Milan Kašanin je rođen pre 130 godina: Ovo je njegova životna priča

Milan Kašanin veliki srpski istoričar umetnosti, esteta, muzeolog, književnik i prevodilac, rođen je 21. februara 1895, pre 130 godina.

Predvodio je Muzej kneza Pavla, centralnu nacionalnu muzejsku institucije Kraljevine Jugoslavije, preteču današnjeg Narodnog muzeja, a tokom rata i okupacije, brojnih bombardovanja i razaranja, uspeo je da očuva gotovo kompletnu umetničku kolekciju koja mu je bila poverena.

Preporučujemo

Osnivač je i urednik neprevaziđenog časopisa Umetnički pregled. Bila je to Ilustrovana mesečna publikacija, zavidnog međunarodnog ugleda, objavljivana od oktobra 1937. do januara 1941. godine, kada je izašla poslednja 36. sveska.

Po oslobođenju zemlje krajem 1944. ostao je potpuno izopšten, bez posla i prihoda. Bio je ne samo pristalica međuratne Kraljevine Jugoslavije, kneza Pavla, već je smatran i saradnikom okupatora. Ni pošto su se prilike smirile njegovo ime nije se smelo pojavljivati. Pritom, stan u kom je živeo s porodicim razoren je tokom oslobađanja oktobra 1944, a čitava privatna kolekcija, biblioteka, rukopisi, svo pokućstvo, nestali su.

Postupno mu je uspelo da ponešto zarađuje prevođenjem, ali anonimnim. U javni život vratio ga je Miroslav Krleža koji ga je pozvao na saradnju sa zagrebačkim Leksikografskim zavodom, centralnom institucijom te vrste ondašnje Jugoslavije. Krležina reč je tada imala posebnu težinu. Bio je ličnost posebnog poverenja Josipa Broza Tita. Tako mu je omogućeno da u jesen 1950. osnuje Zavod.

Što se Kašanina tiče to je značilo da je najzad skinut sa indeksa zabranjenih, a kada je februara 1953. otvorena Galerija fresaka postavljen je za njenog upravnika. Iz nje je otišao 10 godina potom, a poslednje dve nalazio se na poziciji savetnika. Bio je to muzej osmišljen za potrebe predstavljanja kulturnog nasleđa ondašnje Jugoslavije.

Sa te pozicije organizovao je reprezentativne izložbe srpske srednjovekovne umetnosti u Londonu, Edinburgu, Amsterdamu, Briselu, Stokholmu, Helsinkiju, Minhenu, i drugde. Gostovao je takođe kao predavač na nizu univerziteta, umetničkih instituta, kao u Beču, Nansiju, Parizu, Otavi, Montrealu.

Milan Kašanin rođen je februara 1895. u Belom Manastiru, u Baranji, tada Austrougarska. Bila je to skromna zemljoradnička porodica.

Darovito dete, upravo kao i njegovog starijeg brata Radivoja, matematičara, potonjeg akademika, na dalje gimnazijsko školovanje usmerio je dobronamerni učitelj iz Belog Manastira, Jovan Slavković, rodom inače Somborac.

Gimnaziju je otuda pohađao u Novom Sadu. Zalaganjem njenog direktora dobio je stipendiju, ma koliko skromnu.

Od 1915. u Budimpešti studira romanistiku i slavistiku. Pozvan je ubrzo u vojsku. Nastojeći da izbegne front našao se potom u zagrebačkoj Bolnici Sestara milosrdnica, gde je upoznao Ivu Vojnovića, Niku Bartulovića, Ivu Andrića, Vladimira Ćorovića. Svi su, kao veliki jugoslovenski idealisti, izbegavali vojnu obavezu.

Krajem rata pošto su stege uglavnom popustile studira filozofiju u Zagrebu. Potom, po raspadu Austrougarske krajem 1918. postaje saradnik Presbiroa novoutemeljene Uprave za Vojvodinu, odnosno Banat, Bačku i Baranju.

Ubrzo odlazi na dalje školovanje u Pariz, u proleće 1919, a na pariskoj Sorboni studirao je istoriju umetnosti, slavistiku i istoriju književnosti.

Od 1924. radio je kao činovnik u Umetničkom odeljenju Ministarstva prosvete Kraljevine SHS, u Beogradu. Bila je to, u to vreme, omiljena pozicija za istaknute intelektualce posvećene umetničkim temama.

Doktorirao je 1926. u Beogradu, tezom "Bela crkva Karanska". Već naredne godine pojavljuje se monografija "Srpska umetnost u Vojvodini" koju će nagraditi Matica srpska. Bilo je to zajedničko delo Milana Kašanina i Veljka Petrovića.

Dobio je potom položaj kustosa Muzeja savremene umetnosti, u kom će ubrzo postati upravnik.

Pošto je 1935. spajanjem Muzeja savremene umetnosti i Istorijsko umetničkog muzeja oformljen Muzej kneza Pavla, prvih meseci pod nazivom Kraljevski muzej, za njegovog upravnika postavljen je Milan Kašanin. Smešten je, na osnovu testamentarne želje počivšeg kralja Aleksandra u zdanje dvorskog kompleksa, u Kralja Milana ulici, krilo zidano dvadesetih, gde se danas nalazi Predsedništvo Srbije.

Bila je to muzejska ustanova viskog nivoa za prilike onovremenog sveta. Posebno su upamćene velike izložbe: Italijanski portret kroz vekove, 1938. godine, kao i Francusko slikarstvo XIX veka, naredne 1939. Obe su bile propraćene reprezentativnim katalozima. Bile su to izložbe nivoa koji nikada ni ranije ni potom nije viđen u Beogradu.

Godine 1941. u skladu s nalozima ondašnjih vlasti kneza Pavla, bitno pre napada na zemlju i okupacije koja je usledila, zaštitio je muzejsku kolekciju uzidavši je u depoima. Kolekcija je otuda, osim 33 dela, dočekala oslobođenje zemlje oktobra 1944. Kašanin je tada, po oslobođenju, smenjen sa mesta direktora. Na tu poziciju doveden je Veljko Petrović.

Objavio je tokom okupacije dve monografije: "Dva veka srpskog slikarstva" 1942. koja je naredne godine doživela i drugo izdanje, a onda i "Umetnost i umetnici" takođe 1943. Obe je raskošno, luksuzno, objavio beogradski Jugoistok. Po oslobođenju, to mu nikako nije išlo u prilog. Bilo je srpskih pisaca koji su zbog objavljivanja tokom okupacije teško stradali, poneki i fatalno.

Pošto mu je, zbog jedinstvene stručnosti, pedesetih omogućeno da radi i objavljuje neumorno je pisao, pa i javno nastupao, sve do poznih sedamdesetih.

Doživljavan je kao svojevrsni arbitar elegancije građanskog Beograda, odnosno onog što je od njega ostalo pod vlašću Josipa Broza Tita. Brojni veliki srpski intelektualci redovno su se jednom nedeljno sastajali sa njim u ondašnjoj Varoš kapiji, među njima i Milorad Pavić, Dejan Medaković, i mnogi drugi.

Kao autor Kašanin je bio izuzetan stilista, i to čak više kao teoretičar književnosti i umetnosti, nego kao literata. Sa jedne stane bavio se istorijom kulture Srba u Vojvodini, 18. i 19. veka. Sa druge, nasleđem srednjovekovne srpske kulture, ne samo likovne umetnosti, već takođe arhitekture, književnosti.

Njegova literarna dela uglavnom su za temu imala građanski život međuratnog Beograda. Tako su nastali romani "Trokošuljnik" ili "Pijana zemlja". Pisao je takođe veoma uspešno književnu kritiku.

Kašaninova "Istorija srpske književnosti srednjeg veka" iz 1975. ocenjena je kao osveženje. Vidno je u njegovim tumačenjima tih drevnih vremena da je posedovao jedinstvenu sposobnost da pronikne u stanje duhova prohujalih vekova, kao retko ko. Pritom, nikada to nije bilo suvo pisanje, uglavnom uobičajeno u naučnim radovima, već toplo i živopisno, prijatno za čitanje kao esejistika najvišeg nivoa.

Čovek stil, po opštoj oceni jedinstvena ličnost istančanih manira, oličenje principijelnosti, Milan Kašanin ovaj svet napustio je u dubokoj starosti sa punih 86 godina, na Svetog Arhangela Mihaila, 21. novembra 1981. godine.

Nikada sebi nije dozvolio ni jednu reč osude međuratne Kraljevine Jugoslavije, niti Karađorđevića, ili kneza Pavla, što je od njega zahtevano. Šta više, održavao je prepisku sa knezom i posećivao ga povremeno u Parizu.

(Telegraf.rs/Tanjug)