Umro Dejvid Linč!

Režiser i scenarista Dejvid Linč, koji je promenio američki film svojim mračnim, nadrealističkim umetničkim izrazom u filmovima poput Plavog somota (Blue Velvet) i Malholand ulice (Mulholland Drive), kao i televiziju sa serijom Tvin Piks (Twin Peaks), preminuo je u 78. godini, piše Variety.

Linč je 2024. godine otkrio da mu je dijagnostikovan emfizem nakon života provedenog u pušenju i da verovatno više neće moći da napušta kuću kako bi režirao. Njegova porodica objavila je vest o njegovoj smrti na Fejsbuku, napisavši: „Na svetu sada postoji velika praznina jer više nije sa nama. Ali, kako bi on rekao: ‘Gledajte krofnu, a ne rupu.’“

Preporučujemo

Televizijska serija Tvin Piks i filmovi poput Plavog somota, Izgubljenog autoputa (Lost Highway) i Malholand drajva spajali su elemente horora, noar filma, misterije i klasičnog evropskog nadrealizma. Linč je pričao priče, ne tako različite od onih njegovog španskog prethodnika Luisa Bunjuela, koje su sledile sopstvenu, neprobojnu logiku.

Nakon godina provedenih kao slikar i autor kratkih animiranih i igranih filmova, Dejvid Linč se probio na scenu svojim dugometražnim debijem iz 1977. godine, Eraserhead (Glava za brisanje), hororom s dozom crnog humora koji je postao kultni film na ponoćnim projekcijama. Njegov nekonvencionalni i beskompromisni stil brzo je privukao pažnju holivudske i međunarodne filmske scene.

Zaposlen je u produkcijskoj kući Mela Bruksa kako bi napisao i režirao The Elephant Man (Čovek slon), duboko dirljivu dramu o strašno deformisanom cirkuskom izvođaču u viktorijanskoj Engleskoj koji je postao nacionalna senzacija. Film je osvojio osam nominacija za Oskara, uključujući Linčovu prvu nominaciju za najboljeg reditelja.

Manje uspeha imao je sa svojom adaptacijom Herbetove epske naučnofantastične priče Dune (Dina) iz 1984. godine. Produkcija, koja je trajala tri godine i koštala 40 miliona dolara, bila je veliki promašaj na blagajnama. Ipak, Linč se oporavio od neuspeha sa dva filma koji su definisali njegov zreli stil: Blue Velvet (Plavi somot, 1986), zastrašujući prikaz mračne psihoseksualne strane američkog gradića, i Wild at Heart (Divlji u srcu, 1990), nasilan i erotičan film ceste koji je osvojio Zlatnu palmu na Kanskom festivalu.

Godine 1990, Linč je revolucionisao američku televiziju serijom Twin Peaks (Tvin Piks), koju je kreirao zajedno sa Markom Frostom. Radnja serije prati istragu misterioznog ubistva srednjoškolke u malom gradu u Vašingtonu. Ova ABC-jeva serija istraživala je uznemirujuće, dotad tabu teme i učinila neobjašnjivo sastavnim delom moderne narativne televizije.

Prva sezona serije bila je veliki hit, ali je druga sezona izgubila zamah i publiku. Ipak, serija je dobila filmski prequel Twin Peaks: Fire Walk With Me (Tvin Piks: Vatro hodi sa mnom, 1992). Dvadeset pet godina kasnije, zahvaljujući vernim fanovima, serija je oživela kroz treću sezonu na Showtime-u, koja je nastavila tamo gde je druga stala.

Kasnije u karijeri, Linč je istraživao motive dvostrukih identiteta, neobjašnjivih transformacija i šokantnog nasilja u filmovima Lost Highway (Izgubljeni autoput, 1997), Mulholland Drive (Malholand drajv, 2001 – nagrađen za najbolju režiju u Kanu) i Inland Empire (Unutrašnje carstvo, 2006). U kontrastu s njima, The Straight Story (Jednostavna priča, 1999) podsećao je na emotivni ton Čoveka slona.

Linč je izbegavao da objašnjava značenja svojih filmova, rekavši u knjizi Lynch on Lynch (2005):

„Zamislite da nađete knjigu zagonetki i da ih polako rešavate, ali su veoma složene. Misterije bi vam postajale jasnije i oduševile bi vas. Svi mi imamo takvu knjigu, i to je ono što se dešava. Ali, rešenja pronalazite u sebi, i čak i kada biste ih nekome rekli, ne bi vam verovali niti bi ih razumeli na isti način kao vi.“

Njegova jedinstvena karijera bila je prepoznata kroz posebnu nagradu na Independent Spirit Awards 2007. godine (zajedno s Laurom Dern) i Zlatnog lava na Venecijanskom festivalu 2006.

Rani život i početak karijere

Linč je rođen 20. januara 1946. u Mizuuli, Montana. Njegov otac bio je naučnik u Ministarstvu poljoprivrede, a porodica je često selila pre nego što su se nastanili u Aleksandriji, Virdžiniji, gde je Linč pohađao srednju školu.

Bio je nezainteresovan učenik i fokusirao se na slikarstvo. Studirao je na Muzeju likovnih umetnosti u Bostonu, ali je napustio studije i sa prijateljem Džekom Fiskom (kasnije holivudskim scenografom) otišao u Evropu. Nakon toga, 1965. upisao je Pensilvanijsku akademiju likovnih umetnosti u Filadelfiji.

Živeći u siromašnom delu Filadelfije sa suprugom i ćerkom Dženifer (kasnije rediteljkom), Linč je počeo da eksperimentiše s filmom, režirajući animirane kratke filmove Six Men Getting Sick (Six Times) i The Alphabet (1968). The Grandmother (1970), mešavina animacije i igranog filma, snimljen je zahvaljujući stipendiji Američkog filmskog instituta (AFI).

Godine 1971. preselio se u Los Anđeles i upisao AFI’s Conservatory for Advanced Film Studies, gde je 1972. počeo rad na Eraserhead-u, inspirisan svojim sumornim godinama u Filadelfiji. Film je sniman pet godina, uz pomoć budućih stalnih saradnika poput dizajnera zvuka Alana Spleta, snimatelja Frederika Elmesa i glumca Džeka Nensa.

Nakon premijere na festivalu Filmex 1977. godine, Eraserhead je postao kultni film ponoćnih projekcija, a Linč je redovno dolazio na projekcije u Los Anđelesu, gde bi publici govorio: „Ne pitajte ništa o bebi.“

Uspon u Holivudu

Jedan od posetilaca ponoćnih projekcija bio je producent Stjuart Kornfeld, koji je preporučio Linča Melu Bruksu. Oduševljen Eraserhead-om, Bruks ga je angažovao za The Elephant Man.

Film je osvojio osam nominacija za Oskara, uključujući režiju i adaptirani scenario. Ovaj uspeh doveo je do ugovora s Dinom De Laurentisom, ali je adaptacija Dine ispala neuspeh.

Linč se vratio sa Plavim somotom (1986), filmom koji je istraživao mračne strane američke svakodnevice. Film je bio kontroverzan, ali je učvrstio njegov status autora.

Četiri godine kasnije, Linč je doneo svoj stil na televiziju sa Tvin Piksom, serijom koja je kombinovala misteriju, nadrealizam i psihološku dramu. Serija je imala ogroman uticaj na buduće televizijske formate poput True Detective.

Nakon Twin Peaks: Fire Walk With Me (1992), radio je na filmovima kao što su Lost Highway (1997), The Straight Story (1999) i Mulholland Drive (2001), koji se smatra jednim od njegovih najvažnijih ostvarenja.

Kasniji život

Pored filma i televizije, Linč je bio i muzičar, slikar i strip-autor (The Angriest Dog in the World). Takođe je promovisao transcendentalnu meditaciju i osnovao David Lynch Foundation.

Iako su postojale glasine o novim projektima nakon završetka Twin Peaks: The Return (2017), Linč se više fokusirao na muziku, umetnost i dizajn, uključujući klubove Silencio u Parizu i Njujorku.

Bio je u četiri braka i imao je dvoje sinova i dve ćerke.

(Telegraf.rs/Variety)