba sa prostora Vojvodine, ili šire Ugarske, nego i centralne Srbije koju je proputovao ranih šezdesetih.

Autor je muzike na pesme niza poznatih srpskih pesnika, njegovih savremenika, kao čika Jove Zmaja, znamenitog pančevca Vase Živkovića, Đure Jakšića, Đorđa Maletića, Jovana Subotića, pa i kneza Mihaila Obrenovića ("Što se bore misli moje"). Kneza Mihaila upoznao je u Beču, u domu trgovca Mosjilovića, tada je prvi put video pomenutu kneževu pesmu, za koju će napisati muzičku podršku.

Privlačila ga je i duhovna muzika, prikupljao je i stučno obradio, harmonizovao, crkveno srpsko muzičko nasleđe.

Ranih pedesetih piše duhovnu muziku, Liturgiju, u čemu mu je pomagao profesor Sehter. Već 1852. na Uskrs, u ruskoj crkvi u Beču izvođena je njegova Liturgija, s meštovitim horom. U srpskoj sredini, međutim, prijem je bio uzdržan.

To ga je navelo da temeljnije istraži srpsko duhovno muzičko nasleđe. Zahvaljujući dobronamernosti patrijarha Josifa Rajačića, boravio je po fruškogorskim manastirima i u Karlovcima sredinom pedesetih, kada prenosi na savremene notne forme crkveno nasleđe Srba.

Sledilo je harmonizovanje tradicionalnih jednoglasnih napeva za potrebe četvoroglasnog hora. Zna se da je duhovno nasleđe njegovog naroda beležio u dvadesetak svezaka. Tako nastaju publikacije "Pravoslavno crkveno pojanje u srpskog naroda" štampane u carskom Beču 1862, 1863, 1864. godine.

Prethodno, crkveni horovi u Srba uglavnom su se oslanjali na rusku bugoslužbenu muziku, ali i evropsko nasleđe. Zasluga je Kornelija Stankovića što je muzičku duhovnu tradiciju njegovog naroda prilagodio potrebama savremenika. Srpski crkveni horovi u Pančevu, Beogradu, Trstu, Kotoru, Beču oberučke su prihvatili ponuđeno.

Bio je tokom 1863/1864 dirigent Beogradskog pevačkog društva, pri čemu je utemeljio i pripremni nivo "priugotovni hor" s ciljem pružanja osnova muzičkog obrazovanja. Bilo je to prvo muzičko pedagoško telo u Srba.

Osmislio je takođe i program "Pravitelstvene škole muzike" koja je trebalo da bude utemeljena u Beogradu, kao državna pedagoška muzička ustanova.

Kao izvođač, pijanista, imao je nastupe u rodnom Budimu, Pešti, u bečkom Muzikferainu, Karlovcima, Novom Sadu, Beogradu, Pančevu, Somboru, i drugde.

Ruski dvor nagradio ga je kao melografa i izuzetnog muzičkog stvaraoca Ordenom Svetog Stanislava.

Bitno je doprineo da se za srpsku muzičku tradiciju zainteresuju strani kompozitori, posebno ruski, uključujući Čajkovskog , tako je nastao "Srpsko-ruski marš" danas poznat kao "Slovenski" i "Fantazija na srpske teme" Nikolaja Rimskog-Korsakova.

Kada je novembra 1876. u Moskvi prvi put izveden "Srpsko-ruski marš" Petra Iljiča Čajkovskog bio je to daleki omaž Korneliju Stankoviću. Neposredna inspiracija Čajkovskog bio je Srpsko-turski rat, a motive za komponovanje pronašao je u Stankovićevoj zbirci "Srpske narodne pesme" štampanoj 1862. u Beču.

Prvo izvođenje "Srpsko-ruskog marša" dogodilo se u Moskvi pod upravom Nikolaja Rubinštajna, na simfonijskom koncertu Ruskog muzičkog društva u korist Slovenskog dobrotvornog komiteta.

Inače omiljen kako među saradnicima tako i široj javnosti, niz institucija, horova i sličnih tela proglasilo je Kornelija Stankovića počasnim članom.

Bio je bolestan od tuberkuloze, tada neizlečive, fatalne bolesti, još od studentskih dana.

Pošto ga je 1863. bolest ophrvala, darovao je, pravovremeno, građu nastalu njegovim neumornim radom Srpskom učenom društvu, preteči Srpske kraljevske akademije.

Pošto mu se stanje pogoršalo, marta 1864. iz Beograda odlazi u rodni Taban u Budimu, gde se verovatno nadao poboljšanju.

Umire aprila 1865. u Budimu. Imao je tada samo 34 godine.

Posmrtni ostaci neizmerno zaslužnog Kornelija Stankovića preneti su osamdesetak godina potom iz Budimpešte na beogradsko Novo groblje.

(Telegraf.rs/Tanjug)